Het verhaal achter de naam (21) : La Flèche

Wanneer je bijna blut bent, bijvoorbeeld doordat je te veel belasting hebt moeten betalen, kun je in het Frans zeggen 'Je suis fauché'. Net als het koren dat gemaaid (fauché) is, is er weinig meer van over. Zou die betekenis invloed hebben gehad op de huidige vorm van Lafauche (Haute-Marne)? De woorden hebben niet dezelfde oorsprong, maar betalen zul je! Lafauche werd in de 12^e eeuw geschreven als Fisca. Het is ontleend aan het Laatlatijnse fiscus, waar we ook nog het Nederlandse woord fiscus in herkennen. Van oorsprong betekende fiscus in het Latijn 'schatkist, staatskas'. In de feodale tijd werd deze rechtsterm in Frankrijk gebruikt voor een plaats, domein of landgoed dat in handen is van Staat of Kerk, en waar deze dus inkomsten uit heeft. De betekenis kan zich in sommige gevallen ook ontwikkeld hebben tot 'plaats waar tol geheven wordt'.

In de Hérault geven Le Fesc bij Montagnac en Saint-Gély-du-Fesc, in 1114 Fisco, hetzelfde idee weer. Achter Saint-Gély schuilt de heilige Gillis – het is er de Occitaanse variant van. Wanneer fesc niet meer begrepen wordt, kan het in het Occitaanse taalgebied gemakkelijk verward worden met fresc ‘fris, vers’ of frech ‘koud’. Dat levert herinterpretaties op als Saint-Jean-le-Froid, een afgelegen Romaanse kerk bij Mailhoc (Tarn), waar het niet kouder is dan op andere plaatsen in de buurt.

Op dezelfde manier heeft La Flèche (Sarthe) niets met een flèche – in de betekenis van 'torenspits' of 'pijl' – te maken. In de oude vormen zit geen tussen-l: Feza (1060), Fissam (1087). Die -l- komt er pas in de twaalfde eeuw ingeslopen, als de oorspronkelijke betekenis niet meer begrepen wordt, onder invloed van het bekendere woord flèche. Ook hier treffen we het woord fisca als basis. La Flèche ligt aan de Loir, op de grens van Anjou en Maine. Bij deze strategische grensplaats zou het goed om tolinning kunnen gaan. Dat wordt ook vermoed voor Nogent-le-Phaye (Eure-et-Loir), waar tol zou zijn kunnen geheven aan de poorten van Chartres. De verwarring met flèche komt terug in Saint-Georges-le-Fléchard (Mayenne), niet ver verwijderd van de oude weg van Rennes naar Le Mans.

In Le Péage-de-Roussillon (Isère) moest je tol betalen: de lokale heer had een wegomlegging gerealiseerd die voorkwam dat reizigers een zeer steile helling moesten beklimmen. Wilde je die helling vermijden, dan was je hem tol verschuldigd. De oude N7 voert je nog steeds langs die omleiding. Bourg-de-Péage (Drôme) viel oorspronkelijk onder het leengoed van het kasteel van Pisançon, aan de Isère. De heer van Pisançon hief hier tol, de naam is gebleven. Overigens komt het woord péage niet van payer ('betalen'), maar van pied ('voet'): het is letterlijk het recht om ergens je voet neer te zetten.

---

Dit artikel verscheen eerder in een andere vorm in het tijdschrift Maison en France. Binnenkort komt bij uitgeverij Batavia Publishers een origineel boek over Franse plaatsnamen uit, nog even geduld!

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20200129, Kunst en Cultuur

Reactie van Jan Smits op 30 Januari 2020 op 15.58: Fagus is de latijnse naam voor beuk. Daarvoor heb jullie de varietteiten opgegeven, welke in de gids voor plantennamen van de vereniging van Boskoopse culturen. De Bijbel voor de Boomkwekerij . Deze wordt gebruikt in de Boomkwekerij wereld in Europa. Zelf had destijds een collectie van de beuken. En eigenlijk herken ik deze variëteiten. Maar mijn verhaal is meer vaktechnisch,
dan voor de doodgewone tuinliefhebber.

Overleden Reactie van Theodora Besse op 30 Januari 2020 op 16.30

Klopt Jan, je schreef: "Tot de Fagaceae . de fagusachtigen behoren: Castanea ( kastanje)" en toen volgde een enorme lijst namen die allemaal met Fagus begonnen. Ik heb die niet allemaal gelezen, want ze zeggen me totaal niets! In een forum wordt slecht gelezen, vooral als je het te ingewikkeld maakt, wordt het in een froum slecht of niet gelezen.

Ik begrijp, nu ik het beter lees, dat de kastanje verwant is met de beuk. En dat ook de eik familie is van beide. Zie:

https://fr.wikipedia.org/wiki/Fagaceae

waar staat:

"La famille des Fagaceae .......; elle comprend environ 900 espèces réparties en 7 à 9 genres, les plus connus étant :

Castanea (châtaignier) ;
Fagus (hêtre) ;
Quercus (chêne).

Nooit kunnen denken dat de tamme kastanje en de beuk en de eik familie van elkaar zijn, hoewel ze alledrie harde vruchten dragen: tamme kastanjes, beukenootjes en eikels. Nu is wat mij betreft de cirkel eindelijk rond. Interessant!

Reactie van Jeroen Sweijen op 30 Januari 2020 op 17.13: En dat terwijl het hele stukje niet over bomen ging ;-)

Fagus 'beuk' levert plaatsnamen op als Faux en Faye, Castanea 'kastanje' namen als Châtenay en Castenet. Quercus komt niet tot nauwelijks voor als plaatsnaam, voor eiken ligt het Gallische cassano- ('eik') aan de basis van namen als Le Chesnay en Chassagne. Die lijsten zijn ellenlang, wordt vervolgd!

Overleden Reactie van Theodora Besse op 30 Januari 2020 op 18.03: Leuk Jeroen, ik kijk er weer naar uit.

Tja, het afwijken van het onderwerp gebeurt nu eenmaal in een forum. Het is net als een gesprek met meer personen: van het een kom je op het ander. Totdat er altijd wel iemand zegt: "Waar hadden we het ook weer over?" of "Hoe kwamen we hier ook weer op?" En dan kom je vanzelf weer terug bij het eigenlijke onderwerp.

Reactie van wilsam op 30 Januari 2020 op 20.01: Nog eens bedankt, Jeroen. Weer wat geleerd. En leuk dat we letterlijk van de hak op de tak springen.

Reactie van Jeroen Sweijen op 30 Januari 2020 op 20.19: @ Louise, over die hoofdsteden en Gallische stammen heb ik al eens eerder geschreven, ik weet niet of je dat ook gezien heb: --> https://www.nederlanders.fr/profiles/blogs/het-verhaal-achter-de-na...

Er staan slechts enkele van de vele tientallen voorbeelden bij, niet de Ruteni en de Cadurques, maar die horen er dus ook bij, respectievelijk voor Rodez en Cahors. (en dus ook voor de Rouergue en de Quercy).

Natuurlijk is die naam niet 'ineens' gewijzigd, daar is een lange periode van fonetische ontwikkeling overheen gegaan, en de spelling lag natuurlijk nog niet vast. Dat is weer een ander verhaal :) ... ik hoop dat ik binnenkort kan zeggen wanneer het boek uitkomt :)

Fijne avond allemaal ! - Jeroen

Overleden Reactie van Theodora Besse op 31 Januari 2020 op 14.18: Jeroen, je hebt het hierboven over Rouergue. Wij hebben hier in de buurt een Mont Rouvergue (695 meter). Zijn die namen etymologisch verwant?

Ik heb die "berg" in 2010 tweemaal beklommen, een hele klim! Eén keer met m'n dochter en een andere keer met alle drie mijn kinderen. Er stonden op de top toen nog een uitkijktoren en een table d'oriëntation, maar de uitkijktoren is in 2016 afgebroken wegens veelvuldig vandalisme. Ik heb nog een foto van het gedicht dat op toegangsdeur stond aangeplakt. De table d'oriëntation, die ook te lijden heeft gehad van pogingen tot vandalisme, werd behouden.

Je kon vanaf de top toen nog het gehucht waar ik woon (L'Affenadou) diep beneden zien liggen, maar of dat nog zo is, weet ik niet, want de bomen groeien hard.

Reactie van Jeroen Sweijen op 31 Januari 2020 op 18.04: Hoi Theodora,

Nee, er is geen verband tussen Rouergue (de streek) en Rouvergue (jouw berg). De Rouergue ontleent net als Rodez haar naam aan de Gallische stam van de Ruteni, die daar woonde. De Rouvergue, daar heb ik (nog) niets precies voor kunnen vinden, maar waarschijnlijk gaat die naam heel ver in de geschiedenis terug, op basis van een oeroude stam *rupp- die 'berg, hoogte' betekent. Er zijn ongelooflijk veel bergen gewoon 'berg' genoemd, maar in talen die al lang niet meer gesproken worden. Mocht ik wat preciezers vinden, dan hoor je het van me!

Overleden Reactie van Theodora Besse op 1 Februari 2020 op 7.01: Dankjewel Jeroen!

Ik heb je artikel nog een keer gelezen en deze keer de foto nog eens bekeken. Kun je me vertellen wat die foto te maken heeft met het verhaal dat je vertelt? Ik begrijp eigenlijk niet wat de foto voorstelt.

Leuk om te weten dat péage van pied afstamt en niet van payer!

Reactie van wilsam op 1 Februari 2020 op 11.09: Ik herken er een tolstation (station de péage) in. Het verhaal gaat er toch om hoe het woord fisca, voor belasting en tol, is veranderd in La Flèche.

Je reactie hieronder, dit zijn de huisregels.