Parijs, 13 november 2015, een dag om nooit te vergeten

Van donderdag 7 november 2019 tot en met zondag 10 november 2019 stond Parijs weer in het teken van Paris Photo en onwillekeurig moet ik dan weer terugdenken aan vrijdag de 13^e november 2015. Juist die dag ging de boeken in als een van de zwartste dagen uit de Franse geschiedenis. Het beloofde een zachte herfstdag te worden en Parijs was druk met de Parijse fotoweek waar elk jaar weer duizenden fotoliefhebbers Paris Photo, Fotofever en Photo Saint Germain bezoeken. 

Al weer vier jaar geleden, en ook dit jaar zullen vele kransleggingen volgen bij de plekken waar al die aanslagen op die verschrikkelijke avond plaatsvonden. Op TV zal zeker de documentaire 13 Novembre: Fluctuat Nec Mergitur worden herhaald waar overlevenden en hulpverleners hun verhaal vertellen over angst, saamhorigheid en moed tijdens de terreuraanslagen in Parijs op die bewuste vrijdag. Een uiterst beklemmende reportage van de gebroeders Naudet die al eerder verschillende prijzen kregen voor de documentaire 9/11 die ze maakten over de aanslag op de Twin Towers in New York, waar ze destijds bij toeval aanwezig waren.

Vrijdag 13 november 2015 zal de boeken ingaan als een van de zwartste dagen uit de Franse geschiedenis

Een tijd geleden heb ik alle plaatsen opnieuw bezocht waar de littekens en stille getuigenissen van deze laffe aanslagen nog steeds zichtbaar en voelbaar zijn door middel van graffiti, muurschilderingen en gedenkplaten met namen van alle slachtoffers. Bij het nalopen van de gebeurtenissen van vrijdag 13 november 2015 valt mij de volslagen willekeur op van de dodenrit die de terroristen maakten langs de diverse terrassen in het 10e en 11e arrondissement. Voor alle slachtoffers gold; ‘op het verkeerde moment op de verkeerde plaats’. Op een mooie herfstavond genietend op een terras van een vriendschap en een vriendschappelijke voetbalwedstrijd op tv.

Een verslag van die verschrikkelijke avond en nacht

Die avond speelt het Duitse elftal een vriendschappelijke wedstrijd tegen de Fransen in het Stade de France in de voorstad Saint-Denis, waar het Franse team eens het nationale elftal van Brazilië versloeg in de WK-finale van 1998. De terrassen van de cafés in de stad, voorzien van grote beeldschermen, vullen zich met voetballiefhebbers om niets te missen van de wedstrijd die om 21.00 uur begint. Het stadion is totaal uitverkocht met 80.000 mensen waaronder de Franse President François Hollande. Vier mannen; Salah Abdeslan, Bilal Hadfi, Mohamed Al-Mahmod en Ahmad al Mohammad (mogelijk een valse naam) proberen zich toegang te verschaffen, maar worden bij de controle opgemerkt doordat zij niet in het bezit zijn van toegangskaarten voor de wedstrijd. De eerste felle explosie klinkt in de 20e minuut van de wedstrijd. Bilal Hadfi blaast zich buiten het stadion op, bij ‘porte H’ aan de avenue Jules Rinet, met zijn eigen bomgordel. In eerste instantie wordt gedacht aan een gasexplosie. 10 Minuten later, 21.30 uur, volgt een tweede knal bij ‘Porte D’ en om 21.53 uur volgt een derde explosie. Drie daders hebben zichzelf opgeblazen waarvan een bij een McDonald’s, aan de rue de la Cokerie, net buiten het stadion. Er vallen in totaal vijf doden waaronder drie terroristen en negen zwaargewonden. De president wordt onmiddellijk naar zijn Elysee-paleis gebracht en zijn eveneens aanwezige minister van Binnenlandse Zaken Bernard Cazeneuve, naar diens eigen ministerie op de Place Beauvau. Niemand kan dan nog vermoeden welke drama’s er zich die nacht en de daar op volgende ochtend zullen afspelen.

Le Petit Cambodge en Le Carillon aan de rue Bichat in het 10e arrondissement

In de tussentijd rijdt een zwarte Seat Leon de rue Bichat in, in het 10e arrondissement. In de auto drie mannen: Abdelhamid Abaaoud, Shakib Akrouh en Brahim Abdeslam. Het is 21.25 uur. De rue Bichat grenst aan het Hôpital Saint-Louis. De auto stopt op de hoek bij de rue Alibert. Twee mannen met Kalasjnikovs stappen uit en beginnen te schieten. Eerst nemen ze het terras van Le Carillon onder vuur tot er niemand meer beweegt. Daarna is het tegenoverliggende Le Petit Cambodge aan de beurt. In blinde paniek vluchten de mensen van het terras naar binnen. Koelbloedig worden de nodige salvo’s afgevuurd door de open deur. Er vallen vijftien doden en tien zwaargewonden.

Ik noem ze de littekens van de stad, de gedenkplaten van de slachtoffers van 13 november 2015. Hier aan de muur van het Hôpital Saint-Louis aan de rue Bichat

De twee terroristen stappen in of er niets aan de hand is en zetten koers richting het Canal Saint Martin, naar de rue de la Fontaine-au-Roi. Hooguit vijf minuten lopen vanaf Le Carillon en Le Petit Cambodge. Ze stoppen opnieuw bij pizzeria La Casa Nostra en de tegenover gelegen bar À la bonne bière op de hoek van rue Faubourg du Temple. 7 minuten later, 21.32 uur. Opnieuw worden honderden schoten gelost, Vijf mensen komen om het leven waaronder twee meisjes die net uit een nabijgelegen jeugdherberg zijn gelopen.

À la bonne bière op de hoek van rue Faubourg du Temple waar vijf slachtoffers vallen te betreuren

De dodenrit zet zich voort richting Bastille. Om 21.36 uur stopt de Seat voor het terras van La Belle Équipe. Het terras zit vol met jonge mensen die hier graag afspreken voor een koffietje of een goed glas wijn. Er wordt op dat moment een verjaardag gevierd. De Kalasjnikovs vuren ongenadig honderden kogels af.  Net zolang tot iedereen is omgevallen. Er vallen twintig doden in het restaurant dat slechts plaats biedt aan 28 mensen en negen zwaargewonden. Onder de doden Djamila, de vrouw van de eigenaar Gregory Reibenberg. Ze overlijd in zijn armen. Een jaar later heeft hij een boek geschreven over die avond in november en de tijd erna: ‘Une belle Équipe’.

De dodenrit zet zich voort richting Bastille. Om 21.36 uur stopt de Seat voor het terras van La Belle Équipe

Het is 21.39 uur. De Fiat Leon stopt op de Boulevard Voltaire 253. Een van de mannen loopt rustig het restaurant Comptoir Voltaire binnen. Bij de bar loopt een vriendelijke serveerster op hem af. Op dat moment detoneert de man zijn bomgordel. De aanwezige bewakingscamera’s filmen het ongenadig. De serveerster raakt zwaar gewond. De terrorist Brahim Abdeslam,  de oudere broer van Salah Abdeslam, wordt nog gereanimeerd door de eigenaar die stopt op het moment dat hij de resten van de bomgordel ontdekt.

Comptoir Voltaire waar een van de terroristen zichzelf opblaast in het volle restaurant

21.50 uur. Op dat moment parkeert iemand een zwarte VW-Polo bij de concertzaal Bataclan aan de boulevard Voltaire 50. Daar wordt op dat moment een concert gehouden van de Amerikaanse band Eagles of Death Metal, als onderdeel van hun Zipper Down tour. Het concert dat om 21.00 uur was begonnen was die avond met 1.500 man afgeladen vol. Ondanks de naam speelt de groep geen metal maar blues rock. Het publiek is divers, van jong tot oud, er zijn ouders met hun tienerkinderen. "De sfeer was uiterst gemoedelijk, de zanger maakte grapjes en er werd gedanst. Bij het liedje ‘Kiss the devil, op de gitaarsolo’s, hoorde ik achter me een reeks ontploffingen. Ik zag dat de gitarist zich vreemd gedroeg. Hij keek op een onnatuurlijke wijze naar de deuren van de zaal. Instinctief draaide ik mijn gezicht ook naar die richting. Twee deuren gingen plots open, het werd helemaal donker. Ik zag drie silhouetten de zaal binnenkomen”, aldus een ooggetuige.

 Het Bataclan theater aan de boulevard Voltaire 50

Het zijn drie zwaar bewapende terroristen, Omar Ismail Mostefai, Samy Aminour en Foued Mohamed-Aggad die de concertzaal binnendringen. De verkoper van cd's en T-shirts van Eagles of Death Metal, die vlak bij de ingang zit, wordt als een van de eersten doodgeschoten. Er zijn drie beveiligers, die machteloos staan tegenover machinegeweren - ook zij worden meteen gedood. Met automatische vuurwapens wordt vanaf het balkon geschoten op de bezoekers. Verschillende malen herlaadden ze hun wapens ondertussen roepend "Allahoe akbar". De paniek is groot en bezoekers proberen weg te komen via de twee nooduitgangen die, met gevaar voor eigen leven, geopend zijn door Didi, hoofd van de beveiliging.

Een van de nooddeuren van de Bataclan voorzien van een mural door Banksy en het raam met daaronder de voetafdrukken van de zwangere vrouw die in blinde paniek probeerde te vluchten

We kennen allemaal de beelden van Daniel Psenny, redacteur van Le Monde, die nog steeds op ons netvlies staan gebrand. Bezoekers van theater Bataclan die in blinde paniek het gebouw ontvluchten, via de nooduitgangen in de passage Saint-Pierre Amelot, terwijl de terroristen hun wapens aan het herladen zijn. Sommigen hun zwaar gewonde vrienden achter zich aanslepend. Of de zwangere vrouw die uit het raam bungelt en zich vastklampt aan een vensterbank. De Française wist gelukkig ongedeerd te blijven dankzij een onbekende man die haar omhoog hielp. Minder dan drie uren later hebben de drie terroristen 90 mensen gedood en 99 anderen zwaar verwond. 00.20 uur; op dat moment vallen commando’s van de BRI (Brigades de Recherche et d’Intervention) en RAID (Recherche, Assistance, Intervention, Dissuasion) de Bataclan binnen. Een terrorist komt om door politiekogels waardoor zijn bomgordel ontploft.  De twee overige terroristen blazen zichzelf op met hun bomgordel. Een minuut en zes seconden, langer duurt de aanval niet. Overal in de zaal en op de trappen liggen zielloze lichamen in grote plassen bloed terwijl onophoudelijk mobiele telefoons blijven rinkelen.

In minder dan drie uren hebben de drie terroristen in de Bataclan 90 mensen gedood en 99 anderen zwaar gewond

Tijdens de aanslagen van 13 november 2015 vielen 130 doden en meer dan 350 gewonden. Onder hen bevonden zich drie Nederlanders. Een van hen raakte lichtgewond, twee anderen zwaargewond.

Een jaar na de aanslagen lagen er nog steeds 20 mensen in het ziekenhuis. Zeker 50 kinderen groeien door de aanslagen op met het gemis van een of twee ouders, en meer dan 1000 mensen verloren een familielid.

Er waren acht aanslagplegers, zes kwamen om door eigen toedoen, een zevende door een politiekogel en de achtste, Salah Abdeslam, kon of wilde zijn bomgordel niet tot ontsteking brengen. Hij werd na 126 dagen opgepakt in de wijk Molenbeek te Brussel.

Laten we hopen dat 'pas' staat voor nooit meer

Frankrijk won de wedstrijd met 2-0 en de toeschouwers konden na de wedstrijd het stadion veilig verlaten. Het Duitse elftal heeft uit veiligheidsoverwegingen de nacht in het stadion doorgebracht.

Een jaar later opende de Bataclan weer zijn deuren met een concert van Sting. De zanger begon zijn optreden met een minuut stilte ter nagedachtenis aan de negentig mensen die hun leven in de zaal verloren. Sting vroeg geen vergoeding voor zijn optreden.

In de jaren daarna maken geheime operaties een einde aan de levens van nog eens zeven terroristen die gezien werden als het brein achter deze aanvallen. Parijs riep hierbij de hulp in van Amerikaanse, Britse en zelfs Russische en Chinese collega’s. 

Op 25 juni 2018 wordt een stencil-graffiti van Banksy ontdekt op een van de nooddeuren van de Bataclan, echter op zaterdag 26 januari 2019 verscheen de volgende tweet van de uitbaters van de zaal: "Het werk van Banksy, een symbool van herdenking dat iedereen toebehoort - burgers, Parijzenaars, wereldburgers - is ons ontnomen". De dieven zouden in de nacht van vrijdag 25 op zaterdag 26 januari 2019 met slijpmachines hebben toegeslagen. Op camerabeelden zou te zien zijn geweest hoe het kunstwerk met deur en al in een vrachtwagen werd geladen. 

Op 4 oktober 2019 werd in Parijs het ‘Bouquet of Tulips’  -Tulpenboeket - van Jeff Koons onthuld in aanwezigheid van de kunstenaar en de Amerikaanse ambassadeur in Frankrijk. Het werk is een eerbetoon aan de slachtoffers van de aanslagen op 13 november 2015 in het Bataclan theater. De sculptuur zou eigenlijk voor het Palais de Tokyo komen te staan. Maar het ontwerp, een reusachtige hand met elf kleurige tulpen, kreeg heel wat kritiek te verduren. Het twaalf meter hoge, dertig ton zware kunstwerk. staat nu op een wat discretere plek achter het Petit Palais aan de Champs-Elysées. Koons heeft het ontwerp geschonken, de bouwkosten van ongeveer 3,5 miljoen dollar komen van private schenkers. De bronzen tulpen hebben een polychrome aluminium coating en worden gekenmerkt door hun heldere kleuren. De Parijse burgemeester Anne Hidalgo, die de sculptuur in het bijzijn van de kunstenaar mocht onthullen, toonde zich content met Koons’ geschenk. Hidalgo noemde het ‘een mooi cadeau van het Amerikaanse volk aan Parijs’ en ‘een magnifiek symbool van vrijheid en vriendschap’.

‘Bouquet of Tulips’  -Tulpenboeket - van Jeff Koons 

Op 12 november 2019 werd bekend gemaakt dat er ook nog een herdenkingstuin gaat komen in Parijs ter nagedachtenis voor alle slachtoffers van de aanslagen op 13 november 2015. De locatie moet nog worden bepaald. Het voorstel kwam van de huidige burgemeester van Parijs Anne Hidalgo en werd aan de raad gepresenteerd door de locoburgemeester Emmanuel Grégoire. Het voorstel werd unaniem aangenomen. 

Bronnen: 13 Novembre: Fluctuat Nec Mergitur, Le Parisien, Le Monde, Le Figaro, AD, NRC, Liberation, La Depeche, l’Express, De Telegraaf.