Het verhaal achter de naam (44) : Goupillières

De vos is veelvuldig terug te vinden in het Franse plaatsnamenlandschap, vooral onder de Oudfranse benamingen goupil en verpil, afkomstig van het Latijnse vulpes, in het Volkslatijn vulpiculus. Het heeft een hele reeks dorpen en buurtschappen met de naam Goupillières, la Goupillière of la Goupillère opgeleverd, voornamelijk in het ruime noordwesten en westen van Frankrijk. In de dialecten van Bourgondië en in het Francoprovençaals heet het dier een verpil, vanwaar vele plekken met de naam Verpillières, naam die ook elders voorkomt, zoals Verpillières in de Somme en La Verpillière (Isère) aan de snelweg van Lyon naar Grenoble.

In het Occitaans werd het dier volp genoemd. Saint-Germain-Lavolps (Corrèze) en Saint-Sornin-Lavolps (Crroèze) roepen de herinnering aan vossen op, en ook minder herkenbare vormen als Lavoust doen dat. Dit buurtschap in de gemeente Meilhac (Haute-Vienne) wordt in de twaalfde eeuw vermeld als de Vulpa. In de Cevennen liggen verscheidene gehuchtjes La Volpelière en Volpelières, die ook aan vossen herinneren. In Chatuzanges (Drôme) komen we een losse meervoudsvorm tegen in het buurtschap Les Voupes, ‘de vossen’. In de Gers komen we buurtschappen tegen met de naam La Boupatère; het is de regionale naam voor een ‘vossenhol’.

Een poëtische naam vinden we ten noorden van Naves (Corrèze) aan de weg naar Seilhac, waar Soleilhavoup herinnert aan een plek waar de vos zich graag aan de zon kwam warmen: het Oudoccitaanse werkwoord solelhar betekende ‘aan de zon blootstellen’. Het kan heel prosaïsch om een akker gaan die goed georiënteerd lag en veel zon kreeg.

Maar waarom goupil, verpil of volp en niet renard? Zonder het dierenepos Le Roman de Renart, het Franstalige equivalent van het Nederlandse Van den vos Reynaerde, zouden de Fransen het dier nog steeds goupil noemen. Maar deze berijmde verhalencyclus –de Franse versie is door meerdere schrijvers op schrift gesteld en verzameling strekt zich over tientallen jaren uit – was zo populair dat de naam van de hoofdpersoon, Reynaerd in het Nederlands, Renart in het Frans (op basis van de Germaanse persoonsnaam Reinhard), overgegaan is op het dier. De renard heeft de goupil in enkele eeuwen verdrongen. Namen met Renard erin zijn dus recent en betreffen vooral veldnamen als Creux des Renards, ‘vossenhol of -dal’. De vele buurtschappen en boerderijen die La Renardière heten hebben hun naam niet aan het dier te danken, maar aan de persoons- of familienaam Renard, eveneens afgeleid van Reinhard.

Ook in Manneville-la-Goupil (Seine-Maritime) wordt geen melding gemaakt van het dier, maar van de familie Goupil. Dat is zeker, omdat het lidwoord la hier geen betrekking kan hebben op goupil, dat een mannelijk woord is. La verwijst hier naar Manneville en is een soort genitiefvorm, het drukt een bezit uit. Omdat in Normandië de naam Manneville meerdere malen voorkomt, moesten ze van elkaar onderscheiden worden. Manneville-la-Goupil betekent in deze context ‘het Manneville dat van de familie Goupil is, dat aan de familie Goupîl toebehoort’.