Het verhaal achter de naam (47) : Tremblay

Het lijkt een naam die overgebleven is uit de Franse Revolutie: Saint-Philbert-du-Peuple (Maine-et-Loire). Peuple is immers het Franse woord voor ‘volk’, toch? Dat klopt, maar het is ook de Oud-Franse naam van de populier, die tegenwoordig peuplier heet. Beide woorden hebben dezelfde oorsprong, het Latijnse woord populus, omdat populieren door de Romeinen vaak op openbare, publieke plaatsen werden geplant. Saint-Philbert-du-Peuple herinnert dus aan een of meerdere populieren, net als Saint-Lumier-la-Populeuse (Marne).

Publier (Savoie) herinnert ook aan populieren. Weinig gemeentenamen dragen de populier in zich, die vooral in regionale varianten in buurtschapsnamen voortkomt: La Poubelière, La Poublaie, Le Pouble of Le Pible zijn daar voorbeelden van.

Veel frequenter in het toponymische landschap is de ratelpopulier of de esp, in het standaard-Frans tremble geheten. Het huidige Frans kent nog de term tremblaie voor een bos met ratelpopulieren, maar de mannelijke vorm die we in Tremblay (Ille-et-Vilaine), Le Tremblois (Haute-Saône) of Le Tremblay-sur-Mauldre (Yvelines) tegenkomen, is buiten de toponymie uit het gebruik verdwenen. Tremblay-le-Vicomte (Eure-et-Loir) was het bezit van een burggraaf (vicomte) en Tremblay-en-France (Seine-Saint-Denis) werd de negende eeuw als Tremlidum vermeld. In Le Transloy (Pas-de-Calais) en Dramelay (Jura) zijn die bomen niet meer te herkennen, maar de oude vormen wijzen zonder twijfel op afleidingen van tremble. In de Charente-Maritime komen we La Tremblade tegen. La Trimouille (Vienne), Trémouille (Cantal) en Trémouilles (Aveyron) verwijzen eveneens naar deze boom, via het Occitaans en op basis van een andere Latijns woord voor 'plaats waar ratelpopulieren groeien', tremulea, en ook Trémoulet (Ariège) hoort in deze serie thuis.

Het Oudnoordse aspir, dat ook ‘ratelpopulier, esp’ betekent (en verwant is aan het woord esp), heeft in Normandië voor een reeks plaatsnamen gezorgd. Niet per se voor Épretot (Seine-Maritime), waar een persoonsnaam Sprot of Sprottr meer voor de hand ligt, maar het is wel een mogelijke verklaring voor Épreville-en-Lieuvin (Eure) en Ypreville in Ypreville-Biville (Seine-Maritime).

De zilverpopulier of witte abeel heeft via het Nederlands zijn naam verleend aan het kleine Noord-Franse L’Abeele (Nord), een kerkdorp van Boeschepe. De term is van Volkslatijnse oorsprong en heette daar albarus, waarin we het woord albus ‘wit’ herkennen. Die boomnaam vinden we ook terug in Saint-Léger-des-Aubées (Eure-et-Loir), in kerkdorp Les Aubiers in Nueil-les-Aubiers (Deux-Sèvres) en met de afleiding *albaretum in Les Aubrais, in de gemeente Fleury-les-Aubrais (Loiret).

In Occitanië vinden we deze boom terug in Albas (Lot). Het probleem met afleidingen van albus is dat deze ook andere witte bomen kunnen aanduiden. Zo wordt bij de zuiderse ontwikkelingen van albareda ook gedacht aan een ‘witte wilg’ als de schietwilg gedacht (salix alba). We zullen nooit met zekerheid weten welke bomen het precies waren, maar het waren in ieder geval bomen met een witte kleur die voor de naam van Albaret-le-Comtal (Lozère) hebben gezorgd, dat aan een grafelijk (comtal) domein toebehoorde. Aubarède (Hautes-Pyrénées) is een vergelijkbare naam, net als Lalbarède (Tarn) met geagglutineerd lidwoord. Toen de gemeente in 2007 fuseerde met Guitalens, profiteerde men van de gelegenheid door het lidwoord te deglutineren. De officiële nieuwe gemeentenaam luidt Guitalens-l’Albarède.

Nog een andere naam voor de populier is léard, dat vooral in West-Frankrijk gebruikt wordt. Dat woord vinden we terug in verschillende buurtschappen met de naam Les Léards.