Het verhaal achter de naam (59) - Saint-Martin-de-la-Lieue

Het Latijn kende de woordvormen leuca en leuga, overgenomen uit het Gallisch. Het was daar een oude afstandsmaat van ongeveer 2,3 à 2,4 kilometer – al kon de precieze afstand per streek verschillen. In het Frans heeft dit leuga het woord lieue opgeleverd, een oude afstandsmaat die niet meer gebruikt wordt. Je vindt het woord lieue wel terug in de banlieues om de grote steden heen, en de sprookjesachtige zevenmijlslaarzen heten in het Frans bottes de sept lieues.

Dit geografische woord leuga/lieue heeft ook enkele plaatsnamen opgeleverd, waarin de notie van afstand nog steeds voortleeft. Zo heet een buitenwijk van Le Mans Pontlieue. Dat was tot in 1855 een zelfstandige gemeente, die al in 616 vermeld werd als Pontileuga. Deze plaats lag op een lieue van de oude stadskern van Le Mans, aan de brug (pont) over de Huisne. Ook Lèves (Eure-et-Loir), in 1031 in een Latijns document aangeduid als Leugae, ligt op een lieue van Chartres, aan de oude Romeinse heerbaan die Chartres met Dreux verbond.

Saint-Martin-de-la-Lieue (Calvados) ligt op een lieue afstand van Lisieux, en hetzelfde woord verklaart de toevoeging van Saint-Julien-de-la-Liègue (Eure). Ten oosten van Parijs vinden we in Thiercelieux (Seine-et-Marne), een ‘derde mijl’ en in het zuidwesten vinden we in Cartelègue (Gironde) datzelfde woord terug: Cartelègue ligt aan de oude weg van Blaye naar Angoulème, op ongeveer 10 kilometer, quatre lieues, van Blaye. Cartelègue is een Occitaanse vorm gebaseerd op quarta lèga, de ‘vierde lieue’.

Dit type naamgeving komt ook zonder leuga of een andere eenheid voor. In dat geval is er enkel een (rang)telwoord gebruikt. Zo ligt Tercis-les-Bains (Landes) op drie Gallische mijlen van Aquae Tarbellicae, het huidige Dax, op basis van een theoretische vorm tertiis (leucis). Ten zuidwesten van Tours liggen buurtschap en kasteel La Carte (Indre-et-Loire) op ‘vier’ mijl van de oude binnenstad, aan de Romeinse weg naar het zuiden, en ‘vijf’ mijl ten noordoosten van Rennes ligt La Quinte, tegenwoordig een wijk van Liffré (35) – vergelijkbaar met de afstand tussen Le Mans et het dorp La Quinte (Sarthe). Quint (Haute-Garonne) ligt op vijf Gallische mijlen, ongeveer twaalf kilometer, van Toulouse. Séez (Savoie) en Sixt-Fer-à-Cheval (Haute-Savoie) duiden een ‘zesde’ mijl aan; de bepaling Fer-à-Cheval dankt Sixt aan een hoefijzervormig keteldal, dat vanwege de vorm fer à cheval, ‘hoefijzer’ genoemd wordt.

Sepmes (Indre-et-Loire) ligt op de ‘zevende’ mijl van de Creuse, die hier de historische grens vormde tussen de Gallische stammen Turones en Pictones. Ook Septèmes-les-Vallons (Bouches-du-Rhône) geeft een ‘zevende’ mijl aan, geteld vanuit Marseille.

Als je je vanuit Vienne op de oude weg naar Bourgoin en Genève begeeft, dan reis je achtereenvolgens langs Septème, Oytier-Saint-Oblas en Diémoz (alle drie in de Isère), op de ‘zevende’, ‘achtste’ en ‘twaalfde’ mijl. Diémoz wordt in de negende eeuw inderdaad vermeld als Duodecimum. Uchaud (Gard) wordt in 945 vermeld als Octabiano; het is een afleiding van octavum, de ‘achtste’ mijl vanuit Nîmes richting Narbonne. Decize (Nièvre) ligt op ‘tien’ Gallische mijlen van Imphy, langs de oude Romeinse baan van Roanne naar Orléans en ‘twaalf’ mijlen scheiden Delme (Moselle) – ad Duodecim – van Metz.

Nog veel meer namen in 'Waarom Lyon geen Dijon' heet, verkrijgbaar in alle (online) boekhandels.

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20241016, Korte Verhalen, Kunst en Cultuur

Reactie van Ludique op 17 Oktober 2024 op 17.41: Top weer Jeroen!

Reactie van Peter van der Starre op 18 Oktober 2024 op 8.25: Mooi verhaal. Dit is dus wat anders dan bijvoorbeeld Lieu-dit Maisonneuve, of zit daar ook een afstandsmaatberekening in?

Reactie van Jeroen Sweijen op 18 Oktober 2024 op 9.52: @Peter : nee, dat zijn twee verschillende woorden met verschillende herkomsten. Het woord 'lieu' in 'lieu-dit' is afkomstig van het Latijnse 'locus' en betekent eenvoudig 'plaats, plek' ; letterlijk is een 'lieu-dit' een 'plaats genaamd' ... Het woord is mannelijk, terwijl 'lieue' vrouwelijk is ; ondanks de vormovereenkomst is er dus geen enkel verband - zoals er ook geen enkel verband is met de vis die 'lieu' heet.

Reactie van Peter van der Starre op 18 Oktober 2024 op 9.57: Bedankt, duidelijk. Overigens verdwijnen die lieu-dit aanduidingen langzamerhand vanwege het invoeren van huisnummers. Bij ons is het nu Route de Maisonneuve. Jammer eigenlijk, maar wel praktisch.

Reactie van Jeroen Sweijen op 18 Oktober 2024 op 10.29: Tja, als de naam van het lieu-dit dan nog in die nieuwe adressen gebruikt wordt, dan kan ik er nog mee leven. Anders is het dood- en doodzonde om dit toponymische erfgoed zomaar weg te gooien.

Nou hebben ze bij mij in de buurt (tussen Rennes en Vitré) er op de meeste plaatsen voor gekozen de namen van de lieux-dits gewoon te handhaven, met toevoeging van een nummer, het kan dus wel. En hier zo je dan nog gewoon op 10 Maisonneuve of zo wonen :)

Reactie van Peter van der Starre op 18 Oktober 2024 op 11.29: Voor zover ik weet wordt dat hier in de Dordogne helaas niet gedaan. Volgens de Mairie heeft het iets te maken met de aansluitingen voor de glasvezelkabel. Zo is er altijd wel een excuus.

Reactie van Jeannette op 18 Oktober 2024 op 11.41: In mijn buurt verdwijnen de lieu-dit ook. Het is ook niet mogelijk deze te handhaven na de gemeentelijke samenvoeging van 15 dorpen want er zijn natuurlijk heel veel lieu-dit met dezelfde naam in 1 nieuwe gemeente. Hier heb je overal wel een "Ouche", "Launay" of simpelweg "La Grange"
Net als dat er natuurlijk 15 kerkpleinen, schoolstraten en hoofdstraten waren...
Een aantal lieu-dit wordt omgevormd tot straatnaam, mijn straatnaam heeft de naam van het naastgelegen kasteel gekregen, de naam van mijn lieu-dit verdwijnt langzaam in de tijd.

Maar nu nog even niet, een aantal pakjesbezorgers brengt mijn pakje steevast naar het kasteel waar niemand verblijft, dus geef ik mijn oude lieu-dit op en dan komt het goed.

Reactie van Alle Laversma op 19 Oktober 2024 op 13.18: Vroeger was reizen veel moeizamer en langduriger. Dan was het wel handig al die afstandsaanduidingen in plaatsnamen. Dan wist je tenminste van te voren waar je (ongeveer) aan begon, ha ha (tenminste vanaf het juiste beginpunt gerekend).