Het verhaal achter de naam (13) : Tours

De naam van de stad Tours (Indre-et-Loire) zegt je wellicht op het verkeerde been. Deze naam heeft in het geheel niets met torens te maken, maar is genoemd naar het Gallische volk der Turones. De meeste grotere Franse steden bestonden al aan het begin van onze jaartelling. Vaak droegen deze plaatsen een Gallische naam, soms een Latijnse of een combinatie van beide. Rond de vierde eeuw na Christus veranderden echter in een kort tijdsbestek tientallen plaatsen van naam: ze werden vernoemd naar het Gallische volk (civitas) waar ze de hoofdstad van waren. Je zou het bijna een modeverschijnsel kunnen noemen, dat voornamelijk in Noord- en Midden-Frankrijk voorkwam.

Zo werd bijvoorbeeld Noviomagus – waarvan de Gallische naam, die ook de naam Nijmegen heeft opgeleverd, ‘nieuwe markt’ betekent – vernoemd naar het volk der Lexobii, het tegenwoordige Lisieux (Calvados). Uit het stripalbum Asterix als Legioensoldaat kent u wellicht Condate, waarvan de naam werd vervangen door die van de stam Redones, tegenwoordig Rennes (Ille-et-Vilaine). Ook Parijs, het voormalige Lutetia, dankt zijn naam aan een Gallische stam: het was de hoofdstad van de Parisii. Het voormalige Samarobriva (letterlijk: ‘brug over de Somme’) heet tegenwoordig Amiens (Somme), naar de Ambiani. Augustodurum (‘markt van Augustus’) werd Bayeux (Calvados), naar de stam van de Bajocasses. Vandaar dat naast Bayeusain ook Bajocasse voorkomt als naam voor de inwoners van Bayeux. Caesaromagos, hoofdstad van de Bellovaci, leverde het huidige Beauvais (Oise) op. Deze naam heeft dus geen enkel verband met de vele andere Franse plaatsen die Beauvoir of Beauvais heten, waar het om het goede of mooie uitzicht gaat, in de Middeleeuwen een praktisch landschapselement om de vijand op tijd te zien aankomen. Chartres (Eure-et-Loir) dankt zijn naam aan de Carnuten en Angers (Maine-et-Loire) is naar de Andecavi vernoemd.

Deze mode betrof niet heel Frankrijk: in Zuidoost-Frankrijk kwam het verschijnsel nauwelijks voor. De oude stammen in deze regio waren al vroeg geromaniseerd en hadden al veel van hun eigenheid verloren. Toch zijn ook hier voorbeelden te vinden: Chorges (Hautes-Alpes) was de hoofdstad van de Caturiges en het kleine Riez (Alpes-de-Haute-Provence) van de Reii. Zelfs Saint-Paul-Trois-Châteaux (Drôme) hoort in dit rijtje thuis. De naam heeft niets met kastelen te maken, maar is gebaseerd op een herinterpretatie van de oude naam. Toen de volksnaam Tricastini niet meer begrepen werd, herinterpreteerde men die als trois châteaux. Vandaar dat je er die drie kastelen niet zult vinden.

Nog meer lezen over oude Gallische hoofdsteden, of ruimer geïnteresseerd in de herkomst van Franse plaatsnamen? Nog even geduld, na de zomer verschijnt er bij Uitgeverij Grenzenloos een origineel boek over.

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20190810, Korte Verhalen, Kunst en Cultuur

Reactie van brian op 10 Augustus 2019 op 14.04: jeroen, altijd interessant , dank je !

Overleden Reactie van Theodora Besse op 10 Augustus 2019 op 15.10: Ook ik lees je verklaring van plaatsnamen altijd met veel belangstelling, Jeoren! Dankjewel!

Reactie van Jeroen Sweijen op 10 Augustus 2019 op 15.54: Dank jullie wel, Brian & Theodora. Ik schrijf nog even door, hoor :)

Reactie van paul en carin op 10 Augustus 2019 op 17.17: Leuk Jeroen, en klopt het dan als ik uit jouw samarobriva begrijp dat brive la gaillarde ontstaan is door de brug bij / over .....

Reactie van Maria op 11 Augustus 2019 op 7.22: Dank je Jeroen, weer met aandacht gelezen. Ga vooral verder met zoeken naar verklaringen van de namen. Groeten vanuit la Manche Normandie. ( waar veel dorpen om ons heen beginnen met le Mesnil???)

Overleden Reactie van Theodora Besse op 11 Augustus 2019 op 8.03: Maria, ik wil bepaald niet onder Jeroen's duiven schieten, maar als je googelt op "Le Mesnil origine du nom" lees je het volgende:

Origine et étymologie du nom MESNIL

Origine : "mesnil" est la forme ancienne de menil, issu du latin mansionile, maison rurale, habitation avec portion de terre, désignait l'habitant du menil, terme tres frequent dans la partie septentrionale de la france comme nom de lieux.

Hetzelfde kun je doen met Tours. Dan krijg je ongeveer hetzelfde verhaal als dat van Jeroen, maar zonder de interessante uitleg dat heel veel namen van steden in Frankrijk oorspronkelijk teruggaan tot oude gallische volken.

Jeroen, het vreemde is dat in het wapen van Tours wel drie torens te zien zijn, waardoor je op het verkeerde been wordt gezet. Alsof degene die het wapen ontwierp geen idee had van de oorsprong van de naam:

Reactie van Jeroen Sweijen op 11 Augustus 2019 op 8.47: Goeiemorgen Maria & Theodora,

Natuurlijk kom je met Google of andere zoekmachines een heel eind, maar in de toponymie is helaas veel kaf onder het internetkoren. Ik snap dus de vraag van Maria, et het antwoord van Theodora is natuurlijk gewoon juist, maar ik probeer het altijd net iets breder te brengen of verbanden te scheppen. Je ziet soms ook op gemeentesites de definitie (ik verzin nu even is): 'de naam van Changy heeft als oorsprong de persoonsnaam Cantius plus het achtervoegsel -acum'. Dat is in principe correct, maar wat weet je dan? Nog niet veel. Vandaar dat ik het graag wat breder vertel, en dat is absoluut geen kritiek op jou, hoor Theodora, je hebt groot gelijk op deze manier te zoeken.

De vergissing in het citaat is het feit dat mansionile niet op de inwoner duidde, maar op de nederzetting (de boerderij, ...). Het gaat ook voorbij aan de link van mesnil met maison en mas, die het geheel misschien sprekender maken, en dat soort informatie probeer ik juist toe te voegen - ik schrijf dus met plezier binnenkort iets over Mesnil, en waarom er meerdere schrijfwijzen zijn (Mesnil, Ménil, Maisnil maar ook Magny) - en waar de toegevoegde bepalingen op duiden.

Het sprekende wapen van Tours is inderdaad een sprekend wapen met torens. Zo vind je in het wapen van Blois een wolf, omdat men dacht dat Blois een Bretonse origine had op basis van het Bretonse woord voor wolf had. En de gemeente Le Blanc voert een witte zwaan, terwijl de naam van de plaats niets met 'wit' te doen heeft. Is dat erg? Nee! Moet je daar op vertrouwen voor een etymologische verklaring? Nee! :-)

Ik wens jullie beiden een fijne dag en aan de andere lezers natuurlijk ook. - Jeroen

Reactie van Jeroen Sweijen op 11 Augustus 2019 op 8.49: Beste Paul & Carin,

Inderdaad, brive in Brive-la-Gaillarde duidt op het Gallische woord voor 'brug', in dit geval een oude brug over de Corrèze. Ik heb er toevallig al eerder wat over geschreven, ziehier : https://www.nederlanders.fr/profiles/blogs/het-verhaal-achter-de-na...

Veel ontdekplezier & fijne dag!

Reactie van Maria op 11 Augustus 2019 op 14.50: Dank je wel Theodora en Jeroen ik zie uit naar de verdere verdiepte uitleg van le Mesnil
Gezellige zondag gewenst.

Je reactie hieronder, dit zijn de huisregels.