Het verhaal achter de naam (35) : La Ferté

Het Latijnse begrip firmitas geeft iets sterks, iets stevigs weer. In het hedendaagse Frans heeft dat fermeté opgeleverd, dat stevigheid betekent, maar ook ideeën als vastberadenheid of kracht in zich heeft. In de toponymie veranderde dat abstracte idee in een concrete werkelijkheid: een versterkte burcht of nederzetting. We vinden vooral in de noordelijke helft van Frankrijk een kleine twintig keer La Ferté, bijna altijd met een bepalende toevoeging. De langere vorm La Fermeté is zeldzamer: slechts een gemeente in de Nièvre en een voormalige gemeente in de Seine-et-Marne dragen die naam.

In de meeste gevallen is het tweede gedeelte een persoonsnaam: apud Feritatem Mathei (1205) wordt La Ferté-Macé (Orne). Die Mathieu uit de oude vorm verwijst vermoedelijk naar een van de eerste heren van het stadje; hij vocht samen met Willem de Veroveraar in de Slag bij Hastings. In de tweede helft van de tiende eeuw komen we Bernard tegen, een van de eerste heren van La Ferté-Bernard (Sarthe). Veel van zijn nakomelingen heten ook Bernard; hijzelf of een afstammeling laat ook zijn naam na aan het naburige Nogent-le-Bernard (Sarthe). La Ferté-Alais (Essonne) verbergt een vrouwennaam, Alice, een populaire variant van Adelheid. In de elfde eeuw wordt de plaats vaak vermeld als La Ferté-Baudouin, naar de naam van de burchtheer, maar zo rond 1200 komen we de eerste Firmitas Aidelaidis tegen, ter ere van Adelaïde (Adelheid) van Rochefort, de burchtvrouwe. Dat is niet het enige voorbeeld waarin de toevoegde naam veranderd is: La Ferté-Avrain wordt pas in 1764 officieel La Ferté-Beauharnais (Loir-et-Cher), als de plaats tot markiezaat wordt verheven ten gunste van François de Beauharnais. La Ferté-Vidame (Eure-et-Loir) herinnert aan een functie: de vidame was een vice dominus: een vice-heer, hier de wereldse vertegenwoordiger van de bisschop van Chartres.

In La Ferté-sous-Jouarre (Seine-et-Marne) verwijst het onderscheidende gedeelte naar een nabijgelegen plaats, Jouarre. Toch was ook hier oorspronkelijk de bepaling de naam van een heer: Firmitas Ansculfi leverde La Ferté-Aucoul op. In de Franse Revolutie is de naam van de heer verwijderd, en na wat twijfel tussen de riviernamen Marne of Morin als toevoeging werd uiteindelijk voor de ligging bij (‘onder’) Jouarre gekozen.

In de Haute-Marne is het lidwoord eraan vastgeplakt: Laferté-sur-Amance en Laferté-sur-Aube, onderscheiden door een riviernaam, hebben dezelfde herkomst. In beide gevallen vinden we in de archieven genoeg sporen van de aanwezigheid van een oud versterkt kasteel om zeker te zijn van de betekenis; in Laferté-sur-Amance is zelfs nog een rue du Château en een chemin de Ronde met oude muren.

De naam La Forteresse (Isère) drukt datzelfde idee van stevigheid uit, je ziet als het ware de versterkingen voor je opdoemen. Ook het hedendaagse Frans kent het woord forteresse nog steeds als 'burcht, fort'; toch is de naam van dit dorp aan de voet van de Vercors al zeker tien eeuwen oud.

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20200927, Kunst en Cultuur

Reactie van Jos van den Hout op 28 September 2020 op 8.02: Jeroen, bedankt voor het delen.

Reactie van Jeroen Sweijen op 28 September 2020 op 9.14: Dank je, Jos!

Reactie van Charles van Hemert op 28 September 2020 op 9.25: Interessant en leerzaam !

Reactie van Jeroen Sweijen op 28 September 2020 op 10.48: Dank je, Charles !

Reactie van Alle Laversma op 28 September 2020 op 13.18: Ken je deze? La Ferté-Hauterive (in de Allier)

Trouwens, Hauterive komt ook vaak voor maar dat is nauwelijks interessant omdat de term zichzelf al uitlegt.

Reactie van Frans van Pinxteren op 28 September 2020 op 13.38: Erg interessant, waarvoor dank! Weet je ook de uitleg van "La Ferté Gaucher" ( Seine-et-Marne)?

Reactie van Jeroen Sweijen op 28 September 2020 op 13.38: Die kende ik zeker, Alle, en zelfs daar steekt meer achter dan je zou vermoeden. Kijk, voor de Revolutie heette dit La Ferté namelijk La Ferté-aux-Moines (en ook in enkele vermeldingen 'La Ferté-Moniale') vanwege een belangrijke priorij in het dorp, die hoorde bij de abdij van de Cluny. Ook na de "fusie" met Hauterive (al voor de Revolutie) bleef deze naam behouden, al komen we ook de vermeldingen La Ferté-sous-Hauterive en zelfs Hauterive-la-Ferté tegen. Het zijn dus van oudsher twee namen, La Ferté voor het dorp aan de Allier, en Hauterive (alta ripa, de 'hoge oever') voor het kasteel en bijbehoren aan de Luzeray. De naam La Ferté-Hauterive is dus eigenlijk van oudsher een fusienaam, waarbij Hauterive dus niet op de Allier-oevers van La Ferté sloeg, maar op de Luzeray-oevers bij het kasteel.

Fijne dag! -- Jeroen

Reactie van Jeroen Sweijen op 28 September 2020 op 13.45: Frans, in La Ferté-Gaucher zijn inderdaad geen linkshandigen te vinden. Ook daar is het de naam van een (kasteel)heer. De plaatsnaam wordt in 1112 vermeld als de Latijnse vorm Firmitas Galcherii. Deze Gaucher leefde aan het begin van de 11e eeuw, is (zeg maar) grootgrondbezitter in de Brie. Hij laat op de plek van het huidige La Ferté-Gaucher een kasteel bouwen, wat uit zal groeien tot het huidige plaats aan de Morin.

Reactie van Anke de Bruijn op 28 September 2020 op 14.11: Dat is weer een mooi emmertje kennis, Jeroen. Dankjewel. Keep them coming.

Reactie van Jeroen Sweijen op 28 September 2020 op 14.16: Als het maar niet voelt alsof er een emmer koud wate over je heen wordt gestort, Anke ! Het is wel de bedoeling het verteerbaar te houden ;-)

Je reactie hieronder, dit zijn de huisregels.