Het verhaal achter de naam (34) : La Jonchère

Weinig Franse plaatsen zijn vernoemd naar gras (herbe). Natuurlijk zijn er buurtschapsnamen te vinden als Les Herbues, die duiden op met gras begroeide stukken grond, maar voor dorpen en steden is de naam waarschijnlijk te weinig onderscheidend. Achter Herbigny (Ardennes) en Herbignac (Loire-Atlantique) schuilt geen gras, maar een persoonsnaam. Hier en daar komt het gras wel als onderscheidende bepaling voor. Al in 1165 spreekt men over Sanctus Germanus de Blanca Herba, 'van het witte gras', een bepaling die nog steeds gebruikt wordt in Saint-Germain-la-Blanche-Herbe (Calvados), met een oude woordvolgorde van het bijvoeglijk naamwoord. Waar dat ‘witte gras’ precies op duidde, is niet duidelijk. Gras met een lichte kleur? Een plaats waar slechts gras groeide en die dus niet in cultuur was gebracht? In dit geval is de precieze reden verloren gegaan.

Aan het Baskische woord berar of belar 'gras' danken we de plaatsnamen Briscous (Pyrénées-Atlantiques) en het geromaniseerde Behasque in Behasque-Lapiste (Pyrénées-Atlantiques), die beide naar een 'hoge plek waar gras groeit' verwijzen. En ook het befaamde Biarritz, eveneens in de Pyrénées-Atlantiques, duidt op grasland. Laten we niet vergeten dat Biarritz tot in de negentiende eeuw een afgelegen dorp tussen velden was, en niet de wereldberoemde mondaine badplaats waar keizerin Eugénie graag verbleef.

Bepaalde specifieke grassoorten hebben wél hele series plaatsnamen opgeleverd. De plantnaam rus bijvoorbeeld wordt in het Frans jonc genoemd. Een jonchère is ook in het huidige Frans een plaats waar veel rus voorkomt. Die naam komt wordt vaak gebruikt als buurtschapsnaam: La Jonchère bijvoorbeeld, of daar een regionale variant van. Vaak zijn dat vochtige plekken, want rus gedijt goed op natte gronden. Joncreuil (Aude) is een dorp met meerdere beken en twee kleine meertjes. In 1049 werd de plaats vermeld als Juncherium. Ook Jonchery (Haute-Marne), Joncherey (Territoire-de-Belfort), Jonchery-sur-Vesle (Marne), Jonchères (Drôme) en Jonquerets-de-Livet (Eure) verwijzen naar deze grasachtige plant.

De zegge, een grasachtig kruid, wordt in het Frans laîche genoemd. De gemeente La Léchère (Savoie) dankt er haar naam aan, met het achtervoegsel -aria, net als Leschères-sur-le-Blaiseron (Haute-Marne) en vele buurtschappen met vergelijkbare namen. In Les Chères (Rhône) is in de loop der eeuwen de eerste lettergreep opgevat als een lidwoord. Met een iets andere klinkerontwikkeling zijn ook Lichères (Charente), Lichères-sur-Yonne (Yonne), Lichères-près-Aigremont (Yonne) en Lixières (Meurthe-et-Moselle) naar deze plant vernoemd. Dat eerste dorp ligt in een dubbele meander van de Charente, vlak bij de samenvloeiing met de Son-Sonnette: een perfect groeigebied voor deze plant die graag natte plekken opzoekt. We kunnen ook nog Lescherolles (Seine-et-Marne) toevoegen, dat een verkleinvorm laat zien.

------------

Nog veel meer andere plaatsnamen die hun naam danken aan planten vind je in Waarom Lyon geen Dijon heet, een inspirerend en veelzijdig boek over Franse plaatsnamen en hun geschiedenis. Nu te verkrijgen in je favoriete boekhandel en natuurlijk ook op internet, bijvoorbeeld op de website van de uitgever, Batavia Publishers.

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20200909, Korte Verhalen, Kunst en Cultuur

Overleden Reactie van Theodora Besse op 10 September 2020 op 8.09: Leuk, Jeroen! Ik vroeg me eigenlijk af of het feit dat weinig FR plaatsnamen vernoemd zijn naar gras, misschien iets te maken heeft met dat een met gras begroeid stuk grond vaak een weiland is, dus Pré of Pra (in plaatsnamen). Er bestaan heel veel FR plaatsnamen die beginnen met Pra of Pré, zie bijvoorbeeld deze site. Net als bijvoorbeeld in het oosten van Zwitserland, waar het zangerige Reto-romaans, de vierde officiële taal van Zwitserland (nauw verwant aan het Latijn) wordt gesproken en ze alpweiden vaak aanduiden met bijvoorbeeld Pra San Peder of Pra San Flurin (spreek uit Floeríén). Ook hier 2 km vandaan ligt een dorpje Le Pradel, waar vroeger om het kasteel koeien graasden.

Niet heel erg ver van hier ligt op de hoogte van Bagnols-sur-Cèze een dorpje in de Vaucluse dat Jonquières heet. Dat zal dus ook wel te maken hebben met jonc en dus met riet (en met biezen mandjes die ze er vroeger van vlochten?). Ik heb op internet het woord jonc opgezocht (in DeepL en in Google Translate). Daar werd in beide opgegeven: haast, drukte, stormloop. Maar de dikke Van Dale gaf jouw betekenis: bies of riet(stengel). Eveneens panier de jonc = biezen mandje. Vandaar mijn vraag over de biezen mandjes.

Wat het witte gras betreft, je vraagt je af waar dat vandaan komt: heel vaak zie je aan het einde van de zomer dat het inmiddels lange gras bijna wit is en een vlakte met een witachtige laag bedekt. Misschien is dat de verklaring?

Reactie van Jeroen Sweijen op 10 September 2020 op 9.02: Hallo Theodora,

Ik maak inderdaad het verschil tussen het vernoemen naar het voorkomen van de plantnaam gras enerzijds en weidegronden anderzijds, al komt dat niet in de tekst naar voren. Het ging er mij hier vooral om te zeggen dat "gras" te banaal is en dus niet vaak voorkomt, maar soortnamen frequenter zijn. Voorts dient inderdaad vooral het gebruik van velden als weideland (maar ook akkerland: la Couture bijvoorbeeld), als naamgever, en vormen op basis van pratum en alle afleidingen daarvan zijn enorm frequent ; bijvoorbeeld Le Pradel bij jou om de hoek.

Namen als Jonquières en die hele serie worden met name gebruikt indien planten er voorkwamen in de tijd van de naamgeving ; bij het ambacht moet je eerder aan namen als La Vannerie denken. Ooit groeiden ook in Jonquières deze planten en misschien nu nog wel, dat weet ik niet ; het is een laaggelegen vrij natte omgeving aan de Ouvèze en enkele beken. Natuurlijk ligt het voor de hand dat het ambacht werd uitgevoerd op een plaats waar de grondstof aanwezig was.

Het witte gras in St-Germain-la-Blanche-Herbe was vooral een retorische vraag en de constatering dat de motivatie verloren is gegaan. Maar als we niet met een legende te maken hebben, of met een lokale overlevering, dan is elke uitleg met een lichte kleur erin mogelijk, niet alleen degene die ik boven gegeven heb, maar ook die van jou. Die is echter minder waarschijnlijk, vanwege de tijdelijke aard.

Ja, er is nog heel wat te lezen, te onderzoeken, te vertellen, te delen...

En dank je wel voor je reactie!

Reactie van Jeroen Sweijen op 10 September 2020 op 9.03: En waar ik motivatie schreef moet dat natuurlijk motivering zijn ;-)

Overleden Reactie van Theodora Besse op 10 September 2020 op 12.36: Dankjewel voor je antwoord. Inderdaad is mijn verklaring slechts tijdelijk. Ik dacht zelf ook al: "Dan moet zo'n nederzetting wel aan het einde van de zomer zijn ontstaan..."

Ik vroeg me in gemoede af wat de naam La Couture (Pas-de-Calais) in vredesnaam met akkerbouw te maken kan hebben. De plaats blijkt in het Nederlands De Kouter te heten. Het woord kouter moest ik ook opzoeken en toen werd het me eindelijk duidelijk. La Couture heeft niets met naaldkunst te maken (la haute couture), maar via het NL kouter kwam ik erachter dat dat diverse betekenissen kan hebben. Een kouter is onder meer een grote open akker, een boerenwerktuig en een onderdeel van een ploeg. Het is afgeleid van het latijnse cultura, dat bewerkt land betekent. Hè, hè, zo kom je van het een op het ander. Leuke hobby heb jij! Maar daar wist ik natuurlijk al...

Reactie van Jeroen Sweijen op 10 September 2020 op 12.41: Ja, Theodora, dat voorbeeld 'la Couture', dat vaak voorkomt, heb ik er natuurlijk extra in gestopt om jou nieuwsgierig te maken. Het Latijnse 'cultura' betekende ook 'in cultuur gebracht land', dus duidt op akkerbouw. Ook Coutures in de Dordogne en Couture-d'Argenson in de Deux-Sèvres hebben die betekenis, maar ook bijvoorbeeld Cuttura in de Jura. Zo kom je nog eens ergens ;-)

Je reactie hieronder, dit zijn de huisregels.