Het verhaal achter de naam (35) : La Ferté

Het Latijnse begrip firmitas geeft iets sterks, iets stevigs weer. In het hedendaagse Frans heeft dat fermeté opgeleverd, dat stevigheid betekent, maar ook ideeën als vastberadenheid of kracht in zich heeft. In de toponymie veranderde dat abstracte idee in een concrete werkelijkheid: een versterkte burcht of nederzetting. We vinden vooral in de noordelijke helft van Frankrijk een kleine twintig keer La Ferté, bijna altijd met een bepalende toevoeging. De langere vorm La Fermeté is zeldzamer: slechts een gemeente in de Nièvre en een voormalige gemeente in de Seine-et-Marne dragen die naam.

In de meeste gevallen is het tweede gedeelte een persoonsnaam: apud Feritatem Mathei (1205) wordt La Ferté-Macé (Orne). Die Mathieu uit de oude vorm verwijst vermoedelijk naar een van de eerste heren van het stadje; hij vocht samen met Willem de Veroveraar in de Slag bij Hastings. In de tweede helft van de tiende eeuw komen we Bernard tegen, een van de eerste heren van La Ferté-Bernard (Sarthe). Veel van zijn nakomelingen heten ook Bernard; hijzelf of een afstammeling laat ook zijn naam na aan het naburige Nogent-le-Bernard (Sarthe). La Ferté-Alais (Essonne) verbergt een vrouwennaam, Alice, een populaire variant van Adelheid. In de elfde eeuw wordt de plaats vaak vermeld als La Ferté-Baudouin, naar de naam van de burchtheer, maar zo rond 1200 komen we de eerste Firmitas Aidelaidis tegen, ter ere van Adelaïde (Adelheid) van Rochefort, de burchtvrouwe. Dat is niet het enige voorbeeld waarin de toevoegde naam veranderd is: La Ferté-Avrain wordt pas in 1764 officieel La Ferté-Beauharnais (Loir-et-Cher), als de plaats tot markiezaat wordt verheven ten gunste van François de Beauharnais. La Ferté-Vidame (Eure-et-Loir) herinnert aan een functie: de vidame was een vice dominus: een vice-heer, hier de wereldse vertegenwoordiger van de bisschop van Chartres.

In La Ferté-sous-Jouarre (Seine-et-Marne) verwijst het onderscheidende gedeelte naar een nabijgelegen plaats, Jouarre. Toch was ook hier oorspronkelijk de bepaling de naam van een heer: Firmitas Ansculfi leverde La Ferté-Aucoul op. In de Franse Revolutie is de naam van de heer verwijderd, en na wat twijfel tussen de riviernamen Marne of Morin als toevoeging werd uiteindelijk voor de ligging bij (‘onder’) Jouarre gekozen.

In de Haute-Marne is het lidwoord eraan vastgeplakt: Laferté-sur-Amance en Laferté-sur-Aube, onderscheiden door een riviernaam, hebben dezelfde herkomst. In beide gevallen vinden we in de archieven genoeg sporen van de aanwezigheid van een oud versterkt kasteel om zeker te zijn van de betekenis; in Laferté-sur-Amance is zelfs nog een rue du Château en een chemin de Ronde met oude muren.

De naam La Forteresse (Isère) drukt datzelfde idee van stevigheid uit, je ziet als het ware de versterkingen voor je opdoemen. Ook het hedendaagse Frans kent het woord forteresse nog steeds als 'burcht, fort'; toch is de naam van dit dorp aan de voet van de Vercors al zeker tien eeuwen oud.