Het verhaal achter de naam (23) : Hommes

Bij de naam van het dorp Hommes in de Indre-et-Loire, even ten noorden van het schitterende kasteel van Langeais, rijst wellicht de vraag of er mensen wonen, of mannen? En zouden die mensen, of mannen, dan allemaal en masse gebruik maken van het cosmetica- en parfummerk Lancôme? Nu vraag je je wellicht af waarom ik een link leg tussen Hommes en Lancôme ... ja, die is er, het gaat in beide gevallen om een naam gebaseerd op de aanwezigheid van iepen. Reis je mee door Frankrijk, op zoek naar de verborgen iep?

De iep kwam vroeger veel vaker in het landschap voor dan tegenwoordig. De iepenziekte heeft helaas gezorgd voor een grootschalige verdwijning van deze boom en een drastische verandering van de landschappen waarin de iep thuis was. In het Frans wordt de boom orme genoemd, van het Latijnse woord ulmus, waaraan we ook de Nederlandse term olm ontleend hebben.

Een groepje iepen leeft voor in Ormes-sur-Voulzie (Seine-et-Marne), een eenvoudige meervoudsvorm zonder achtervoegsel. In de plaatsnamen Les Ulmes (Maine-et-Loire) en Les Olmes (Rhône), dat in 1100 vermeld werd als Ulmos, herkennen we nog de Latijnse oorsprong; deze namen betekenen eenvoudigweg 'de iepen'. In Lormes (Nièvre) is agglutinatie van het lidwoord opgetreden, net als in Lomme (Nord) en Lolme (Dordogne). In Le Meux (Oise) is de eerste lettergreep van Ulmerus (1156) ooit begrepen als een lidwoord, wat de huidige vorm verklaart. L’Horme (Loire) kreeg in de spelling een nutteloze extra H mee. Ook achter Omps (Cantal) en Homps (Gers) schuilen iepen.

De afleiding Ulmetum, die gebruik maakt van het achtervoegsel -etum, dat een collectief van bomen of planten aanduidt, levert plaatsnamen als Ormoy (Haute-Saône, in 1150 de Ulmeto), Olmet (Puy-de-Dôme) of Ormoy-le-Davien (Oise). Een van de oudst aangetroffen vormen is Ulmedum uit 721 - die vorm betreft het huidige Ormoy-sur-Aube (Haute-Marne) aan de Aube.

Aumâtre (Somme) is een slecht iepenbos. Het achtervoegsel -astrum dat we aantreffen in de oude vorm uit 1113, Ulmastrum, heeft een pejoratieve bijbetekenis. Ook Lourmais (Ille-et-Vilaine) is een iepenbos, net als Lhoumois (Deux-Sèvres), Lommoye (Yvelines) en Omméel (Orne).

Lancôme (Loir-et-Cher) werd in 1217 vermeld als de Lunga Olma: het gaat om een 'langgerekt iepenbos'. Het gelijknamige kasteel Lancosme in de gemeente Vendoeuvre in de Indre – waarvan je de -s- niet uitspreekt – heeft zijn naam geleend aan het bekende cosmeticamerk Lancôme.

Zoals we hierboven al gezien hebben bij de naam Lomme, is de tussen-r in orme erg onstabiel. Als dan ook nog eens het lidwoord aan de naam vastgeplakt zit, zijn de nakomelingen van orme niet altijd goed te herkennen. Herinterpretatie ligt dan voor de hand; die komt voornamelijk voor met het woord homme, 'man'. Lhomme (Sarthe) is niet 'de man' maar gewoon 'de iep', en dat geldt ook voor meervoudsvorm Hommes (Indre-et-Loire). Over de naam van Saint-Laurent-des-Hommes (Dordogne) wordt plaatselijk verteld dat de toevoeging een herinnering is aan de monniken van een nabije priorij, maar ook daar lezen we Olmes in de oude vormen: het zijn dus iepen. Soms is men zich van die herinterpretatie expliciet bewust. Zo vinden we in een oude notariële acte uit 1636, betreffende Les Hommes, een buurtschap bij Saint-Martin-de-Ribérac (Dordogne): "Hommes est ici une corruption de Houlmes, Ulmi, arbre hommeau".

Er is ook geen sprake van Engelse invloed in L’Hôme-Chamondot (Orne), waar het ook om een iep gaat, vergezeld van een persoonsnaam. Zoveel namen, zoveel vormen: had jij achter al die namen de aanwezigheid van iepen vermoed?

---

Meer lezen over de invloed van bomen en struiken op de Franse plaatsnamen? Binnenkort komt bij uitgeverij Batavia Publishers een origineel boek over Franse plaatsnamen uit, nog even geduld!

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

2020026, Korte Verhalen, Kunst en Cultuur

Reactie van René Meerman op 29 Februari 2020 op 8.36: Hoi Jeroen, ik woon in het gebied Pays d'Olmes in de Ariège. ik neem aan dat het hier ook gewoon om iepen gaat?

Reactie van Jeroen Sweijen op 1 Maart 2020 op 10.06: Hallo René, op basis van de huidige spelling zou het heel goed mogelijk zijn, maar ik heb voor het pays d'Olmes of voor de plaatsnamen die de naam als bepaling gebruiken, Laroque-d'Olmes en Villeneuve-d'Olmes, geen historische vormen kunnen vinden om er zeker van te zijn. De streeknaam (pays d')Olmes komt niet in de ruime collectie naslagwerken die ik kan raadplegen voor, en over de Ariège is weinig geschreven ... Ik deel dus je vermoeden, maar moet je het antwoord schuldig blijven.

Reactie van Jeroen Sweijen op 1 Maart 2020 op 10.09: Hallo Louise, waar wijnstokken van gemaakt zijn weet ik niet, en zoals je zegt, dat verschilt wellicht per streek. Het bijzonder van de els is, dat de (historische, regionale) namen voor die boom Frankrijk in tweeën snijden. Ondanks dat je in de woordenboeken hedendaags Frans au(l)ne zult vinden, noemt het noorden van Frankrijk deze boom historisch gezien Au(l)ne en het zuiden Ver(g)n(e), verne en aulne refereren dus aan dezelfde boom. Zowel Aunay als Vernay, om er maar twee te noemen, herinneren aan een plaats waar elzen groei(d)en.

Reactie van A.L. Longayroux op 10 Maart 2020 op 23.57: Een interessant onderwerp en leuk om je in te verdiepen.Toponiemen kunnen gekoppeld zijn aan landschapsvormen in Nederland Koog a/d Zaan en Dijk en Kaag. Ook familienamen kunnen aan landschap gekoppeld zijn ook in Frankrijk. Op zoek naar de betekenis van mijn eigen familienaam kwam ik tenslotte op 'Langebeek' In Frankrijk zie je namen als Delpeuch verschijnen die je zou kunnen vertalen als van den Heuvel, Zo betekend de gehuchtnaam Mespoulet, gebied begroeid met mispels. Mespoul-> neffle=mispel

Ik heb diverse Franse boekjes gevonden waarin plaatsnamen worden verklaard en familienamen worden herleid. Lasfarguas zou betekenen smid en kan een verwijzing zijn naar het beroep van de drager van de naam-->Commandeur ( kapitein). Van Bohemen of van Friesland zou wijzen op de herkomst als emigrant uit dat gebied Ink en Kampnamen zijn typisch voor Twente --> Vrouw Haverkamp : )

Reactie van Jeroen Sweijen op 11 Maart 2020 op 11.53: Beste A.L. - ik ben zeer benieuwd hoe u tot de conclusie 'beek' komt. Ik zou eerder denken aan een 'deel' of 'dorsvloer', of een 'winderige plek'. Er zijn twee kleine buurtschappen c.q. boerderijen met de naam Longayroux in de Lot en de Aveyron, waarvan er één niet aan het water ligt en de andere wel in de buurt maar toch. Of Les Ayroux aan de Lot verwant is weet ik niet; voor Airoux in de Aude neemt men eerder een betekenis 'blootgesteld aan de wind' aan. Vandaar mijn vraag over de betekenis die u gevonden heeft.

Reactie van A.L. Longayroux op 11 Maart 2020 op 13.25: Geachte heer Sweijen, beste Jeroen,

De verklaring van mijn naam heb uit diverse Franse boekjes. Ik bevind mij nu op mijn Nederlandse adres en zal ter zijner tijd de titels doorgeven.

Ik ben tot de conclusie gekomen dat mijn familienaam is afgeleid van het kleinen kronkelige riviertje waaraan ook het gehucht zijn naam dankt. Het bevindt zich in de gemeente Cahus

( Lot46) Oudere bronnen laten zien dat het gehucht en ook mijn naam zonder 'x' werden geschreven dus Longarou. Het zou gaan om een occitaanse naam.In het Occitaans komen veel woorden voor met' ou 'zoals Cantou( haard),' Pitjou' (kleine kindertjes)

Als onderwijsgeograaf ben ik altijd in Historische geografie geïnteresseerd. Het bekende boek Verklaring van Noord Hollandse plaatsnamen van Pannekeet staat met andere boekjes dan ook in mijn bibliotheek. Patroniemen vind je veel bij Nederlandse familienamen. Jansen -> Jans zoon en Pietersen zijn wel bekend. Regionaal zijn ook namen te vinden zoals de Friese stra ma en ga voorbeeld Kooistra. In mijn Franse omgeving zijn veel ac plaatsnamen te vinden Aurillac, Loubresac,Maurillac --> zou afgeleid zijn van acum-->Aurillac= oord van Aurelius ( lat)

Ook in Nederland vindt men gelatiniseerde namen terug: Vossius, Canissius, Lipsius etc

Volgens een andere Franse auteur zou Longayroux van het latijnse Longarius afstammen . Het zou langgerekt betekenen en wijzen op de langgerekte vorm van het beekje ter plaatse.

Grappig te weten dat in Nederland de familienaam 'de Jong' het meest voorkomt , ik meen in Frankrijk 'La Porte'of' Dumont'.

Mijn ervaring in Nederland met mijn bijzonder Franse achternaam is positief.

Nederlanders menen dat een Franse naam een zekere chique en status uitstraalt. Ach mooi meegenomen ;-)

Ik moet goed opletten dat vooral op officiële papieren zoals diploma's en verzekeringspolissen , mijn naam juist wordt gespeld ! Ik heb een lijst aangelegd van verschrijvingen van mijn achternaam met de meest fantasierijke oplossingen. :)

Reactie van Jeroen Sweijen op 11 Maart 2020 op 13.40: Het is als de kip en het ei: soms geeft een beek zijn naam aan een woongemeenschap, soms is het de naam van de woongemeenschap die overgaat op de beek. Aangezien de beek 'ruisseau de Longayroux' heet, ligt het hier de tweede oplossing meer voor de hand. Maar dat maakt voor de betekens wellicht geen verschil, mijn vraag was meer, waar komt 'ayrou(x)' = 'beek' vandaan, want die oplossing kom ik bij geen enkele auteur tegen, ook niet bij Gaston Bazalgues, die toch een aardig werk over de namen in Quercy geschreven heeft. Natuurlijk is het goed mogelijk dat je naam van beek (of buurtschap, peu importe) is afgeleid, maar wat betekent de naam van buurtschap of beek? Veel beken heten 'beek' of 'stromend water' maar niet allemaal :) Ik ben dan ook erg nieuwsgierig naar de bronnen, wellicht staan ze hier ook in de boekenkast ;-)

In Frankrijk hoor je vaak dat de meest gevoerde achternaam Dupont zou zijn, maar dat klopt niet: het is Martin.

Wordt vervolgd!

Reactie van A.L. Longayroux op 11 Maart 2020 op 23.28: Beste Jeroen,

Het is een speurtocht geweest om een benadering te vinden voor de verklaring van mijn familienaam.

De naam wordt ook op Franse kaarten op verschillende manieren gespeld.

Mijn inziens is de naam afgeleid van de woonomgeving van mijn voorouders.

Vermoedelijk nabij een kronkelige , lange beek die zich door een stenig gebied voerde.

Cayroux is een los gestapeld, natuurstenen muurtje dat in deze stenige omgeving voorkwam. Gezien de topografie is het aannemelijk dat men het beekje de Longayroux noemde.

Bij de invoering van de Burgerlijke stand onder Napoleon heeft men kennelijk de landschappelijke omgeving als referentiepunt voor de naam gebruikt. Het occitaans werd vervangen door het Langue d'oil en werd een' X' toegevoegd. Op officiële kaarten ziet men dat ook gebeuren.

Wij zijn lid van een Historische Kring van Gagnac. De toenmalige voorzitter Dhr. Larue heeft verschillende publicaties doen verschijnen over de herkomst en betekenis van namen in en rond Gagnac. Zo wordt 'combe' bijvoorbeeld verklaard als laagte in het terrein, peuch als hoogte.

Verschillende lezingen hebben mij veel informatie gegeven over de lokale naamgeving.Als je er op let dan zie je inderdaad verschillende namen steeds terugkomen in de wijde omgeving wijzend op vegetatie, accidentatie of bodemgebruik. Altijd leuk zo het landschap en zijn historie terug te vinden.ook ik zal trachten een vervolg te geven op dit onderwerp.

Reactie van Jeroen Sweijen op 12 Maart 2020 op 1.15: Erg interessant, A.L. (sorry voor de letters, ik weet immers de voornaam niet). Weet je ook uit welk geschrift de kopie komt? Dat is altijd interessant ...

Toch hoeven Longayroux en Longeyroux niet van dezelfde oorsprong te zijn; de -g- is schriftelijk wellicht hetzelfde maar fonetisch natuurlijk niet. En historisch blijft de uitspraak het belangrijkste; schrift is immers maar een benadering van de uitspraak, en dat geldt helemaal voor dialectale vormen die men in de standaardtaal probeert uit te drukken - daar hebben ze bijvoorbeeld in Bretagne en in de Elzas ook last van gehad, als een Croas Hent ('kruis van wegen', dus 'kruispunt') op de Franstalige kaart ineens een croissant wordt :-). Soit. Ik zal eens kijken of ik voor de buurtschappen een oude vorm kan vinden.

Cayroux in die betekenis kende ik niet, maar als Longeyroux/Longayroux (volgens mij echt twee verschillende namen) al van longarius komt, dan komt het niet van cayroux, het is het één of het ander. Een *long-cayroux, dan? Dan is het geen beek, maar een lang stenen muurtje. Geen idee of het elders voorkomt, ik zal eens zoeken.

En inderdaad, het landschap - en niet alleen het landschap - heeft vele sporen achtergelaten in namen; historische namen zijn nooit zomaar gegeven en refleteren altijd een plaatselijke werkelijkheid. Namen enkel 'voor het mooi' of willekeurig is slechts iets van recente tijden.

Het toevoegen van de -x achter -ou is overigens niet een typisch Occitaans verschijnsel, al komt het daar veel voor vanwege vele uitgangen op -ou ; elders in Frankrijk zijn er vaak willekeurige -s'en toegevoegd ; dit soort superfétatoire letters hebben geen betekenis, zeker een meervoud, en ze zouden ook nergens uitgesproken moeten worden.

Al met al, meer dan genoeg over te zeggen, ik kan nog lang doorgaan met deze plaatsnamenreeks (en och, ik ben trots op het boek dat ik erover heb mogen schrijven, maar dat is nog even geduld hebben).

NB : Overigens heeft Napoléon wel in Nederland de État civil ingevoerd, maar niet in Frankrijk; die bestond daar al eerder : https://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_de_l%27%C3%A9tat_civil_en_Fr...

Reactie van A.L. Longayroux op 12 Maart 2020 op 7.19: Dank voor de reactie en de informatie. Zodra ik nieuws heb over dit onderwerp kom ik ermee voor de draad.

Voorts ga ik ,toch een beetje trots, met mijn Franse achternaam door de wereld.

Mijn voornaam, die afgeleid is van Antonius, roepnaam Ton, is minder interessant.

Ach ,na 70 jaar nog niet versleten. Tot mails