Het verhaal achter de naam (52) - Le Cercueil

Het komt voor dat plaatsnamen verwijzen naar de aanwezigheid van oude graven of van een kerkhof. Sommige van die namen zijn vrij doorzichtig, andere wat minder. In dit stukje enkele voorbeelden.

Tja, het woord cercueil ‘doodskist’ in de naam van je woonplaats zal niet door iedereen als plezierig ervaren worden. Toen Saint-Aubin-des-Cercueils in 1823 fuseerde met Routot en Beaucamp verdwenen de doodskisten snel in de officiële vergetelheid van de nieuwe gemeentenaam Saint-Aubin-Routot (Seine-Maritime). In 1924 kreeg het gemeentebestuur van Saint-Pierre-des-Cerceuils in de Eure het voor elkaar dat de gemeente voortaan officieel Saint-Pierre-des-Fleurs mocht heten; de doodskisten werden er vervangen door bloemen. Die toevoeging was nochtans al zeer oud: in 1274 sprak men al van Sanctus Petrus de Sarquieux, ter herinnering aan een nog oudere necropool. De naam was niet meteen uit het dagelijks gebruik verdwenen: tot zeer recent gebruikten vooral oudere sprekers nog steeds de voormalige naam. Een lettergreep vervangen kan ook: in 1972 werd Cercueil omgedoopt tot het toponymisch nietszeggende Cerville (Meurthe-et-Moselle). In het Normandische dorp Le Cercueil (Orne) heeft men blijkbaar nergens last van. Ze waren er zelfs ooit lid van de officiële Vereniging van gemeenten met kolderieke namen.

Zoals uit de oude vormen van Saint-Pierre-des-Fleurs al blijkt, luidde in het Oudfrans de gebruikelijke vorm sarqueu of cerqueu, waarvan het meervoud de namen van Serqueux (Haute-Marne), Les Cerqueux en Les Cerqueux-sous-Passavant (beide in de Maine-et-Loire) verklaart. De link met cercueil wordt daar niet meer direct gelegd. Aan deze kleine reeks kunnenwe ook nog bijvoorbeeld Sarcus (Oise) en Sercœur (Vosges) toevoegen.

Tegenwoordig wordt voor het aanduiden van een graf in het Frans het woord tombe gebruikt. Dit woord stamt af van het Latijnse tumba. Ook dit woord komt voor in de toponymie, meestal in buurtschapsnamen. Vaak vindt men bij opgravingen in plaatsen met die naam oude grafresten. Twee gemeentenamen hebben hun naam aan deze oude graven te danken: La Tombe (Seine-et-Marne) en Quarré-les-Tombes (Yonne).

Tomblaine (Meurthe-et-Moselle) is een afleiding van dit Latijnse woord, die we ook terugvinden in de naam van het eilandje Tombelaine (Manche), vlakbij de Mont-Saint-Michel. De oorspronkelijke naam van deze wereldberoemde abdijberg was mont Tombe, waarbij men zowel aan de betekenis ‘grafheuvel’ als kortweg ‘heuvel, rotsheuvel’ kan denken. Tombelaine is dus de ‘kleine Tombe’.

In Saint-Pierre-des-Corps (Indre-et-Loire) – ‘van de lichamen’ – werd in de negentiende eeuw bij werkzaamheden in het centrum, tussen de kerk en het station een enorme necropool gevonden uit de Gallo-Romaanse tijd, vol urnen van lood, glas en aardewerk en vergezeld van kostbare sieraden. Deze antieke begraafplaats komt al in 1222 in de naam voor, als we de archieven mogen geloven: ecclesiam Sancti Petri de Corporibus. In de loop der eeuwen was men de precieze ligging van deze begraafplaats echter vergeten.