Het verhaal achter de naam (32) : Bazouges

Eeuwenlang heeft het christendom een grote rol gespeeld in de inrichting en de naamgeving van het landschap. De plaats waar gelovigen hun geloof beleden werd vaak het middelpunt van een nederzetting. Men wilde graag dicht bij het spirituele (en sociale) centrum wonen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het centrale religieuze gebouw de basis is voor de naamgeving van de nederzetting. Er waren ontelbaar veel plaatsen waar men kon bidden, van een eenvoudig privékapelletje tot aan grote kerken en kathedralen. Veel daarvan hebben direct of indirect een naam nagelaten.

Zo ging het met de basilica. Het Latijn heeft het woord basilica aan het Grieks ontleend, waar de oorspronkelijke betekenis 'koninklijk verblijf' betekende, naar basileos 'koning'. Ook in wat tegenwoordig Frankrijk is was een basilica oorspronkelijk geen religieus gebouw maar een ontmoetingsplaats, waar ook de markt gehouden werd en handel gedreven. Je vindt deze basilicae vaak op de grens van twee Gallische stammen of twee oude bisdommen. Vanaf de 4^e eeuw worden deze gebouwen, waarvan we nauwelijks weten hoe ze eruit hebben gezien, ook gebruikt als verzamelplaats van gelovigen van het opkomende christendom. Vermoedelijk liepen meerdere gebruiken lange tijd door elkaar heen, en de precieze betekenis van de basilicae is wellicht per streek verschillend. We vinden de naam basilica voornamelijk terug in de noordelijke helft van Frankrijk, onder verschillende vormen. Overigens is het woord basilique pas in een later stadium rechtstreeks aan het Kerklatijn ontleend.

In de Poitou wordt basilica tot Bazoges; Bazoges-en-Pareds (Vendée) en Bazoges-en-Paillers (Vendée) worden onderscheiden door de namen van twee kleine landstreken. In de Charentes vinden we Bazauges (Charente-Maritime), in de Middeleeuwen zelfs vermeld als een kapel: cappellis de Bazengiis. Aan de noordrand van de Limousin ligt La Bazeuge (Haute-Vienne). In het Romaanse gedeelte van Bretagne vinden we Bazouges-la-Pérouse (Ille-et-Vilaine), op de oude grens tussen de Redones en de Coriosolites, later de grens tussen de bisdommen Rennes en Saint-Malo. Ook La Bazouge-du-Désert (Ille-et-Vilaine) ligt aan een oude grens: deze Désert slaat hier op de verlaten streek op de grens van Bretagne, Normandië en de Maine. Wat meer naar het oosten vinden we vormen gebaseerd op de vorm bazoche; in de Loiret bijvoorbeeld liggen Bazoches-sur-le-Betz en Bazoches-les-Gallerandes, in de Eure-et-Loir Bazoches-en-Dunois en La Bazoche-Gouet. In dat dorp was in het midden van de elfde eeuw ene Guillaume Gouet heer en meester; hij heeft zijn naam nagelaten aan het dorp. In de streek rond Parijs treffen we Bazoches-sur-Guyonne (Yvelines) en Bazoches-lès-Bray (Seine-et-Marne). Die vormen komen we ook in Normandië tegen, naast dialectaal gemarkeerde vormen als La Bazoque (Calvados) en Bazoques (Eure). Wanneer de term niet meer begrepen wordt komen we soms verrassende vormontwikkelingen tegen. Zo vinden ook de bepalingen van Saint-Martin-des-Besaces (Calvados) en buurdorp Saint-Ouen-des-Besaces (Calvados) hun herkomst in basilica, maar het woord is er op een gegeven moment begrepen als besace, 'knapzak'.

De tussenklank z kan zich ontwikkelen tot een -r- (rhotacisme). Die fonetische ontwikkeling verklaart de vormen La Baroche-Gondouin (Mayenne) met een bepalende persoonsnaam en La Baroche-sous-Lucé (Orne), waarvan de bepaling refereert aan een nabijgelegen dorp met motte en oppidum, ouder maar kleiner.

In Lotharingen levert de fonetisch gereduceerde vorm basilia onder meer Bazailles (Meurthe-et-Moselle) op, en ook Bazeilles-sur-Othain (Meuse), in 1163 vermeld als Bazeye. In de Vogezen vinden we de vorm Bazoilles: Bazoilles-sur-Meuse en Bazoilles-et-Ménil.

Bij deze serie hoort ondanks de vorm niet het Lotharingse Les Baroches (Meurthe-et-Moselle), waaraan het Latijnse parochia 'parochie' ten grondslag ligt. La Barouche de Génaville was in de dertiende eeuw een kerkelijk gebied dat een negental dorpen omvatte. In de Meuse ligt Les Paroches, in 1607 vermeld als Barroches, met dezelfde betekenis: het is een oude fusie van twee parochies, Paroche la Grande (oorspronkelijk Guigneville) en Paroche la Petite. Deze laatste heette oorspronkelijk Hametel, dat 'het kleine gehucht' betekent.

--- --- --- --- ---

Nog veel meer Franse plaatsnamen vind je in Waarom Lyon geen Dijon heet, uitgegeven bij Batavia Publishers en verkrijgbaar bij alle boekhandels in Nederland en België, overal op internet en natuurlijk rechtstreeks bij de uitgever:

https://bataviapublishers.com/products/waarom-lyon-geen-dijon-heet