Het verhaal achter de naam (59) - Saint-Martin-de-la-Lieue

Het Latijn kende de woordvormen leuca en leuga, overgenomen uit het Gallisch. Het was daar een oude afstandsmaat van ongeveer 2,3 à 2,4 kilometer – al kon de precieze afstand per streek verschillen. In het Frans heeft dit leuga het woord lieue opgeleverd, een oude afstandsmaat die niet meer gebruikt wordt. Je vindt het woord lieue wel terug in de banlieues om de grote steden heen, en de sprookjesachtige zevenmijlslaarzen heten in het Frans bottes de sept lieues.

Dit geografische woord leuga/lieue heeft ook enkele plaatsnamen opgeleverd, waarin de notie van afstand nog steeds voortleeft. Zo heet een buitenwijk van Le Mans Pontlieue. Dat was tot in 1855 een zelfstandige gemeente, die al in 616 vermeld werd als Pontileuga. Deze plaats lag op een lieue van de oude stadskern van Le Mans, aan de brug (pont) over de Huisne. Ook Lèves (Eure-et-Loir), in 1031 in een Latijns document aangeduid als Leugae, ligt op een lieue van Chartres, aan de oude Romeinse heerbaan die Chartres met Dreux verbond.

Saint-Martin-de-la-Lieue (Calvados) ligt op een lieue afstand van Lisieux, en hetzelfde woord verklaart de toevoeging van Saint-Julien-de-la-Liègue (Eure). Ten oosten van Parijs vinden we in Thiercelieux (Seine-et-Marne), een ‘derde mijl’ en in het zuidwesten vinden we in Cartelègue (Gironde) datzelfde woord terug: Cartelègue ligt aan de oude weg van Blaye naar Angoulème, op ongeveer 10 kilometer, quatre lieues, van Blaye. Cartelègue is een Occitaanse vorm gebaseerd op quarta lèga, de ‘vierde lieue’.

Dit type naamgeving komt ook zonder leuga of een andere eenheid voor. In dat geval is er enkel een (rang)telwoord gebruikt. Zo ligt Tercis-les-Bains (Landes) op drie Gallische mijlen van Aquae Tarbellicae, het huidige Dax, op basis van een theoretische vorm tertiis (leucis). Ten zuidwesten van Tours liggen buurtschap en kasteel La Carte (Indre-et-Loire) op ‘vier’ mijl van de oude binnenstad, aan de Romeinse weg naar het zuiden, en ‘vijf’ mijl ten noordoosten van Rennes ligt La Quinte, tegenwoordig een wijk van Liffré (35) – vergelijkbaar met de afstand tussen Le Mans et het dorp La Quinte (Sarthe). Quint (Haute-Garonne) ligt op vijf Gallische mijlen, ongeveer twaalf kilometer, van Toulouse. Séez (Savoie) en Sixt-Fer-à-Cheval (Haute-Savoie) duiden een ‘zesde’ mijl aan; de bepaling Fer-à-Cheval dankt Sixt aan een hoefijzervormig keteldal, dat vanwege de vorm fer à cheval, ‘hoefijzer’ genoemd wordt.

Sepmes (Indre-et-Loire) ligt op de ‘zevende’ mijl van de Creuse, die hier de historische grens vormde tussen de Gallische stammen Turones en Pictones. Ook Septèmes-les-Vallons (Bouches-du-Rhône) geeft een ‘zevende’ mijl aan, geteld vanuit Marseille.

Als je je vanuit Vienne op de oude weg naar Bourgoin en Genève begeeft, dan reis je achtereenvolgens langs Septème, Oytier-Saint-Oblas en Diémoz (alle drie in de Isère), op de ‘zevende’, ‘achtste’ en ‘twaalfde’ mijl. Diémoz wordt in de negende eeuw inderdaad vermeld als Duodecimum. Uchaud (Gard) wordt in 945 vermeld als Octabiano; het is een afleiding van octavum, de ‘achtste’ mijl vanuit Nîmes richting Narbonne. Decize (Nièvre) ligt op ‘tien’ Gallische mijlen van Imphy, langs de oude Romeinse baan van Roanne naar Orléans en ‘twaalf’ mijlen scheiden Delme (Moselle) – ad Duodecim – van Metz.

 Nog veel meer namen in 'Waarom Lyon geen Dijon' heet, verkrijgbaar in alle (online) boekhandels.