Het verhaal achter de naam (37) : Avallon

Al sinds mensenheugenis eten wij appels (pomme) en appelbomen (pommiers) bevolken in groten getale onze boomgaarden. Het mag dan ook niet verbazen dat we sporen van oude appelbomen terugvinden in de plaatsnamen die ons omringen. Dat levert eenvoudig te begrijpen namen als Pommiers (Indre) of Pommier-de-Beaurepaire (Isère). Hele appelboomgaarden (pommeraie) lieten hun naam na aan dorpen als La Pommeraie-sur-Sèvre (Vendée) of La Pommeraye (Calvados). Soms zijn de appels wat verstopt: Pomps (Pyrénées-Atlantiques) en Pomeys (Rhône), duiden ook op ‘appelbomen’. Onder Occitaanse invloed zijn vormen ontstaan als La Pomarède (Aude), Pomérols (Hérault) en Poumarous (Hautes-Pyrénées). De betekenis is steeds ‘appelboomgaard’ of ‘plaats waar appelbomen groeien’, net als in Pommeret (Côtes-d’Armor) in Bretagne. Die namen zijn nog vrij transparant.

In het klassiek Latijn heette de appel nog malum; het woord pomum/poma bestond wel, maar dat was een verzamelnaam voor allerlei ronde vruchten. Pas later, waarschijnlijk rond de 5^e eeuw, is malum vervangen door poma, met de betekenis ‘appel’. Al heeft malum geen nakomelingen in de huidige Franse taal, het woord heeft wel sporen achtergelaten in de toponymie, vanuit de vormen *maletum of *maleretum ‘plaats waar appelbomen groeien’: Malleret-la-Courtine (Corrèze) bijvoorbeeld, Malleret-Boussac (Corrèze) en Malleray (Loire). Ook Mialet (een dorp in de Gard en meerdere gehuchten in de Corrèze) gaat terug op maletum.

Meerdere dorpen in de noordelijke helft van Frankrijk dragen de namen Mailly en Maillé – in het zuiden is de vorm Maillac gangbaar. Ondanks de traditionele uitleg met een persoonsnaam (‘dorp van Mallius’), mogen we gezien de frequentie ook uitgaan van appels of appelbomen. Het gebruikte achtervoegsel is hier -acum, het etymon vermoedelijk Malliacum ‘plaats waar appels zijn/waar appelbomen groeien’. Maillet in Mailly-Maillet (Somme) is een verkleinvorm.

Het Gallische woord voor appel (aballo of avallo) heeft ook in enkele plaatsnamen sporen achtergelaten. De bekendste waarschijnlijk is het Bourgondische Avallon (Yonne); de plaatsnaam betekent eveneens ‘plaats waar appelbomen groeien’. Verrassender zijn de plaatsnamen Vallon-Pont-d’Arc (Ardèche) en Vallon-en-Sully (Allier). Hier merken we weer hoezeer oude vormen onmisbaar zijn bij het vaststellen van de betekenis van een plaatsnaam. Vallon (‘vallei, dal’) zet ons op het verkeerde been, want beide plaatsen betekenen, net als Avallon, ‘appelboomgaard’. De oudere vormen van Vallon-Pont-d’Arc laten daar geen twijfel over: castrum de Abalone in de 14^e eeuw, de Avalone in 1464. De begin-a is in de loop der tijd verdwenen, volgens een fonetisch verschijnsel dat eferesis heet of omdat de eerste lettergreep opgevat werd als het voorzetsel à ‘naar, in’.

Dat is ook voorgevallen in Vallères (Indre-et-Loire), in 1081 Terra de Avaleria. Rondom dit dorp is nog steeds veel fruitteelt en dat is zeker niet toevallig. Valeuil (Dordogne) is net als Valuéjols (Cantal) een ‘ontginning bij de appelbomen’, een samenstelling met het achtervoegsel -ialo, waarbij in beide gevallen de eerste lettergreep weggevallen is. Ook het voormalige dorpje Ollon in Bénizay-Ollon (Drôme) verhaalt van oude appelbomen, die ook in Aveluy (Somme) en Havelu (Eure-et-Loir) gegroeid moeten hebben.

Waarschijnlijk kende Normandië in de tijd van de Noormannen al veel appelbomen, want we vinden ook hier de appels terug, in de Scandinavische of Angelsaksische vorm aepel: als eerste deel van Yébleron (Seine-Maritime) bijvoorbeeld, in samenstelling met lund (‘bos’). Voor Auppegard (Seine-Maritime) komt de oude vorm Appelgart uit 1060 voor Nederlandstaligen bekend voor: het is inderdaad een ‘appel(boom)gaard’, samengesteld uit aepel en het Angelsaksische geard, te vergelijken met het Nederlandse gaarde. In de Eure heeft Épégard dezelfde herkomst en betekenis.

--- --- ---

Nog veel meer appels en ook ander fruit in Waarom Lyon geen Dijon heet; de herkomst van Franse plaatsnamen, deze zomer verschenen bij Batavia Publishers. Verkrijgbaar bij de boekhandel, op de website van de uitgeverij en natuurlijk ook elders op internet.