Het verhaal achter de naam (21) : La Flèche

Wanneer je bijna blut bent, bijvoorbeeld doordat je te veel belasting hebt moeten betalen, kun je in het Frans zeggen 'Je suis fauché'. Net als het koren dat gemaaid (fauché) is, is er weinig meer van over. Zou die betekenis invloed hebben gehad op de huidige vorm van Lafauche (Haute-Marne)? De woorden hebben niet dezelfde oorsprong, maar betalen zul je! Lafauche werd in de 12^e eeuw geschreven als Fisca. Het is ontleend aan het Laatlatijnse fiscus, waar we ook nog het Nederlandse woord fiscus in herkennen. Van oorsprong betekende fiscus in het Latijn 'schatkist, staatskas'. In de feodale tijd werd deze rechtsterm in Frankrijk gebruikt voor een plaats, domein of landgoed dat in handen is van Staat of Kerk, en waar deze dus inkomsten uit heeft. De betekenis kan zich in sommige gevallen ook ontwikkeld hebben tot 'plaats waar tol geheven wordt'.

In de Hérault geven Le Fesc bij Montagnac en Saint-Gély-du-Fesc, in 1114 Fisco, hetzelfde idee weer. Achter Saint-Gély schuilt de heilige Gillis – het is er de Occitaanse variant van. Wanneer fesc niet meer begrepen wordt, kan het in het Occitaanse taalgebied gemakkelijk verward worden met fresc ‘fris, vers’ of frech ‘koud’. Dat levert herinterpretaties op als Saint-Jean-le-Froid, een afgelegen Romaanse kerk bij Mailhoc (Tarn), waar het niet kouder is dan op andere plaatsen in de buurt.

Op dezelfde manier heeft La Flèche (Sarthe) niets met een flèche – in de betekenis van 'torenspits' of 'pijl' – te maken. In de oude vormen zit geen tussen-l: Feza (1060), Fissam (1087). Die -l- komt er pas in de twaalfde eeuw ingeslopen, als de oorspronkelijke betekenis niet meer begrepen wordt, onder invloed van het bekendere woord flèche. Ook hier treffen we het woord fisca als basis. La Flèche ligt aan de Loir, op de grens van Anjou en Maine. Bij deze strategische grensplaats zou het goed om tolinning kunnen gaan. Dat wordt ook vermoed voor Nogent-le-Phaye (Eure-et-Loir), waar tol zou zijn kunnen geheven aan de poorten van Chartres. De verwarring met flèche komt terug in Saint-Georges-le-Fléchard (Mayenne), niet ver verwijderd van de oude weg van Rennes naar Le Mans.

In Le Péage-de-Roussillon (Isère) moest je tol betalen: de lokale heer had een wegomlegging gerealiseerd die voorkwam dat reizigers een zeer steile helling moesten beklimmen. Wilde je die helling vermijden, dan was je hem tol verschuldigd. De oude N7 voert je nog steeds langs die omleiding. Bourg-de-Péage (Drôme) viel oorspronkelijk onder het leengoed van het kasteel van Pisançon, aan de Isère. De heer van Pisançon hief hier tol, de naam is gebleven. Overigens komt het woord péage niet van payer ('betalen'), maar van pied ('voet'): het is letterlijk het recht om ergens je voet neer te zetten.

---

Dit artikel verscheen eerder in een andere vorm in het tijdschrift Maison en France. Binnenkort komt bij uitgeverij Batavia Publishers een origineel boek over Franse plaatsnamen uit, nog even geduld!