Le Mont-Valérien; een plek van verzet, repressie en herinnering

De Mont-Valérien is 161 meter hoog en ligt in het departement Hauts-de-Seine, in maar liefst drie gemeenten: Suresnes, Nanterre en Rueil-Malmaison, ongeveer twee kilometer ten westen van Parijs. Deze ‘berg’ is vol geschiedenis. Volgens de legende liet Saint Geneviève als kind hier haar schapen grazen. In de 15^e eeuw vestigde zich een gemeenschap van kluizenaars op de top, voordat daar, onder Lodewijk XIII, een Calvarieberg werd gebouwd. Vrome Parijzenaars gingen er vroeger in processie naar toe. Deze plek kende tot aan de Franse Revolutie talloze bedevaarten. In 1824 openden missiepriesters een begraafplaats, die al snel een favoriete begraafplaats werd voor de Parijse aristocratie. Onder de Julimonarchie (1830-1848) werd hier een militair fort gebouwd (dat nog steeds overeind staat) dat diende om Parijs te beschermen tegen de Pruisen. Het speelde een belangrijke rol tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 en ook bij die van de Commune.

Het Memorial bestaat uit een 150 meter lange muur met zestien bronzen reliëfs

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg het een bijzondere connotatie aangezien het dienst deed als plaats van executie. Meer dan duizend gijzelaars, verzetsstrijders, communisten en joden werden hier van 1941 tot 1944, tijdens de Duitse bezetting, geëxecuteerd. Recent historisch onderzoek heeft de identificatie mogelijk gemaakt van meer dan duizend personen die hier zijn geëxecuteerd. Op initiatief van generaal de Gaulle werd op 18 juni 1960, hij was toen net president,  een gedenkteken opgericht als eerbetoon aan alle gesneuvelden tijdens de oorlog van 1939-1945, het ‘Memorial de la France combattante’. Het Memorial bestaat uit een 150 meter lange muur met zestien bronzen reliëfs, elk gemaakt door verschillende beeldhouwers. Zij illustreren allegorieën van de gevechten tegen de vijand. Ze omarmen een monumentaal Lotharinger kruis, symbool van het Vrije Frankrijk, waar de vlam van het ‘Verzet’ brandt.

 Zestien bronzen reliëfs omarmen een monumentaal Lotharinger kruis, symbool van het Vrije Frankrijk

‘Elzas’ - beeldhouwer: Joseph Rivière

Ter herinnering aan de bevrijding van de Elzas (van november 1944 tot februari 1945), de laatst bezette Franse regio, reiken twee handen naar het wapen van Colmar, dat een ster van hoop vormt.

 ‘Casabianca’ - beeldhouwer: Georges Saupique

De man vecht tegen de omhelzing van een octopus, naar het beeld van de onderzeeër ‘Casabianca’ die op 27 november 1942 ontsnapte uit de door de Duitsers bezette haven van Toulon en zich bij de Franse strijdkrachten in Zuid-Afrika voegde.

‘Parijs’ - beeldhouwer: Marcel Damboise

Parijs moet de hand van de bezetter loslaten, gegrepen door het verzet, om zo de ketenen van gevangenschap te verbreken.

 ‘Maquis’- beeldhouwer: Raymond Corbin

Patriotten, rebellen en bandieten vormen de maquis, gewapende groepen verborgen in afgelegen gebieden. In de schaduw van de bossen liggen de Maquisards op de loer, klaar om toe te slaan onder de blik van een waakzaam en vastberaden Frankrijk.

‘Alençon’ - beeldhouwer: René Leleu

Net als de feniks die uit zijn as herrijst, landde de 2e pantserdivisie van generaal Leclerc in Normandië en bevrijdde Alençon op 11 augustus 1944. Het Franse leger vocht daarmee zijn eerste grote strijd voor de bevrijding op nationaal grondgebied.

‘Saumur’ - beeldhouwer: Pierre Duroux

De soldaat die valt, getroffen in het hart, symboliseert de strijder van 1940 die, net als in Saumur van 19 tot 21 juni, een ongelijke strijd voert, maar vecht tot het punt van opoffering en voor de eer.

‘Deportatie’ - beeldhouwer: Henri Lagriffoul

Uitgemergelde handen die proberen het prikkeldraad af te rukken dat een gemarteld hart verscheurt, zijn die van de gedeporteerden die, wegens verzetsdaden of omdat ze Joods zijn, naar de kampen worden gestuurd, waar velen zullen sterven.

‘FAFL’ - beeldhouwer: Claude Grange

De Vrije Franse Luchtmacht (FAFL Forces Aériennes Françaises Libres) vecht op alle fronten en voert luchtverdedigings- en grondaanvalmissies uit onder constante dreiging van vijandelijke troepen, hier gesymboliseerd door roofvogels met formidabele klauwen.

 ‘Actie’ -beeldhouwer: Alfred Janniot

Uit de weigering van de wapenstilstand van 1940, gesymboliseerd door de oproep van generaal de Gaulle, op 18 juni, zijn de Vrije Franse Strijdkrachten en het Interne Verzet ontstaan. Dit verlangen naar actie wordt vertaald in het beeld van een Frankrijk dat een felle strijd levert. haar geofferde zoons vasthoudend, zodat het vaderland overleeft.

‘Fezzan’ - beeldhouwer: Aimé Bizette-Lindet

Net als deze gewonde leeuw die de slang aanvalt, veroverden de troepen van generaal Leclerc op 2 maart 1941 de oase van Koufra (Libië) en veroverden vervolgens de Fezzan-woestijn, wat getuigde van de wedergeboorte van Frankrijk in de strijd.

‘Gefusilleerd’ - beeldhouwer: Maurice Calka

Verzetsstrijders, gijzelaars, veel Fransen en buitenlanders werden tussen 1940 en 1944 gefusilleerd. Door deze doorboorde vorm, het door kogels verscheurde vlees, drukt de man zijn gruwel uit tegen onderdrukking en oorlog.

‘Cassino’ - beeldhouwer: Ulysse Gemignani

Dankzij de troepen van generaal Juin konden de geallieerden in mei 1944 Monte Cassino veroveren, het sterke punt van de Duitse verdediging in Italië. Gewurgd door een hand met ijzeren handschoenen begint de vijandelijke adelaar te verzwakken.

‘Bir Hakeim’ - beeldhouwer: Raymond Martin

Van 27 mei tot 10 juni 1942 verdedigde de 1e Vrije Franse Brigade van generaal Koenig in Libië de positie van Bir Hakeim, belegerd door de Duits-Italiaanse strijdkrachten, en dwong met het zwaard het spervuur van ijzer en vuur dat de brigade omsingelde.

‘Narvik’- beeldhouwer: Robert Juvin

Op 28 mei 1940 namen Franse eenheden Narvik in beslag en keerden vervolgens terug naar Frankrijk, dat met een invasie werd bedreigd. Een deel van hen sloot zich aan bij de Vrije Franse Strijdkrachten van generaal de Gaulle. Het expeditieleger verlaat Noorwegen zoals dit langschip de pijlen trotseert.

‘Siena’ - beeldhouwer: René Andrei

Na de bevrijding van Siena, op 3 juli 1944, voltooide het Franse expeditieleger op glorieuze wijze zijn campagne in Italië. Dit reliëf verbindt het zegevierende Frankrijk en het paard, het embleem van de stad.

‘Rijn’ - beeldhouwer: Louis Dideron

Het Franse leger sloeg het Duitse offensief op Straatsburg zegevierend af en stak op 31 maart 1945 de Rijn over. Dit reliëf symboliseert Straatsburg, een verminkte maar ongetemde stad, die haar ketenen verbreekt en de rivier bevrijdt.

De crypte - Foto © Didier Raux - Wikimedia 

In de crypte liggen zestien doodskisten met daarin de overblijfselen van zestien soldaten afkomstig van de ‘Armée Régulaire’ en de ‘Armée des Ombres’, vergezeld door een zeventiende lichaam als symbool voor de soldaten in Indochina die tegen de Japanners vochten.

Het monument voor de gefusilleerden - foto Wikimedia

Begin 2000 werd besloten om op de Mont-Valérien een monument te bouwen voor de gefusilleerden naar een ontwerp van Pascal Convert. Erop gegraveerd zijn alle namen van diegenen die op Mont-Valérien zijn geëxecuteerd, samen met de tekst: ‘Aan de verzetsstrijders en gijzelaars die hier in 1940-1945 door nazitroepen op Mont-Valérien zijn neergeschoten en aan al diegenen die nooit zijn geïdentificeerd. Het kunstwerk werd op 20 september 2003 ingehuldigd door de premier, Jean-Pierre Raffarin.

Het fort, een militair complex, herbergt ook een museum; Le musée des transmissions. (radioapparatuur) en de laatste militaire duiventil in Europa (Le dernier colombier militaire d’Europe). Binnenin het fort kun je verschillende overblijfselen van de gruwelijke geschiedenis ontdekken waaronder de plek waar de executies plaatsvonden. Niet ver daarvandaan ligt de kapel van de geëxecuteerden, waarin veroordeelde mannen werden vastgehouden in afwachting van hun executie. Graffiti, aangrijpende getuigenissen die vandaag de dag nog steeds zichtbaar zijn, bedekken de muren van de oude kapel. Je kunt de herdenkingsroute volgen, het ‘Parcours du Souvenir’, waar je in de voetsporen van de veroordeelden treedt en het in 2003 opgerichte monument. In de oude stallen van het fort kun je de permanente tentoonstelling ‘Verzet en repressie, 1940-1944’ ontdekken, die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en die van Mont-Valérien in het bijzonder beschrijft.

Uitzicht op La Defense

Een wandeling rondom het fort biedt prachtige uitzichten op de hoofdstad en de omliggende gemeenten. Op de oostelijke helling van de Mont-Valérien, beslaat de Amerikaanse begraafplaats van Suresnes een oppervlakte van drie hectare en herbergt de graven van 1.541 Amerikaanse soldaten die zijn gesneuveld tijdens de Eerste Wereldoorlog en 24 onbekende soldaten die zijn gesneuveld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze begraafplaats werd in 1917 aangelegd en ingehuldigd in 1919. Het is een echte herdenkingsplaats, maar ook de enige in Europa waar de twee wereldoorlogen samenkomen.

De Amerikaanse begraafplaats van Suresnes - Foto links Celette - Wikimedia 

Mont-Valérien, avenue du Professeur Leon Bernard, 92150 Suresnes.

Vanuit Parijs, RER-A of metrolijn 1 tot aan metrostation La Defense, dan bus 360, halte Mont-Valérien of Hopital Foch-Cluseret. Met de auto de N185 – 123 Boulevard Washington.

Dinsdag t/m zondag geopend. Gesloten op nationale feest- en herdenkingsdagen.

Meer ideeën om Parijs te ontvluchten tijdens de Olympische Spelen 2024 vind je in mijn reisgids ‘Rondom Parijs’.

‘Rondom Parijs’ is verkrijgbaar bij elke goede boekhandel en natuurlijk ook online. 160 pagina’s dik en meer dan 300 kleurenfoto’s speciaal vervaardigd voor deze gids. Het voorwoord is geschreven door Z.E. Mr. Pieter de Gooijer, onze vorige ambassadeur in Frankrijk.

Prijs € 24,50