Les palets, wereldberoemd in heel Hoog-Bretagne

Op zomerse zondagmiddagen hoor je hier in de Ille-et-Vilaine vaak een typisch geluid uit achtertuinen komen, alsof men ijzer op hout gooit. Wat is dat toch? Nou, dat zijn mensen die gietijzeren schijven op grote houten borden gooien. He? Een kennismaking met het spel palets, wereldberoemd in heel Hoog-Bretagne.

Een lome zondagmiddag op de camping in Vitré, tussen Laval en Rennes. Een Nederlands gezin zit rustig in de schaduw, te lezen, van het nietsdoen te genieten. Maar wat zijn die vreemde geluiden toch? Later op de dag gaan ze klagen bij de campingbaas: er waren twee families op de picknickplaats, en die hebben de hele middag herrie gemaakt. Wat hebben ze dan gedaan? Nou, ze gooiden ronde ijzeren schijven op een houten plank. De beheerder van de camping moet hartelijk lachen…

Kampioenschappen

Een herfstachtige zondag in Cornillé. 950 inwoners, enkele verenigingen, de kerk in het midden: vaak is het maar een slaperig dorpje in de Ille-et-Vilaine, waarvan de inwoners in Vitré of in Rennes werken, of in de leisteengroeve van Les Lacs. Weinig te doen! Maar vandaag staat Cornillé even in het middelpunt van de belangstelling: vandaag is Cornillé de hoofdstad van het palet. Op de parkeerplaats hangt de geur van galettes-saucisses, de regionale variant van de hotdog. Als we de sporthal binnenkomen (officiële wedstrijden zijn in deze tijd van het jaar meestal binnen) hangt er een ontspannen maar zeer intense sfeer. Enkele honderden palétistes, officieel van heinde en verre, maar toch meest uit de omgeving. Het is dan wel het Franse nationale kampioenschap palets sur planche, de meeste deelnemers hebben nog geen 100 km gereden om hier te zijn. Het zijn vooral mannen die meedoen, de gemiddelde leeftijd ligt rond de 45 jaar. Enkele vrouwen, twee jeugdteams. Ieder heeft zijn eigen gemerkte en genummerde schijven meegebracht. Ondanks de gemoedelijke omgangsvormen heerst er opperste concentratie. Hier wordt topsport bedreven. De winnaar gaat met een grote beker en een grote mand met lekkernijen naar huis.

Zomers spelletje of topsport?

Net als het pétanque kent het palet zowel sportieve als recreatieve spelers. Het heeft wel meer met het jeu de boules gemeen: je gooit vanaf een zekere afstand ballen of schijven naar een centraal voorwerp. Wat bij pétanque de cochonnet is, heet bij het palets de maître. Je speelt alleen of in teams van twee, drie of vier personen. Degene die uiteindelijk één of meerdere schijven het dichtst bij de maître heeft gegooid, wint. Een palet die naast het bord neerkomt telt niet mee, maar mag ook niet opnieuw gegooid worden. Je kunt het overal spelen: je hebt er geen speciaal aangelegd terrein voor nodig. Een platte plek om het vierkante houten bord neer te leggen, vijf meter afstand nemen, en gooien maar! Met dezelfde precisie en dezelfde discussies als bij het pétanque. Er is ook een heuse federatie, de Fédération française de palets sur planche de bois (FFPPB). Een landelijke federatie, maar driekwart van de aangesloten verenigingen zit in de Ille-et-Vilaine, en het hoofdkantoor ook.

Populierenhout en gietijzeren schijven

De oorsprong van dit spel is in nevelen gehuld, maar er bestaat een afbeelding uit de 14^e eeuw waarop paletspelers staan, en in een handboek over de jacht uit 1354 wordt een afstand bepaald in “paletworpen”. Het spel werd toen nog gewoon op de grond gespeeld. Het houten bord dateert vermoedelijk uit het begin van de 20^e eeuw. In die tijd werd het spel overal gewoon op straat gespeeld. Ook nu nog kun je zelfs in een grote stad als Rennes in een plantsoen of op een pleintje paletspelers tegenkomen, vooral als daarnaast een café is.

De houten borden zijn vierkant en meten 70 bij 70 cm. Ze zijn gemaakt van populierenhout, omdat dat redelijk zacht is. De ronde schijven zijn meestal van gietijzer, ongeveer 7 mm dik en 55 mm diameter. Ze mogen van de FFPPB maximaal 155 gram wegen. Vroeger maakte iedere speler zijn eigen borden en schijven, maar sinds het bedrijf David Jeux uit Martigné-Ferchaud in dit gat in de markt is gesprongen, betrekt bijna elke speler daar zijn spullen, die je ook gewoon in de plaatselijke supermarkt kunt kopen.

De grote ouderdom blijkt ook uit het enorm aantal varianten op het spel. De culturele stichting La Jaupitre heeft er bijna twintig geïnventariseerd in Bretagne en de Pays de la Loire. In Centraal-Bretagne speelt men vaak op zand of soms in cirkels op asfalt. In de Vendée speelt men met loden schijven op een loden plaat.

Moeilijker dan het eruit ziet

Oud-militair Jean-André Benvenuti, geboren op Corsica, heeft op veel plekken in Frankrijk gewoond en daar overal wel pétanque gespeeld. Hij leerde de palets kennen in 2001, toen hij in Mordelles kwam wonen en daar op het buurtfeest kwam. Tegenwoordig geeft hij duidelijk de voorkeur aan het palet. “Beide spelen hebben ongeveer dezelfde regels, maar het palet vraagt veel meer technische behendigheid. Het is niet makkelijk en het lukt zeker niet altijd de eerste keer.”
Hij speelt vaak met zijn buurman René Louazel, geboren en getogen in Iffendic. René speelt al zijn hele leven aux palets, al bijna tachtig jaar. Hij herinnert zich nog goed één van de eerste keren: in drie uur tijd had hij nog geen drie palets op het bord gegooid, de rest ging er telkens naast. Hij wordt nog rood als hij eraan denkt: “Die slechte middag heeft me lang achtervolgd.” Tegenwoordig is hij een geducht tegenspeler, die vaak chapeau gooit. “Als je je palet precies op de maître gooit, alsof het een hoedje is, dan ben je bijna zeker van winst. Het is lastig om die palet er weer af te gooien, veel moeilijker dan het bij pétanque wegstoten van een bal.”

René speelt het liefst met vrienden, en vaste prik één keer per week met de plaatselijke vereniging, voor de gezelligheid en als sociale activiteit. “En één of twee keer per jaar een officieel toernooi, om te kijken of ik nog steeds goed genoeg ben.” Jean-André neemt zijn bord ook mee naar de Charente, waar zijn vrouw een oud familiehuis bezit. “Als de mensen daar het spel zien, denken ze dat het erg makkelijk is. Maar dat valt hartstikke tegen! Als ze het toch durven proberen, vinden ze dat men er in Bretagne maar gekke gewoonten op nahoudt. Les Bretons ont inventé des boules de pétanque plates ! »

Vandaag spelen ze in de garage, want het regent. “Dat is het grote voordeel van dit spel,” zegt Jean-André. “Je kunt het ook gewoon binnen spelen. Dat is wel handig met die Bretonse regen altijd,” voegt hij toe, met een dikke knipoog naar zijn Bretonse buurman.

Landstitel

Terug naar Cornillé. De voorzitter van de FFPPB wil mij best even te woord staan, maar hij moet eerst even zijn eigen wedstrijd afmaken. Gewonnen! En glunderend vertelt hij over zijn eigen landstitel, enkele seizoenen geleden. Guy Besnard is 54 en speelt al zeker 15 jaar op het hoogste niveau. “Door het jaar heen organiseren we verschillende competities, waaronder de nationale competitie met 34 clubs.” Jérôme Lebouc, voorzitter van de organiserende vereniging Amicale des Palétistes de Cornillé, komt erbij staan: “Er zijn vandaag in Cornillé 324 deelnemers, die in quadrettes (viertallen) spelen. Elke speler mag telkens twee maal twee palets werpen, en het team dat het eerst 12 punten heeft, wint.” Het kampioenschap gaat over vier rondes, en de organisator doet zelf ook mee. Het spel is hem met de paplepel ingegoten: “Mijn oudste broer legde mij al palets in de handen toen ik 18 maanden oud was.” Zijn eerste competitiewedstrijd speelde hij op tienjarige leeftijd.

Aan het eind van de dag gaat de beker mee naar Monterfil, dat in een zinderende finale een team uit Châteaubourg verslagen heeft. De wisselbeker staat weer een jaar in Hoog-Bretagne, en dat zal volgend jaar ook wel weer zo zijn…

---

Meer lezen over Hoog-Bretagne? De palets en nog veel meer vindt u in Haute-Bretagne, dat eind mei verschijnt bij Uitgeverij Edicola (Deventer). U kunt het zelfs alvast bestellen, op bol.com bijvoorbeeld.