Het verhaal achter de naam (11) : Aigurande, Ingrandes, Eygurande...

In de Franse geschiedenis zijn er nogal wat grenzen verlegd of verdwenen. Soms laat een verdwenen grens een spoor na in de naam van een plaats die aan de grens lag – zonder dat er per se een speciale functie zoals een grenspost aan die plaats verbonden was.

Het Keltische woord randa, dat ‘grens’ of ‘limiet’ betekent, heeft in de samenstelling *equoranda veel succes gehad als plaatsnaam. Wat het eerste gedeelte precies betekent, daarover bestaat veel discussie. Is het een afleiding van het Latijnse equus, en heeft het dus iets met paarden te maken, bijvoorbeeld de plek waar je je paarden kon stallen of van paarden kon wisselen op een lange reis? Heeft het eerder met het Latijnse aqua te maken of het Gallische equa, die allebei water betekenen, en is het dus een grens bij een rivier of een waterloop? Of is het een ‘juiste, eerlijke’ grens, van aequa, een grens die door een verdrag is overeengekomen? Die discussie is nog gaande. Omdat de grenzen tussen Gallische stammen vaak natuurlijke grenzen waren, ligt de betekenis ‘water’ het meeste voor de hand. Veel plaatsen uit deze namenreeks liggen inderdaad aan een rivier(tje) – maar dat geldt voor veel dorpen en steden. Wat zeker is, is dat deze plaatsen altijd op een grens tussen twee Gallische stammen liggen, vaak aan een oude weg of Romeinse heerbaan.

Er bestaat een mooi bewijs dat de plaatsnamen op basis van *equoranda inderdaad op grenzen duiden. Een van de oudste naamsvormen van de plaats Ingrandes (Indre) is Fines, ‘grens’, vermeld op de kaart van Peutinger, een kopie van een Romeinse routekaart uit de vierde eeuw. Ook Ingrandes-de-Touraine (Indre-et-Loire) en Ingrandes (Maine-et-Loire), beide aan de Loire, vormen de markering van een grens, ten oosten en ten westen van het gebied waar de Andecaves woonden, een volksstam die zijn naam heeft gegeven aan Angers en aan de Anjou. De eerste plaats geeft de oostelijke grens aan met de Turones (Tours), de tweede de westelijke grens met de Namnetes (Nantes). Later werd dit de grens tussen Frankrijk en Bretagne en in de Franse Revolutie kwam hier de grens tussen de Maine-et-Loire et de Loire-Atlantique te liggen. In 2016 is de feitelijke grens tussen Maine-et-Loire en Loire-Atlantique naar het westen opgeschoven, toen de fusiegemeente Ingrandes-le-Fresne-sur-Loire in haar geheel bij de Maine-et-Loire kwam. Slechts de naam Ingrandes herinnert nog aan deze eeuwenoude grens.

Nog wat voorbeelden. Ingrannes in de Loiret, in 900 vermeld als Ingrana, ligt aan de Romeinse baan van Orléans naar Sens, op de plek waar het gebied van de Senones overging in dat van de Carnutes. Ook het Normandische Yvrandes (Orne) scheidde twee volksstammen en Ingrandes (Vienne) ten noorden van Châtellerault herinnert aan de grens tussen Turones en Pictavi. Ook Ygrande (Allier) en Iguerande (Saône-et-Loire) aan de Loire hebben dezelfde oorsprong. Onder invloed van het Noord-Occitaans komen we vormen tegen als Aigurande (Indre) en Eygurande (Corrèze). Bij Eygurande in Eygurande-et-Gardedeuil (24) is wel een klein riviertje, maar de plaats ligt vooral in het uitgestrekte bos van de Double, een duidelijke natuurlijke grens.

Zo hebben oude verdwenen grenzen sporen achtergelaten in de Franse toponymie - en dit zijn slechts enkele voorbeelden.