Het verhaal achter de naam (43) : Caen

De Gallische term magos en durum duidt een ‘markt’ aan, een plaats waar handel werd gedreven en ambachten werden uitgeoefend. Voordat magos een betekenisontwikkeling onderging tot ‘markt, marktstad’, was de oorspronkelijke betekenis ‘veld, vlak open gebied’, een open stuk land dat niet omheind was. De ontwikkeling van de betekenis van ‘veld’ naar ‘markt’ is te verklaren door het feit dat de grote markten een grote open ruimte nodig hadden.

De oorspronkelijke betekenis van magos vinden we nog terug in de naam van de prefectuur van de Calvados, Caen. De stad is een oud Catomagos, waarin cato- ‘gevecht, strijd’ betekent. Catomagos duidde voor de Galliërs een plaats aan waar ooit strijd geleverd was of waar dat op reguliere basis gebeurde: hetzij een slagveld, hetzij een exercitieterrein. Caen in de Gallische tijd was geen hoofdstad: het lag op het grondgebied van de Viducasses (Vieux), vlakbij de grenzen met de Baiocasses (Bayeux) en de Lexovii (Lisieux). Het is goed mogelijk dat de buurstammen een oogje hadden op deze vruchtbare vlakte – of het gaat om een exercitieveld waar de Viducasses aan hun buren lieten zien hoe sterk ze waren. Caen staat niet alleen: ook Chaon (Loir-et-Cher), Cahon (Somme), Cahan (Orne) en Quéant (Pas-de-Calais) hebben dezelfde oorsprong, plaatsen aan een oude Gallische grens die bewaakt moest worden. Zelfs Champs (Aisne), waarvan de huidige vorm duidelijk beïnvloed is door champ, ‘veld’, is een oorspronkelijk Catomagos; de oude vorm Cadamo uit de negende eeuw kan niet van campus afstammen.

Nyons (Drôme) werd in de tweede eeuw geschreven als Noimagos. Het eerste gedeelte is afkomstig van novio, ‘nieuw’, en het geheel betekent ‘nieuwe markt’. Het tegenovergestelde bestaat ook; in Saint-Pierre-de-Sénos, een wijk van Bollène (Vaucluse), betekent Sénos de ‘oude markt’. Beide plaatsen liggen niet ver van elkaar vandaan. Andere oude markten vinden we terug in Senan (Yonne) en Cénomes (Aveyron), samenstellingen op basis van *seno-magos. De ‘nieuwe markten’ – novio-magos – waren legio in Keltischtalig West-Europa. Naast de andere Franse plaatsen met uiteenlopende namen als het kleine Nijon (Haute-Marne), Néoux (Creuse), Nojeon-en-Vexin (Eure), Novion-Porcien (Ardennnes), Noyon (Oise) – in de derde eeuw al vermeld als Noviomago – en Noyen-sur-Sarthe (Sarthe) vinden we die herkomst ook terug voor het Zwitserse Nyon, het Duitse Neumagen en de Nederlandse stad Nijmegen. In het noorden van Frankrijk komt een half dozijn keer de naam Nouvion voor: ook dat zijn ‘nieuwe markten’. In Longjumeau (Essonne) is Noviomagos dusdanig verbasterd dat het op een ‘lange tweeling’ is gaan lijken; toch is ook deze naam oorspronkelijk een ‘nieuwe markt’.

Rouen (Seine-Maritime), Ratomagos in de tweede eeuw na Christus, hoort ook bij deze reeks markten. Het eerste gedeelte duidt vermoedelijk op stadsmuren en het geheel verwijst naar een versterkte marktstad. Vlakbij Marmande vinden we Granon (Lot-et-Garonne), waarin we de naam van de rivier de Garonne mogen herkennen. Inderdaad, de ‘markt aan de Garonne,’ zoals Gouzon (Creuse) de ‘markt aan de Goze’ is, en Mouzon (Ardennes) de ‘markt aan de Maas’; de plaats wordt in 400 al vermeld als Musmagenses. Ook Blond (Haute-Vienne) is een -magos – een Merovingische munt vermeld Blatomago. Het eerste gedeelte zou het Gallische *blato zijn, dat ‘graan’ betekent. Blond was dus een ‘graanmarkt’. De marktfunctie van Blond is aan de dag gelegd door archeologische opgravingen, waarbij een groot ambachtscentrum is ontdekt.

--- ---

Nog veel meer Gallische markten vind je in hoofdstuk 10 van Waarom Lyon geen Dijon heet, een bijzonder plaatsnamenboek over heel Frankrijk, uitgekomen medio 2020 bij Batavia Publishers.

Klik hier voor meer informatie : https://bataviapublishers.com/products/waarom-lyon-geen-dijon-heet