Het verhaal achter de naam (30) : Sougères

Hier en daar vinden we in het Franse namenlandschap sporen terug van vee, dat door boeren gehouden werd. Niet uitzonderlijk veel; in het oude landbouwsysteem waren zo goed als alle boerderijen gericht op zelfvoorziening, voor zichzelf of voor een kleine gemeenschap. Wanneer we de boerderijdieren aantreffen, wordt daarbij vaak het Latijnse achtervoegsel -aria(s) gebruikt, dat aanwezigheid aanduidt en in het moderne Frans vormen op -ière(s) of -ère(s) oplevert.

De algemene term ‘vee’ vinden we bijvoorbeeld terug in Armentières (Nord). De Latijnse vorm van 869 geeft duidelijk de oorsprong aan: Armentarias is een samenstelling van armentum, ‘vee’ en bovengenoemd achtervoegsel arias. Dit was een plek waar men in vee handelde of waar een veehouderij was. Met een ander achtervoegsel vinden we in de Gers de gemeente Armentieux.

Het Latijnse sus, ‘varken’, ligt ten grondslag aan de 12^e-eeuwse vorm Sueriae, die voor de Bourgondische plaatsnaam Sougères-en-Puisaye (Yonne) geldt en in de Auvergne voor Sugères (Puy-de-Dôme) heeft gezorgd. Waren dat varkenshouderijen of plekken waar veel (ever)zwijnen waren? We zullen het nooit met zekerheid weten. Het Gallische *orco-, ‘varken’, heeft sporen nagelaten in Ourches-sur-Meuse (Meuse), in 884 Orcadae, in Orches (Vienne) en Ourches (Drôme), al denken sommige taalkundigen ter verklaring van deze namen aan rotsen in de vorm van een varkenssnuit, zoals in Bretagne gebeurd is voor de pointe du Grouin, een markante rotskaap in de vorm van een varkenssnuit (groin). Met het achtervoegsel -acum zouden Orsay (Essonne) en Orçay (Loir-et-Cher) varkensstallen kunnen aanduiden, plaatsen waar varkens gehouden werden of wilde varkens voorkwamen. Ook banv- duidde in het Gallisch een varken aan; Banvou (Orne) duidt op een ‘varkensstal’.

De afleidingen van het Latijnse woord porcus komen vaker voor: in Porcherie (Haute-Vienne) waren ooit varkenshouderijen, net als in La Porquerie bij Pont-sur-Sambre (Nord), met een Picardische vorm. Porcheux (Oise) huisvestte eveneens varkens, net als Porquéricourt (Oise), in samenstelling met -court, ‘boerderij/domein waar een varkensstal is’. In de Languedoc herinneren namen als Pourquier (Aude) en Pourcairoux (Aude) aan boerderijen met varkens. De Latijnse samenstelling porcaricia heeft in en om de Cévennen meerdere Pourcaresses en Pourcharesses nagelaten. Het Francoprovençaalse pourciu, ‘varkensstal’, levert ons Porcieu (Isère), en het Gasconse porciugas met dezelfde betekenis verklaart Poursiugues (Pyrénées-Atlantiques).

Villeporcher (Loir-et-Cher) is een twijfelgeval. Het kan om een varkensboer (porcher) gaan, maar Porcher kan hier ook een persoonsnaam zijn – die van oorsprong wel ‘varkenshoeder’ betekende maar waarvan de drager het beroep niet per se meer uitoefent. Bij Pelleport (Haute-Garonne), in 1265 Pelaporcum, ligt de oorsprong in het ‘pellen’ van een varken, dat wil zeggen het vel van het varken afschrapen. Saint-Symphorien-des-Ponceaux, in 1817 gefuseerd met Avrillé onder de naam Avrillé-les-Ponceaux (Indre-et-Loire), heette tot diep in de zeventiende eeuw nog Saint-Symphorien-des-Pourceaux, ‘van/met de zwijnen’. Was de overgang naar Ponceaux, ‘kleine bruggetjes’ een bewuste keuze, omdat men niet met zwijnen of varkens geassocieerd wenste te worden?

Een porcelet is een biggetje, maar Porcelette (Moselle) heeft niets met varkens te maken. De plaats ligt in een van oudsher Duitstalig gebied en zijn naam dateert pas uit de 17^e eeuw. Monseigneur des Porcelets de Maillane, bisschop van Toul en abt van Saint-Avold, bezat hier landerijen en heeft zijn naam aan het dorp nagelaten.

----

Het boek is uit! Nog veel meer lezen over de verhalen en ontstaansgeschiedenissen achter Franse plaatsnamen? Nu is er Waarom Lyon geen Dijon heet, met 6.500 verklaarde namen. Je kunt hier een korte presentatie van het boek lezen, of hier een uitgebreid preview inzien. Het boek is 'overal' te koop, zowel paperback als hardcover.

Vragen over je eigen favoriete plaats? Stel ze gerust hieronder.