Het verhaal achter de naam (23) : Hommes

Bij de naam van het dorp Hommes in de Indre-et-Loire, even ten noorden van het schitterende kasteel van Langeais, rijst wellicht de vraag of er mensen wonen, of mannen? En zouden die mensen, of mannen, dan allemaal en masse gebruik maken van het cosmetica- en parfummerk Lancôme? Nu vraag je je wellicht af waarom ik een link leg tussen Hommes en Lancôme ... ja, die is er, het gaat in beide gevallen om een naam gebaseerd op de aanwezigheid van iepen. Reis je mee door Frankrijk, op zoek naar de verborgen iep?

De iep kwam vroeger veel vaker in het landschap voor dan tegenwoordig. De iepenziekte heeft helaas gezorgd voor een grootschalige verdwijning van deze boom en een drastische verandering van de landschappen waarin de iep thuis was. In het Frans wordt de boom orme genoemd, van het Latijnse woord ulmus, waaraan we ook de Nederlandse term olm ontleend hebben.

Een groepje iepen leeft voor in Ormes-sur-Voulzie (Seine-et-Marne), een eenvoudige meervoudsvorm zonder achtervoegsel. In de plaatsnamen Les Ulmes (Maine-et-Loire) en Les Olmes (Rhône), dat in 1100 vermeld werd als Ulmos, herkennen we nog de Latijnse oorsprong; deze namen betekenen eenvoudigweg 'de iepen'. In Lormes (Nièvre) is agglutinatie van het lidwoord opgetreden, net als in Lomme (Nord) en Lolme (Dordogne). In Le Meux (Oise) is de eerste lettergreep van Ulmerus (1156) ooit begrepen als een lidwoord, wat de huidige vorm verklaart. L’Horme (Loire) kreeg in de spelling een nutteloze extra H mee. Ook achter Omps (Cantal) en Homps (Gers) schuilen iepen.

De afleiding Ulmetum, die gebruik maakt van het achtervoegsel -etum, dat een collectief van bomen of planten aanduidt, levert plaatsnamen als Ormoy (Haute-Saône, in 1150 de Ulmeto), Olmet (Puy-de-Dôme) of Ormoy-le-Davien (Oise). Een van de oudst aangetroffen vormen is Ulmedum uit 721 - die vorm betreft het huidige Ormoy-sur-Aube (Haute-Marne) aan de Aube.

Aumâtre (Somme) is een slecht iepenbos. Het achtervoegsel -astrum dat we aantreffen in de oude vorm uit 1113, Ulmastrum, heeft een pejoratieve bijbetekenis. Ook Lourmais (Ille-et-Vilaine) is een iepenbos, net als Lhoumois (Deux-Sèvres), Lommoye (Yvelines) en Omméel (Orne).

Lancôme (Loir-et-Cher) werd in 1217 vermeld als de Lunga Olma: het gaat om een 'langgerekt iepenbos'. Het gelijknamige kasteel Lancosme in de gemeente Vendoeuvre in de Indre – waarvan je de -s- niet uitspreekt – heeft zijn naam geleend aan het bekende cosmeticamerk Lancôme.

Zoals we hierboven al gezien hebben bij de naam Lomme, is de tussen-r in orme erg onstabiel. Als dan ook nog eens het lidwoord aan de naam vastgeplakt zit, zijn de nakomelingen van orme niet altijd goed te herkennen. Herinterpretatie ligt dan voor de hand; die komt voornamelijk voor met het woord homme, 'man'. Lhomme (Sarthe) is niet 'de man' maar gewoon 'de iep', en dat geldt ook voor meervoudsvorm Hommes (Indre-et-Loire). Over de naam van Saint-Laurent-des-Hommes (Dordogne) wordt plaatselijk verteld dat de toevoeging een herinnering is aan de monniken van een nabije priorij, maar ook daar lezen we Olmes in de oude vormen: het zijn dus iepen. Soms is men zich van die herinterpretatie expliciet bewust. Zo vinden we in een oude notariële acte uit 1636, betreffende Les Hommes, een buurtschap bij Saint-Martin-de-Ribérac (Dordogne): "Hommes est ici une corruption de Houlmes, Ulmi, arbre hommeau".

Er is ook geen sprake van Engelse invloed in L’Hôme-Chamondot (Orne), waar het ook om een iep gaat, vergezeld van een persoonsnaam. Zoveel namen, zoveel vormen: had jij achter al die namen de aanwezigheid van iepen vermoed?

---

Meer lezen over de invloed van bomen en struiken op de Franse plaatsnamen? Binnenkort komt bij uitgeverij Batavia Publishers een origineel boek over Franse plaatsnamen uit, nog even geduld!