Een stuiver voor een hutje

Ik loop door Alluyes, in de Eure-et-Loir. Zomaar wat rondzwerven door een kleine Franse plattelandsgemeente aan de Loir, compleet met oude donjon, een gesloten café, een markant kerkje en wat oude wegwijzers uit vroeger dagen. Ik geef het toe, ik kan zelden aan de verleiding weerstaan daarnaar op zoek te gaan.

Ik denk er weer een te zien (Alluyes telt er maar liefst vier), maar de vorm is afwijkend en de kleur is vreemd. Een soort roestrood, met wat speelse contouren. ‘Souscription nationale du sou des chaumières.’

Ja, dan word ik nieuwsgierig. Wat zou dat betekenen? Het woord souscription duidt op een inzameling, een intekening in de betekenis van geldelijke steun. Een sou was historisch al een kleine munt met weinig waarde; na de Franse Revolutie werd het woord gebruikt voor het twintigste van een franc: een stuiver dus. Chaumière is een met riet (chaume) bedekte woning, maar denk daarbij niet aan een riante villa met rieten dak: vroeger was een rieten dak een teken van armoe en een chaumière zomaar een armzalig hutje. Waar dacht je dat de uitdrukking ‘onder de pannen zijn’ vandaan komt? Juist… je werd rijker, dus je verving het armzalige riet door echte dakpannen.

Een souscription is in feite niets anders dan een crowdfunding. Niets nieuws onder de zon. Ook in de 19^e eeuw zamelde men al geld in, en zo’n intekening had iets officieels. Let maar eens op standbeelden uit de 19^e eeuw. Hoe vaak staat het woord souscription niet op de sokkel? De gegoede burgerij legde graag in om die ene grote plaatsgenoot na zijn dood te eren. Je kon laten zien dat je meedeed.

Het is je misschien wel opgevallen dat je in Frankrijk zelden of nooit een collectant aan de deur krijgt. Een makelaar die je huis wil verkopen, een energieleverancier voor een nieuw contract, één keer per jaar de brandweer met de kalender, eventueel de buurjongen met lootjes voor een schoolreis, dat is het wel. Geen goede doelen, geen verenigingen. Die hebben daar andere oplossingen voor. Hoe vaak wordt er niet gesport of hardgelopen om geld in te zamelen voor onderzoek naar ziektes? Verenigingen organiseren een bingoavond (loto) of een rommelmarkt en verdienen wat bij met de buvette.

Maar in de 19^e eeuw had je nog geen Téléthon. Toen de echtgenote van president Adolphe Thiers na de bloedige Frans-Pruisische Oorlog van 1870-1871 iets wilde doen voor arme mensen die door oorlogsgeweld huis en haard verloren hadden, kon ze geen televisieactie organiseren of een bingoavond. Op 16 december 1871 opende zij een souscription nationale, een verre voorloper van ‘Open het Dorp’, een geldinzamelingsactie met als doel als eerste ‘alle chaumières, boederijen en huizen te herbouwen waarvan de waarde onder de 500 francs ligt en waarvan de eigenaren geen inkomsten hebben’. Gemeentebesturen moesten aangeven wie er recht op had. Als tegenprestatie moest men wél zo’n rood gietijzeren plaat op de gevel aanbrengen, als stille herinnering aan liefdadigheid na oorlogsgeweld.

Daarom, blijf om je heen kijken en je verbazen, hoelang je ook al in Frankrijk woont. Je zult altijd weer nieuwe dingen ontdekken of leren.

Dit artikel verscheen eerder in een iets andere vorm in het tijdschrift Maison en France. (C) Jeroen Sweijen