De Romeinen exploiteerden ontelbare badhuizen en thermen. Om de naam van die plaatsen aan te geven werd vaak de ablatiefvorm van aquae gebruikt, aquis – ‘bij de wateren’. Dat levert niet alleen de naam Aix op, maar ook het Duitse Aachen en de Nederlandse naam daarvan, Aken. Het bekendste Franse Aix is vermoedelijk Aix-en-Provence (Bouches-du-Rhône); al in de dertiende eeuw wordt de naam van de provincie gebruikt om dit Aix te onderscheiden van al die andere; men schrijft Aquis in Provincia.

Aix-en-Provence heette oorspronkelijk Aquae Sextiae, naar Caius Sextius Calvinus, een Romeinse consul waarvan de geschiedenis onthouden heeft dat hij de stad stichtte. Het is een van de eerste steden die door de Romeinen op het huidige Franse grondgebied zijn gesticht. Aix-les-Bains (Savoie) heeft dezelfde betekenis maar is in feite een tautologie, want de toevoeging -les-Bains refereert ook aan die thermale baden. Volgens hetzelfde tautologische principe vinden we Ax-les-Thermes (Ariège). Voor Dax (Landes) kunnen we dezelfde origine aanhouden; de eerste vermelding van de plaatsnaam was Aquae, later aangevuld met de naam van het volk dat er woonde: Aquae Tarbellae. Die toevoeging is later verdwenen. De beginletter D- verschijnt pas aan het einde van de Middeleeuwen, als spoor van een voorzetsel de of ad, ‘te Ax’. Het Ax uit de twaalfde eeuw verschijnt in een reisgids uit 1556 als Dacqs en de naam van de stad luidt nu nog steeds Dax.

Aan het begin van onze jaartelling waren er al openbare baden in Bagnères-de-Bigorre (Hautes-Pyrénées), dat al in de derde eeuw vermeld wordt als Aquis Convenarum: ‘bij de wateren van de Conveni’. De Conveni vormden een Aquitanisch volk, buren van de Bigerrones. De eersten hebben hun naam nagelaten aan de Comminges, een streeknaam die we terugvinden in Saint-Bertrand-de-Comminges (Haute-Garonne); de tweede stam zorgde voor de streeknaam Bigorre. Hun gebieden overlapten elkaar en vermoedelijk hebben de Bigeronnes een tijdlang bij de Conveni gehoord: vandaar de wisseling in de bepaling bij deze plaatsnaam. Bagnères had dus Aix kunnen heten, maar de naam veranderde ergens in de vroege Middeleeuwen in Balnariae, ‘(bij) de baden’ – een naam die vergelijkbaar is met Aix. Ook in Bagnères-de-Luchon (Haute-Garonne), niet zo heel ver daarvandaan, werden al vroeg thermen geëxploiteerd. De Griekse geograaf Strabo heeft het over ‘de thermen van de Onesi’ als hij het huidige Bagnères vermeldt – weer een ander volk.

Banyuls-sur-Mer (Pyrénées-Orientales) kende in de Romeinse tijd eveneens thermen, al zijn daar tegenwoordig slechts nog zeebaden – en een bekend aperitief drankje. Bagnols-les-Bains (Lozère) is het oudste officiële door de Franse overheid gehomologeerde thermale kuuroord (1857); ook deze naam is dubbelop. De thermen zijn er van hoge ouderdom: al in de vijfde eeuw schreef bisschop Sidonius van Clermont in een brief aan een vriend over de geneeskrachtige eigenschappen van het bronwater van Bagnols. De vorm Bagnols vinden we ook terug in de Provence, waar we in de uitgestrekte bossen op de Estérel Bagnols-en-Forêt (Var) tegenkomen. Toch zijn niet in alle plaatsen met een naam gebaseerd op het Latijnse balnearia of een (kortere) variante daarvan ooit thermale baden geweest. De term kan ook slaan op een rivier of meer waarin je kunt baden, of waar het vee komt drinken, wat bijvoorbeeld in Bain-de-Bretagne of in Bains-sur-Oust, beide in de Ille-et-Vilaine, meer voor de hand ligt.

---

Nog veel meer gebadder vind je in Waarom Lyon geen Dijon heet, een bijzonder boek met ruim 6.400 toegelichte Franse plaatsnamen. Bekijk hier een preview : https://www.vandorp.net/pdf/preview-waarom-lyon-geen-dijon-heet.pdf