Het verhaal achter de naam (21) : La Flèche

Wanneer je bijna blut bent, bijvoorbeeld doordat je te veel belasting hebt moeten betalen, kun je in het Frans zeggen 'Je suis fauché'. Net als het koren dat gemaaid (fauché) is, is er weinig meer van over. Zou die betekenis invloed hebben gehad op de huidige vorm van Lafauche (Haute-Marne)? De woorden hebben niet dezelfde oorsprong, maar betalen zul je! Lafauche werd in de 12^e eeuw geschreven als Fisca. Het is ontleend aan het Laatlatijnse fiscus, waar we ook nog het Nederlandse woord fiscus in herkennen. Van oorsprong betekende fiscus in het Latijn 'schatkist, staatskas'. In de feodale tijd werd deze rechtsterm in Frankrijk gebruikt voor een plaats, domein of landgoed dat in handen is van Staat of Kerk, en waar deze dus inkomsten uit heeft. De betekenis kan zich in sommige gevallen ook ontwikkeld hebben tot 'plaats waar tol geheven wordt'.

In de Hérault geven Le Fesc bij Montagnac en Saint-Gély-du-Fesc, in 1114 Fisco, hetzelfde idee weer. Achter Saint-Gély schuilt de heilige Gillis – het is er de Occitaanse variant van. Wanneer fesc niet meer begrepen wordt, kan het in het Occitaanse taalgebied gemakkelijk verward worden met fresc ‘fris, vers’ of frech ‘koud’. Dat levert herinterpretaties op als Saint-Jean-le-Froid, een afgelegen Romaanse kerk bij Mailhoc (Tarn), waar het niet kouder is dan op andere plaatsen in de buurt.

Op dezelfde manier heeft La Flèche (Sarthe) niets met een flèche – in de betekenis van 'torenspits' of 'pijl' – te maken. In de oude vormen zit geen tussen-l: Feza (1060), Fissam (1087). Die -l- komt er pas in de twaalfde eeuw ingeslopen, als de oorspronkelijke betekenis niet meer begrepen wordt, onder invloed van het bekendere woord flèche. Ook hier treffen we het woord fisca als basis. La Flèche ligt aan de Loir, op de grens van Anjou en Maine. Bij deze strategische grensplaats zou het goed om tolinning kunnen gaan. Dat wordt ook vermoed voor Nogent-le-Phaye (Eure-et-Loir), waar tol zou zijn kunnen geheven aan de poorten van Chartres. De verwarring met flèche komt terug in Saint-Georges-le-Fléchard (Mayenne), niet ver verwijderd van de oude weg van Rennes naar Le Mans.

In Le Péage-de-Roussillon (Isère) moest je tol betalen: de lokale heer had een wegomlegging gerealiseerd die voorkwam dat reizigers een zeer steile helling moesten beklimmen. Wilde je die helling vermijden, dan was je hem tol verschuldigd. De oude N7 voert je nog steeds langs die omleiding. Bourg-de-Péage (Drôme) viel oorspronkelijk onder het leengoed van het kasteel van Pisançon, aan de Isère. De heer van Pisançon hief hier tol, de naam is gebleven. Overigens komt het woord péage niet van payer ('betalen'), maar van pied ('voet'): het is letterlijk het recht om ergens je voet neer te zetten.

---

Dit artikel verscheen eerder in een andere vorm in het tijdschrift Maison en France. Binnenkort komt bij uitgeverij Batavia Publishers een origineel boek over Franse plaatsnamen uit, nog even geduld!

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20200129, Kunst en Cultuur

Reactie van wilsam op 29 Januari 2020 op 21.02: Dank je Jeroen, leerzaam zoals altijd. Hier in de Dordogne ligt Faux. Ik dacht meteen aan de zeis toen ik het bordje zag. Het ligt midden tussen de graanvelden met hier en daar een silo. Een gast dacht er anders over. Ik reed hem naar het vliegveld en onderweg zei hij dat ik niet rechts moest afslaan. Ik vroeg hem verbaasd waarom, waarop hij antwoordde dat er waarschuwing stond, namelijk: Faux.

Nu denk ik dat het misschien wel dezelfde oorsprong heeft als La Flèche.

Reactie van Jeroen Sweijen op 29 Januari 2020 op 21.18: Goedenavond Wilsam, en hartelijk dank voor je compliment.

Om een antwoord te geven op je prangende vraag: nee, Faux in de Dordogne heeft een heel andere oorsprong. Zoals de meeste plaatsen die Faux heten, gaat het om een afstamming van het Latijnse woord fagus, in dit typische geval via het Occitaanse fau. Beide woorden betekenen 'beuk', en Faux is dus een plaats waar op het moment van naamgeving (veel) beuken groeiden. De oudste bekende vormen van de plaatsnaam luiden dan ook Faus, zo geschreven in de 13e eeuw. Hopelijk heb ik zo een antwoord gegeven op je mysterie :-)

Hartelijke groet - Jeroen

Reactie van wilsam op 29 Januari 2020 op 22.33: Nogmaals bedankt, Jeroen. Ik vond de gelijkenis met het Franse woord zeis en het graan zo voor de hand liggend dat ik het eigenlijk nooit als een mysterie zag. Maar door jouw bericht vond ik fiscus als afkomst ook opeens een mogelijkheid. Voor heel even dan. Het is dus fagus, de beuk. En dat zo dicht bij de Quercy, het gebied van de eik.

Reactie van Jan Smits op 30 Januari 2020 op 10.05: Jeroen en vele anderen.

Als ex-boomkweker kan ik je misschien iets meer vertellen.

Tot de Fagaceae . de fagusachtigen behoren: Castanea ( kastanje) Castanopsis, Fagus, Notofagus en Quercus ( Eik). Fagus grandiflora (syn. americana) Fagus crenata Fagus engleriana Fagus grandiflora var. Carolina Fagus japonica Fagus lucida Fagus lucida Fagus moesica Fagus orientalis

Fagus sylvatica Fagus sylv.Albomarginata Fagus sylv. Albovariegata Fagus sylv. Ansorgei Fagus sylv. Asplenifolia, Fagus sylv. Purpurea , Fagus sylv.Purpura Latifolia, Fagus sylv.Aura pendula, Fagus sylv. Black Swan , Fagus silv.Bornyensis, Fagus silv.Cochleata, Fagus sylv. Cockleshell, Fagus sylv Cristata, Fagus sylv. Dawyck ( Fastigiata) Fagus sylv. Dawycks Gold Fagus sylv dawyck purple, Fagus sylv. Grandidentata Fagus sylv. Interrupta Fagus sylv Interrupta Purpurea Fagus sylv. Laciniata Fagus sylv. Latifolia Fagus sylv. Pendula Fagus sylv.Purple Fountain. Fagus sylv. Purpurea Fagus sylv. Latifolia Fagus sylv. Riversii Fagus sylv. Purpurea Pendula Fagus sylv Rohan Gold Fagus sylv.Purpurea Tricolor Fagus sylv. Tricolor Fagus sylv. Quercifolia Fagus sylv,Riversii Fagus sylv. Rohanii. Fagus sylv Purpurea Tricolor. Fagus sylv. Rotundifolia Fagus sylv.Spaethiana Fagus sylv.Swat Margret Fagus sylv. Tortosa Fagus sylv. Zlatia. Aan u de keus wat u eventueel zoekt.

Reactie van Jeroen Sweijen op 30 Januari 2020 op 13.54: Allen bedankt voor jullie positieve reacties!

@ Wilsan, als je denkt dat Quercy en quercus ('eik') met elkaar te maken hebben, dan moet ik je helaas teleurstelling. Quercy vormt samen met Cahors een namenpaar hoofdstad/streeknaam (net als bijvooorbeeld Angers/Anjou of Rodez/Rouergue) waarbij de namen zijn afgeleid van de Gallische stam die daar in de eerste eeuwen na het begin van onze jaartelling gevestigd was. In het geval van Cahors/Quercy zijn dat de Cadurques.

Reactie van Jeroen Sweijen op 30 Januari 2020 op 13.56: @ Louise Meertens, inderdaad, en zo is de geschiedenis van het landschap vaak in plaatsnamen blijven hangen. Over het algemeen zijn namen die op smederijen wijzen dan ook jonger dan de namen die geïnspireerd waren door bomen. En de naamgevende bomen kunnen natuurlijk ook in de loop der eeuwen verdwenen zijn. Zo weten we van Esquennoy ('bij de eiken') in de Oise, dat het dorp in 1260 gesticht werd op initiatief van de monnieken van de abdij van Breteuil. De lokale archieven vertellen ons zelfs dat daarvoor het naamgevende eikenbos gerooid werd.

Reactie van Jeroen Sweijen op 30 Januari 2020 op 13.57: ... dat vraagt binnenkort om een artikel over bomen in plaatsnamen, vermoed ik zo, de beuk bijvoorbeeld :)

Overleden Reactie van Theodora Besse op 30 Januari 2020 op 14.35: Dankjewel Jeroen. En Jan uiteraard ook! Heb je al die verschillende kastanjes uit je hoofd opgeschreven?

Een Fagus is dus een kastanje. In heel Occitanië, waartoe ook de Lot (dus de Quercy) behoort, worden tamme kastanjes verzameld en gegeten. Maar de Quercy is van oudsher ook het gebied van de truffeleik.

Reactie van Jeroen Sweijen op 30 Januari 2020 op 14.55: Theodora, fagus duidt een 'beuk' aan, het was er de Latijnse benaming voor.

Het lijkt me een goed onderwerp voor een komende column, al ben ik dan dat het wat meer 'opsommen' wordt dan gebruikelijk. Enfin, wordt vervolgd, en ik hoop binnenkort de publicatiedatum van het boek te kunnen aankondigen.

Overleden Reactie van Theodora Besse op 30 Januari 2020 op 15.47: Zoals gebruikelijk zijn de deskundigen het weer niet eens. Dus gegoogeld. En zie: Jeroen heeft het bij het rechte eind. De fagus sylvatica is l'hêtre oftewel de beuk.

Een beetje stom van mij want op 7 oktober heb ik in dit forum nog een artikel geschreven over de kastanje, met de latijnse naam erbij: Castanea sativa. Ook heb ik toen het verschil uitgelegd met de paardenkastanje of marronnier (Aesculus hippocastanum). Zie hier:

https://www.nederlanders.fr/profiles/blogs/kastanjefeest

Ik was het helemaal vergeten! Maar gelukkig herinnerde ik me na de correctie door Jeroen nog wel dat ik een artikel over de kastanje (met latijnse naam) had geschreven...