Het verhaal achter de naam (23) : Hommes

Bij de naam van het dorp Hommes in de Indre-et-Loire, even ten noorden van het schitterende kasteel van Langeais, rijst wellicht de vraag of er mensen wonen, of mannen? En zouden die mensen, of mannen, dan allemaal en masse gebruik maken van het cosmetica- en parfummerk Lancôme? Nu vraag je je wellicht af waarom ik een link leg tussen Hommes en Lancôme ... ja, die is er, het gaat in beide gevallen om een naam gebaseerd op de aanwezigheid van iepen. Reis je mee door Frankrijk, op zoek naar de verborgen iep?

De iep kwam vroeger veel vaker in het landschap voor dan tegenwoordig. De iepenziekte heeft helaas gezorgd voor een grootschalige verdwijning van deze boom en een drastische verandering van de landschappen waarin de iep thuis was. In het Frans wordt de boom orme genoemd, van het Latijnse woord ulmus, waaraan we ook de Nederlandse term olm ontleend hebben.

Een groepje iepen leeft voor in Ormes-sur-Voulzie (Seine-et-Marne), een eenvoudige meervoudsvorm zonder achtervoegsel. In de plaatsnamen Les Ulmes (Maine-et-Loire) en Les Olmes (Rhône), dat in 1100 vermeld werd als Ulmos, herkennen we nog de Latijnse oorsprong; deze namen betekenen eenvoudigweg 'de iepen'. In Lormes (Nièvre) is agglutinatie van het lidwoord opgetreden, net als in Lomme (Nord) en Lolme (Dordogne). In Le Meux (Oise) is de eerste lettergreep van Ulmerus (1156) ooit begrepen als een lidwoord, wat de huidige vorm verklaart. L’Horme (Loire) kreeg in de spelling een nutteloze extra H mee. Ook achter Omps (Cantal) en Homps (Gers) schuilen iepen.

De afleiding Ulmetum, die gebruik maakt van het achtervoegsel -etum, dat een collectief van bomen of planten aanduidt, levert plaatsnamen als Ormoy (Haute-Saône, in 1150 de Ulmeto), Olmet (Puy-de-Dôme) of Ormoy-le-Davien (Oise). Een van de oudst aangetroffen vormen is Ulmedum uit 721 - die vorm betreft het huidige Ormoy-sur-Aube (Haute-Marne) aan de Aube.

Aumâtre (Somme) is een slecht iepenbos. Het achtervoegsel -astrum dat we aantreffen in de oude vorm uit 1113, Ulmastrum, heeft een pejoratieve bijbetekenis. Ook Lourmais (Ille-et-Vilaine) is een iepenbos, net als Lhoumois (Deux-Sèvres), Lommoye (Yvelines) en Omméel (Orne).

Lancôme (Loir-et-Cher) werd in 1217 vermeld als de Lunga Olma: het gaat om een 'langgerekt iepenbos'. Het gelijknamige kasteel Lancosme in de gemeente Vendoeuvre in de Indre – waarvan je de -s- niet uitspreekt – heeft zijn naam geleend aan het bekende cosmeticamerk Lancôme.

Zoals we hierboven al gezien hebben bij de naam Lomme, is de tussen-r in orme erg onstabiel. Als dan ook nog eens het lidwoord aan de naam vastgeplakt zit, zijn de nakomelingen van orme niet altijd goed te herkennen. Herinterpretatie ligt dan voor de hand; die komt voornamelijk voor met het woord homme, 'man'. Lhomme (Sarthe) is niet 'de man' maar gewoon 'de iep', en dat geldt ook voor meervoudsvorm Hommes (Indre-et-Loire). Over de naam van Saint-Laurent-des-Hommes (Dordogne) wordt plaatselijk verteld dat de toevoeging een herinnering is aan de monniken van een nabije priorij, maar ook daar lezen we Olmes in de oude vormen: het zijn dus iepen. Soms is men zich van die herinterpretatie expliciet bewust. Zo vinden we in een oude notariële acte uit 1636, betreffende Les Hommes, een buurtschap bij Saint-Martin-de-Ribérac (Dordogne): "Hommes est ici une corruption de Houlmes, Ulmi, arbre hommeau".

Er is ook geen sprake van Engelse invloed in L’Hôme-Chamondot (Orne), waar het ook om een iep gaat, vergezeld van een persoonsnaam. Zoveel namen, zoveel vormen: had jij achter al die namen de aanwezigheid van iepen vermoed?

---

Meer lezen over de invloed van bomen en struiken op de Franse plaatsnamen? Binnenkort komt bij uitgeverij Batavia Publishers een origineel boek over Franse plaatsnamen uit, nog even geduld!

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

2020026, Korte Verhalen, Kunst en Cultuur

Reactie van Geert Jan de Boer op 26 Februari 2020 op 20.13: Komt de 'Nederlandse' achternaam Hommes hier dan ook vandaan?

Reactie van Jeroen Sweijen op 26 Februari 2020 op 20.18: Dat durf ik zo één twee drie niet te zeggen, zonder oude vormen, of informatie over afkomst en verspreiding ... enkel op een losse naam is geen historische analyse los te laten. Voorbeeldje: neem nu de Normandische plaatsnaam 'Le Hommet', daar verwacht je misschien ook een link mee, met die iepen. Maar nee, de naam is van Scandinavische oorsprong en betekent 'het (kleine) eiland'. Vandaar dat ik niet zomaar wat durf te roepen :-)

Reactie van Jeannette op 26 Februari 2020 op 20.30: En de achternaam "De L'Hommeau"?

Zo heet een collegaatje van mij die op een steenworp afstand van Hommes woont overigens !

Weer bedankt voor je verhaal, ik lees het altijd met plezier!

Reactie van Jeroen Sweijen op 26 Februari 2020 op 20.34: Als dat een Franse achternaam is, Jeannette, dan durf ik daar wel met 'ja' op te antwoorden. Ik geloof dat ik ook een Delhommeau ken, en je mag die naam dus terugleiden naar een plaats waar (ooit) iepen stonden. Dat hoeft overigens niet Hommes 37 te zijn, maar eerder willekeurig welke buurtschap of boerderij L'Hommeau.

Hartelijk dank voor je compliment, trouwens, dat is altijd fijn om te lezen.

Reactie van Rob Brink op 27 Februari 2020 op 8.09: Leuk deze uitleg! Wij wonen in een lieudit genaamd 'l'Homme Mort'. Het kan dus zijn dat dit ook verwijst naar de Iep (ipv dat er in de buurt dode mannen werden begraven...)? De iepen verklaring klinkt een stuk plezieriger.

Reactie van Jeroen Sweijen op 27 Februari 2020 op 10.02: @ Jeannette : ik heb iets te snel geantwoord gisterenavond. Een plaats- of veldnaam (en dus familienaam) met Hommeau erin verwerkt verwijst eerder naar een ormeau, ook uit de iepenfamilie en zowel taalkundig als fonetisch verwant. In het Nederlands heet zo'n ormeau een 'gladde iep'.

Reactie van Jeroen Sweijen op 27 Februari 2020 op 10.06: @ Rob.

Inderdaad, buurtschappen en dergelijke die L’Homme Mort heten verwijzen niet altijd naar oorlogsgeweld of moordpartijen. Meestal gaat het eenvoudig om een ‘dode iep’, een orme mort. Dat geldt ook voor de gemeentenamen Beffu-et-le-Morthomme (Ardennes) en Cumières-le-Mort-Homme (Meuse). Die laatste gemeente heeft geen inwoners en is slechts een herinnering aan een dorp dat in de Eerste Wereldoorlog compleet verwoest werd. Hier zou 'dode man' wel voor de hand liggen gezien de oorlogsgeschiedenis, ware het niet dat de naam al zeker in 1872 bestond, dus allang voor de oorlog.

Toch kan het in deze gevallen gaan om dode mensen of mannen, wanneer men er oude graven gevonden heeft of er lokale herinneringen bestaan aan begraafplaatsen, moorden of veldslagen. Dat geldt zeker voor de naam La Femme Morte, die op meerdere plaatsen in Frankrijk voorkomt en waar een verwarring met de iep (orme) niet voor de hand ligt.

In geval van L'Homme Mort is het dus per locatie te bekijken, beide zijn mogelijk, maar in de meeste gevallen is het een orme/iep.

Overleden Reactie van Theodora Besse op 28 Februari 2020 op 13.04: Interessant verhaal, mede doordat je iets heel anders verwacht. Wij hadden vroeger (oma vertelt) op het Spinozalyceum in Amsterdam een leraar klassieke talen, die Hommes heette. Uiteraard werd dat op z'n Nederlands uitgesproken (Hommus). Misschien heeft hij zelf ooit de oorsprong van zijn naam geweten. Vaak werden gevluchte Hugenoten genoemd naar de plaats waar ze vandaan kwamen. Misschien omdat hun steeds werd gevraagd: waar kom je vandaan? Antwoord (eventueel geschreven): Hommes. Zoals ik bijvoorbeeld Besse heet, maar er bestaan meer Besse's in Frankrijk, zowel plaatsen als mensen. Zo is ook de naam François Hollande ontstaan.

Maar de enige die ik heb gekend met de naam Hommes is deze leraar klassieke talen. Leuk om daar na vele jaren weer aan herinnerd te worden en eindelijk te begrijpen dat die in Nederland ongebruikelijke naam een betekenis heeft (en welke) en van franse oorsprong is.

Reactie van Jeroen Sweijen op 28 Februari 2020 op 13.32: Dank je, Theodora! Dan moet ik volgende keer zeker iets over Besse schrijven, maar dan gaat het alweer over bomen! :)

Overleden Reactie van Theodora Besse op 28 Februari 2020 op 15.41: Haha Jeroen, dat hoeft echt niet hoor! Ik weet maar al te goed dat besse in het occitaans berk betekent. Bovendien ligt hier niet ver vandaan het dorp Bessèges, dat volgens mijn "Dictionnaire des noms de lieux des Cévennes" berkenbos betekent. De etymologie zit nogal ingewikkeld in elkaar, maar we hebben het nu over de olm en de daarmee verwante plaatsnamen. Interessant genoeg!