Het verhaal achter de naam (29) : Millevaches

In het oostelijke gedeelte van de Limousin vinden we een uitgestrekte hoogvlakte die het plateau de Millevaches genoemd wordt, met in het midden het gelijknamige dorp Millevaches (Corrèze). Zowel de oudste vermelding uit 1048 – Millevaccas – als de dialectale vermelding uit de 17^e eeuw – Miauvatsas – verwijzen al naar die 'duizend koeien' uit de huidige vorm. Daarmee wordt ontegenzeggelijk het pastorale karakter van de streek beschreven: een onmetelijk weidegebied om het vee te laten grazen. Een oude legende verhaalt hoe een herderinnetje duizend koeien moest hoeden. In een zwaar onweer raakte zij die allemaal kwijt, en voor straf werden alle koeien in rotsblokken met bizarre vormen veranderd.

De eerste serieuzere toponymische hypotheses spreken over 'duizend bronnen', een geografische werkelijkheid want op dit plateau ontspringen ontelbaar veel bronnen en beken. Een latere analyse houdt het op een samenstelling van het Gallische melo 'gebergte, heuvel' met het Latijnse vacua 'leeg, verlaten'. 'De verlaten berg' is een beschrijving die overeenkomt met wat we weten over het gebied tussen de derde eeuw en het begin van de Middeleeuwen, toen de streek volslagen verlaten was. Toch keert een recente studie weer terug naar het 'water', op basis van het dialect van de Limousin waar gacho 'modder' of 'moeras' betekent; bij het dorp Millevaches ontspringt niet alleen de Vienne, maar liggen inderdaad meerdere bronnen en ook een moeras. Er bestaat dus geen zekerheid over deze naam, maar het zijn zeker geen duizend koeien.

Waar wel koeien zijn? Dorpen waar men veel koeien hield heten vaak La Vacherie (Eure) of met een dialectale variant La Vacquerie (Calvados). Vacquerie-le-Boucq (Pas-de-Calais) lijkt de koeien aan een 'bok' te koppelen, maar die bok is hier vermoedelijk een persoonsnaam. De toevoeging moest het dorp onderscheiden van het naburige La Vacquerie-lès-Hesdin, zo vermeld in de vijftiende eeuw en tegenwoordig Vacqueriette geheten, zeg maar 'Klein-Vacquerie', in de gemeente Vacqueriette-Erquières (Pas-de-Calais). In Lavacquerie (Oise) is het lidwoord eraan vastgeplakt.

Mansus de Vaqueriis (1295) is het tegenwoordige Vacquières in Saint-Just-et-Vacquières (Gard); ooit twee afzonderlijke parochies, waarvan de tweede, net als La Vacquerie in La Vacquerie-et-Saint-Martin-de-Castries (Hérault, gefuseerd in 1832), de aanwezigheid van koeien als herkomst heeft. Ook Vacheresses-les-Basses (Eure-et-Loir) is oorspronkelijk een koeienstal, een vacherie, als we tenminste de oude vorm uit 984 mogen geloven, Vacheria. Diezelfde oude vorm treffen we aan voor Vachères-en-Quint (Drôme), waar ook het buurtschap Bouvat waarschijnlijk aan de koeien en runderen herinnert. Dit zeer kleine dorp is een van de weinige Franse gemeenten zonder kerk; Quint is de naam van de vallei. Lavaqueresse (Aisne) geeft hetzelfde idee weer, ook hier weer met het lidwoord eraan vastgekoppeld.

----

Het boek is uit! Nog veel meer lezen over de verhalen en ontstaansgeschiedenissen achter Franse plaatsnamen? Nu is er Waarom Lyon geen Dijon heet, met ruim 6.400 namen verklaard. Je kunt hier een korte presentatie van het boek lezen, of hier een uitgebreid preview inzien. Het boek is 'overal' te koop, zowel paperback als hardcover.

Vragen over je eigen favoriete plaats? Stel ze gerust hieronder.