De Fosse Septique

De meeste Nederlanders met een (tweede) huis in Frankrijk wonen op het platteland of in een klein dorp en zijn dus meestal aangewezen op een septic tank (fosse septique, of deftiger: assainissement individuel of assainissement autonome en officieel zelfs assainissement non collectif). A la campagne wordt nog op openbaar water geloosd.

Ongeveer 13 miljoen Fransen, ofwel 30% van de plattelandsebevolking, zijn niet op het openbare riool aangesloten en beschikken dus over een système d’assainissement autonome of lozen in uitzonderlijke gevallen op het oppervlaktewater. Aansluiting op een riool zit er vrijwel niet in, maar sinds 2007 moet elke woning die niet kan worden aangesloten over een voorziening beschikken, een septic tank dus. De gemeenten hadden tot eind 2012 de tijd gekregen om een controlesysteem te ontwikkelen en tot uitvoering over te gaan. In veel gemeenten zijn deze controles inmiddels uitgevoerd.

Enkele voorwaarden: de fosse moet officieel zijn geplaatst door een erkend bedrijf en moet meer dan 35 meter afstand hebben van een bron waaruit drinkwater komt. Het behandelde afvalwater mag niet in een put worden geloosd of in een andere holle ruimte in de natuur. Een fosse septique moet ten minste één keer in de vier jaar worden geleegd. Zo luiden althans de voorschriften. En: op een waterzuiveringscongres beweerde een professionnel de l’assainissement dat van de 4,5 miljoen bestaande particuliere zuiveringsinstallaties meer dan 3 miljoen niet deugen.

Vóór je iets aan de afvalwaterzuivering van het Frans huis doet, is het verstandig op het gemeentehuis naar de plannen van de gemeente te informeren (zie punt 6). Modernisering of vervanging van het bestaande systeem zou een overbodige investering zijn als er binnen enkele jaren toch een gemeenteriool komt. In dit soort gevallen worden bestaande niet aan de normen voldoende situaties zonder meer gedoogd.

Bij het plannen van een nieuwe of beoordelen van een bestaande afvalwaterzuivering is een onderscheid te maken tussen de volgende soorten water:

– eaux pluviales, hemelwater, dat niet in een fosse septique hoort. Bij nieuwbouw is het ook verplicht dit separaat in het openbare riool te leiden, omdat vroeger of later hiervoor een gescheiden systeem zal komen.

– eaux vannes, het wc-water, dat in een fosse septique of een fosse toutes eaux moet

– eaux menagères, het keukenwater, dat via een vetafscheider, de bac dégraisseur, in de fosse toutes eaux moet

– bad- en douchewater kan óf met het wc-water óf met het andere huishoudelijke afvalwater afgevoerd worden.

In Frankrijk beschikken nog vijf miljoen huizen over een fosse septique omdat deze meer afgelegen woningen niet op de openbare riolering zijn aangesloten. De gemeentebesturen hadden tot uiterlijk 31 december 2012 de tijd om de individuele installaties te controleren en zo nodig verbeteringen te laten aanbrengen. Doestelling: het voorkomen van vervuiling van waterlopen en grondwater. De controle is opgedragen aan de verschillende services public d’assainissement non collectif, le Spanc. Ongeveer de helft van de gemeenten heeft nu zo’n Spanc, meestal in samenwerking met andere gemeenten via de communauté de communes, die zelf de regels voor deze dienst mogen opstellen. Tot eind 2012 konden bezitters van een fosse dus bezoek verwachten van de Spanc of een onderneming waaraan een gemeente de controle heeft uitbesteed. De kosten van het verplichte onderzoek variëren van € 60 tot € 120, te betalen door de huiseigenaar. Binnen een maand komt de uitslag van het onderzoek met verklaringen als conforme, acceptable of pas acceptable. Tussen de 80 en 90% van de bestaande installaties zou niet voldoen aan de nieuwste normen. Aanpassing daaraan moet binnen vier jaar zijn gebeurd. Te denken valt aan fosses die niet beschikken over uitloopgreppels of vloeivelden. Deze zullen moeten worden voorzien van dergelijke lozingsmogelijkheden. Daar moet een speciaal bureau aan te pas komen dat een studie uitvoert (kosten gemiddeld € 600.) Met dat rapport moet de Spanc worden geïnformeerd die vervolgens toeziet op het juiste verloop van de werkzaamheden, kosten nog eens € 50. Als de zaak klaar is – gerekend wordt op een investering van € 6000 tot € 10.000 – komt de Spanc weer controleren tegen een factuur van € 80 tot € 200, afhankelijk van de streek. Sinds 2011 zijn de controleverklaringen van de Spancs verplicht bij de verkoop van een huis, vergelijkbaar met de bekende diagnoses voor termieten, lood, asbest, elektriciteit, gas, risicogebied.
Sommige Spancs willen financiële hulp bieden bij de investeringen en ook de Anah kan 20 tot 35% van de kosten subsidiëren voor huishoudens met bescheiden inkomens.

Hoe een individueel waterzuiveringssysteem met een fosse septique of fosse toutes eaux opgebouwd is, wordt onder de punten 1-3 beschreven.

1. Basisprincipe

Het afvalwater stroomt in een tank waar zware delen bezinken en door bacteriën afgebroken worden. Het gezuiverde water verlaat de tank en wordt door een buizenstelsel in de tuin verdeeld waar in de grond de definitieve zuivering plaatsvindt. Men spreekt dan van infiltratie in de grond.

Strikt genomen heet alleen een systeem voor het wc-water ‘fosse septique’. Als al het huishoudelijke afvalwater erin terecht komt, is het eigenlijk een ‘fosse toutes eaux’, maar de uitdrukking fosse septique is algemeen gebruikelijk en wordt daarom ook hier gebruikt.

Afbeelding 2

2. Uitvoeringsprincipes

De hoofdriolering van het huis, een pvc-pijp van 125 mm diameter (soms ook 100 mm), loopt naar de fosse (2) die in de tuin zit, soms ook in stal of schuur, zelden in de kelder. In de aansluiting van de keuken op deze tank dient een vetafscheider (bac dégraisseur) geplaatst te worden (1); soms is deze ook in de tank geïntegreerd en heeft dan een separate ingang. De vetafscheider werkt door zwaartekracht en rusttijd. Vaak is er ook een grof filter geïnstalleerd (préfiltre). De fosse kan uit beton bestaan, ter plekke gemaakt maar meestal als geprefabriceerde unit, en sinds de jaren zestig worden er steeds meer fosses septiques van kunststof toegepast. In de fosse bezinken de vastere bestanddelen en het voorgezuiverde water stroomt aan de andere kant eruit. De hoofdzaak bij een fosse septique zijn de bacteriën. Deze breken het meeste van het bezinksel onder productie van CO₂ af.

Afbeelding 3 toont de dwarsdoorsnede van een moderne septic tank.

Afbeelding 3

1 inlaat afvalwater
2 tussenschotten
3 uitlaat naar vloeiveld
4 inspectiedeksels
5 zweefstoffen
6 en 7 bezinksel (residu)

1 en 3 dienen op geschikte plaatsen belucht te zijn
Vanuit de fosse septique wordt het verregaand gereinigde water met weer een pvc-buis (100 of 125 mm diameter) naar het als vloeiveld gereserveerde gedeelte van de tuin geleid en daar aangesloten op de tubes d’épandage, letterlijk de verspreidingsbuizen, zie afbeelding 3. Deze bestaan uit pvc, zijn geperforeerd of van sleuven (1) voorzien en worden in een bed van grind onder de grond geplaatst, soms met een laag tuinvilt (géotextile) (2) eromheen.

Afbeelding 4

1 uitlaatsleuven
2 cocosvezel of landbouwvilt
3 emboîture (optromping)
4 stroomrichting

Afbeelding 5

De buizen hebben een optromping (emboîture) (3) en er moet op de stromingsrichting gelet worden (4). Het grindbed dient circa 60 cm breed en 50-60 cm hoog te zijn en wordt met worteldoek of tuinvilt en daarop 10-15 cm tuinaarde afgedekt. Om een te snelle stroming in de épandage te voorkomen moeten de buizen met niet te veel afschot aangelegd worden; een kamvormig verdeelsysteem of een zigzag-patroon wordt soms toegepast; bij een hellend terrein moeten de buizen de hoogtelijnen van het terrein volgen. De onderlinge afstand van de buizen is meestal 2 à 3 m; deze afstand en andere uitvoeringsdetails zijn afhankelijk van het soort grond (sterk of juist weinig doorlatend). Een zandbak (lit filtrant) is een alternatief als het buizensysteem moeilijk aan te leggen is (denk aan rotsgrond). Deze zandbak kan behoorlijk groot zijn (je moet eerder aan 20 à 30 dan aan 5 m³ denken). Als ook een zandbak moeilijk aan te leggen is dan is een kunstmatige infiltratieheuvel een alternatief. Verder dient men te trachten vloeiveld, zandbak of infiltratieheuvel lager dan de fosse aan te leggen; anders is een pompinstallatie compleet met pompput, vuilwaterpomp en aansturing nodig. Maar alles is, zoals gezegd, afhankelijk van de bodemgesteldheid en de terreinvorm.

Op strategische punten van het buizenstelsel, bij voorkeur om de 15-20 m, worden inspectieputten (regards de visite) geplaatst, gelijktijdig beluchting. Vanuit deze regards kunnen verstoppingen verholpen worden.
Van een drinkwaterbron moet een behoorlijke afstand aangehouden worden, bij voorkeur meer dan 35 m, en deze kan beter aan de andere kant van het huis liggen. Er bestaan ook regels voor de afstand van de erfscheiding.
Op het vloeiveld mogen geen diepwortelende planten en vooral geen bomen geplant worden.

 Let op: Afbeelding 1 is geen bouwtekening maar een principetekening en dient uitsluitend ter illustratie van deze tekst. Sommige details zoals ontstoppingsopeningen en beluchting zijn alleen schematisch aangegeven. De schets is niet op schaal.

3. Standaard afmetingen

De afmetingen van het afwateringssysteem dienen aan het aantal bewoners aangepast te worden. Om een eerste indruk van de omvang te krijgen kun je als volgt rekenen:

– 3 m³ basisvolume voor een huis dat door maximaal drie mensen wordt bewoond,
– plus 0,5 m³ per extra persoon
– 25 m (strekkende meter) tubes d’épandage per persoon, alternatief 6 m³ lit filtrant. Afhankelijk van de bodemgesteldheid kunnen ook andere lengtes noodzakelijk zijn.
– De séparateur à grasse (vetafscheider in de aansluiting van de keuken) dient in ieder geval een volume van 0,5-0,8 m³ te hebben. Soms wordt bij de maatvoering van de fosse ook met pièces principales  i.p.v. personen gerekend. Het aantal pièces principales wordt gelijk gesteld aan het aantal chambres (slaapkamers) plus 2. Voor horecagelegenheden en campings kunnen afwijkende regels gelden.

4. Bedrijf van de fosse

Als er een oude septic tank aanwezig is bestaat er een grote kans dat deze jarenlang niet onderhouden of allang niet meer gebruikt is en daardoor niet meer werkt. De tank kan óf bacteriologisch dood óf mechanisch beschadigd zijn. De bacteriën in de fosse van een bewoond huis doen jarenlang hun dienst en men heeft er geen omkijken naar, als er maar geregeld nieuw voedsel vanuit de wc komt. Maar de instandhouding van de bacteriëncultuur in de fosse kan kritiek zijn, als het huis niet regelmatig bewoond wordt (vakantiehuis) en de bacteriën dus niet regelmatig nieuw voedsel krijgen. Dan moet u aan het begin van het seizoen geregeld in de supermarkt een zakje bacteriën (activateur microbiologique genoemd, merknaam Éparcyl)) kopen en via de wc naar de fosse septique spoelen. Doe je dat niet dan loopt het water er praktisch zo vies uit als het erin komt en het vloeiveld raakt verstopt. Vroeger gooide men ook een dode kip of rotte eieren als ‘activateur’ in de fosse.

In een goed werkende fosse lossen ook normale hoeveelheden wc-papier en resten uit het afwaswater op. Wél is het een goede gewoonte vet uit potten en pannen eerst met papier uit te vegen! Maar ook dan moet het vetfilter regelmatig geïnspecteerd en gereinigd worden, bijvoorbeeld twee of drie keer per jaar. Omdat het onvermijdelijk is dat ook stoffen in de fosse septique terecht komen waar de bacteriën geen raad mee weten, dient de tank om de drie à vier jaar leeggezogen te worden. Dit wordt door gespecialiseerde bedrijven met tankzuigers gedaan. Deze bedrijven zijn te vinden in de gouden gids (pages jaunes) onder de trefwoorden vidange of curage, soms ook onder fosses septiques. Het opnieuw opstarten van de fosse is geen probleem; een of twee zakjes Eparcyl door de wc spoelen, en als de fosse vol is loopt deze vanzelf weer over naar de épandage.  Een fosse van kunststof moet meteen weer met water gevuld worden; dan bestaat er een evenwicht tussen binnen- en buitendruk – anders kan de tank door de aarddruk inklappen!

Als het huis niet het hele jaar of door minder personen bewoond wordt dan het aantal waarop de fosse is maatgegeven, kan met minder vaak leegmaken volstaan worden. Reken maar de dubbele tijd bij bewoning van zes maanden per jaar of minder, en nogmaals het dubbele als er twee in plaats van vier of vijf mensen wonen.

Mechanische beschadigingen van een fosse zijn meestal veroorzaakt door de uitwendige druk van de omringende aarde waardoor de tank gebarsten is en grondwater in kan sijpelen (en natuurlijk afvalwater weg kan lekken). Gevaar van mechanische beschadigingen is bijzonder groot als er boven op nabij de tank met voertuigen gereden is en de grond puin bevat. Betonnen tanks zijn er soms te repareren (kunststofmortel), plastic tanks van polyethyleen moeten bij iedere beschadiging vervangen worden.

5. Praktische tips

In het dagelijkse leven moet je op een paar dingen letten bij het omgaan met een fosse septique:

– Chloor (bleekwater, javel) mag nooit in een fosse septique terechtkomen, want dat doodt de bacteriën. Spiritus en ammonia horen ook niet in een septic systeem; kleinere hoeveelheden kunnen soms zonder verstoring verwerkt worden, maar u kunt beter te voorzichtig dan te nonchalant zijn. Er zijn allerlei schoonmaak­middelen te koop die septictank-veilig zijn.
– Dingen die ook niet in het normale riool horen, moeten beslist niet in de fosse septique terecht komen: aardolieproducten (wasbenzine, peut, thinner, ook géén kwasten ermee in de gootsteen uitwassen), fotochemicaliën, medicijnen, make-up middelen, bestrijdingsmiddelen, ontsmettingsmiddelen. Maandverband mag sowieso nooit in een afwateringssysteem terecht komen.
– Tip van een arts: mensen die met antibiotica behandeld worden, als het éven kan niet op het toilet dat op de fosse septique uitmondt. Dan maar even op een camping-wc of ergens anders want de antibiotica kunnen de gehele bacterieflora lamleggen.
– Als een fosse definitief buiten bedrijf gesteld wordt (condamnée) worden de bacteriën door het toevoegen van ongebluste kalk (chaux vive) geïnactiveerd – tenminste, zo doet een vakman dat; als dat bij een fosse is gedaandan is deze nooit meer aan de praat te krijgen. Vervangen dus.
– Soms is er met leidingen geknoeid, er komt bijvoorbeeld hemelwater in de fosse terecht. Dat moet je corrigeren om niet bij iedere plensbui alle bacteriën weg te spoelen.
– Als de installatie ooit uitgebreid en door een extra tank aan nieuwe eisen aangepast is, dan is deze vaak niet op de meest doelmatige manier aan de oude aangesloten.
– Een vaak gemaakte fout is het toepassen van regenpijpen als verbinding tussen fosse en vloeiveld. Rioleringspijpen hebben een grotere  wanddikte.

6. De administratieve molen (voor meer details zie het inleidende hoofdstuk)

Op de aanleg van nieuwe fosses septiques wordt toegezien door de DDASS, de Direction Départementale des Affaires Sanitaires et Sociales. Op La Mairie haal je de formulieren voor de aanvraag van de assainissement autonome, de particuliere waterzuivering, die fosse en épandage omvat. De ambtenaar van de DDASS bepaalt dan wat voor een soort tank moet worden geplaatst, welke inhoud die moet hebben en hoeveel meter épandage (afwateringspijpen) er moeten komen. Vaak komt de ambtenaar langs en vertelt na beoordeling van de plaatselijke situatie wat er moet gebeuren: volume en type van de tank zowel als lengte en ligging van de tubes d’épandage. De voorschriften hiervoor kunnen per streek verschillen, aangepast aan het soort grond.

7. Overgang van fosse septique op het openbare riool

Als later in je gemeente een openbaar riool aangelegd wordt,  kan men de fosse septique buiten bedrijf stellen. Dat doe je door de ingangsleiding van de fosse af te zagen en deze op het riool aan te sluiten (een bypass maken). Nooit de uitlaat van de fosse septique eenvoudigweg op het nieuwe riool aansluiten, want dan wordt de fosse nog steeds doorstroomd maar werkt niet meer als zodanig. Het systeem is dan verstoppingsgevoelig en explosiegevaarlijk! De correcte procedure is dus:
– de ingangsleiding van de fosse septique op het openbare riool aansluiten (een bypass maken, bij voorkeur 125 mm diameter)
– alle andere aansluitingen van de fosse verwijderen
– de fosse septique leeg laten zuigen
– fosse septique verwijderen of volstorten.

8. De kosten

De kosten van aanleg zijn behalve van de afmetingen afhankelijk van factoren zoals aantal en ligging vaan de aansluitpunten (keuken, wc, badkamer), soort ondergrond, helling, omvang van het graafwerk. Daarom is het hier onmogelijk er iets zinnigs over te zeggen. Laat je niet door prijzen van fosses septiques préfabriquées die bij bouwmarkten voor € 400 à 500 te koop staan beïnvloeden om een kostenraming te maken. De tank zelf is het minst kostbare van de totale installatie.

Als indicatie: Ik heb mensen gezien die een graafmachine gehuurd hebben en alles zelf gedaan hebben – die waren met iets boven de € 1000 klaar. Anderen hebben aan een aannemer € 8000 of meer betaald, maar dan ging het ook om een huis en twee gîtes. Het is steeds verstandig, op de Mairie of bij de buren naar een goede aannemer te informeren en meerdere offertes te laten maken.

9. Ten slotte nog iets over de ‘nieuwe’ wetgeving betreffende Fosses Septiques

In 1992 kregen alle Franse gemeenten de verplichting opgelegd maatregelen te treffen ter zuivering van het afvalwater, (La Loi sur l’Eau de 1992).

De gemeentes moesten in 2005 een ‘schéma directeur d’assainissement’ klaar hebben. Dit plan geeft aan welke straten of gebieden op de riolering worden aangesloten en welke niet. In gebieden die aangesloten worden, gelden tot de uitvoering van de plannen gedoogregels voor oudere bestaande installaties (die meestal niet aan de regels voldoen). In de gebieden die niet aangesloten worden, moeten de bestaande zuiveringen op termijn aan de nieuwe regels aangepast worden, nieuwe moeten meteen aan de regels voldoen.De uiterste datum dat de zaken moesten zijn geregeld werd steeds uitgesteld, lange tijd sprak men over ‘definitief tot eind 2012’, maar nu, 2013, is nog lang niet alles rond.

De geldende eisen voor een particuliere zuiveringsinstallatie (assainissement non collectif) staan in de Franse norm XP-P16 603 (DTU 64.1).

Aan alle mensen die uit een huis met een gewoon riool komen
Dit huis loost zijn afvalwater op een fosse septique, een septic tank waarin het water door bacteriële afbraak gezuiverd wordt. Wees lief voor de bacteriën! Gebruik daarom geen chloorhoudende schoonmaakmiddelen (javel), wees zuinig met scherpe schoonmaakmiddelen (gebruik geen gootsteenontstopper) en gooi niets anders dan ‘normaal’ menselijk en huishoudelijk afval in wc en gootsteen. Vette pannen svp eerst met keukenpapier uitvegen.

Let op: de oude fosses septiques die uitsluitend wc-water verwerkten, zijn niet meer toegestaan; in de moderne fosses toutes eaux wordt al het afvalwater uit keuken, badkamer en wc verwerkt en regenwater dient steeds gescheiden afgevoerd te worden. Volgens de wet moesten de gemeenten uiterlijk 31 december 2005 voorzien in een Service Public d’Assainissement Non Collectif (SPANC). Deze stelt waar nodig nadere eisen en heeft een controlerende en adviserende taak. Iedereen die niet op de riolering is of wordt aangesloten kan binnen enige tijd een controle door de lokale SPANC verwachten. Daarom moet iedereen die een huis in Frankrijk koopt zeker met kosten voor de aanpassing van zijn riolering  rekenen. Óf hij moet zich op een openbaar riool aan laten sluiten óf hij moet een nieuwe fosse toutes eaux aanleggen.

10. Commentaren en tips van anderen

Wie een huis met fosse septique bezit doet er goed aan, vooral als het huis wordt verhuurd, in de wc en in de keuken of werkkast goed zichtbaar een bord met een tekst met de volgende strekking op te hangen:

Als een fosse septique slecht werkt, kan dit aan een ontoereikende of ontbrekende ontluchting liggen. Hiervoor gelden dezelfde regels als voor de bekende ontspanningsleiding die achter elke wc dient te liggen en die ook vaak vergeten wordt, maar het zijn beslist twee aparte leidingen:
de leiding wordt op de tank op de door de fabrikant aangegeven plaats aangesloten. Dit moet het hoogste punt van de tank zijn. Deze leiding moet hoger dan het hoogste raam van het huis eindigen. Een doelmatige oplossing is daarom: vanuit de tank wordt de leiding licht omhooglopend terug naar het huis gevoerd en vervolgens binnenshuis omhoog door het dak naar buiten. Laat deze ontgassingleiding net zo als de ontspanningsleidingen niet te dicht bij een balkon of dakkapel uitkomen i.v.m. mogelijke stankoverlast.
Als een septic tank stinkt dan ligt dat meestal aan een foute of ontbrekende ontluchting.

Informatiebronnen:

www.leroymerlin.fr, voer bij questions in: fosse septique

www.castorama.fr en de websites van bijna alle franse bouwmaterialenzaken

Nederlandse websites:

www.riool.info

www.ibahelpdesk.nl

© Christian von Klösterlein