Twee maal buitengewoon bizar

In deze blog neem ik je mee naar twee buitengewone plekken in Parijs. Niet alleen vanwege hun architectuur, maar ook vanwege de mogelijkheid om binnen te kijken bij twee zeer bijzondere gebouwen met een ongekende historische achtergrond. Ik laat je deze buitengewone plekken ontdekken, waarvan ik zeker weet dat dit twee van de meest ongewone zijn in de Franse hoofdstad.  Twee plaatsen vol met medische curiositeiten, bezaaid met zowel onvermoede pracht als gruwelijke visioenen, maar ook de schoonheid en afschuwelijkheid van de anatomie, de verwoestingen van ziektes en de gezichten van de dood. Nieuwsgierig? Mijn eerste stop is nummer 12 van de rue de l’École de la Médicine, in het hart van het zesde arrondissement. Hier bevindt zich achter de immense zuilengalerij het hoofdkantoor van de ‘Université Paris Cité’ in de gebouwen van de voormalige Faculteit Geneeskunde, opgericht in 1803.

Je bezoek aan dit museum begint al met een dwaaltocht door het indrukwekkende interieur van de universiteit

In dit gebouw zit een museum verborgen over de Geschiedenis van de Geneeskunde; het Musée de l'Histoire de la Médecine. Op de tweede verdieping zit een klein etablissement met een goed bewaard geheim. Een prachtige kamer in een vleugel van het gebouw, dat tussen 1905 en 1907 werd toegevoegd aan het ‘Collège de Chirurgie’, gebouwd in de 18^e eeuw door architect Jaques Gondoin. Het werd pas halverwege de jaren vijftig van de vorige eeuw ingehuldigd als museum en was aanvankelijk alleen toegankelijk voor professoren en studenten van de faculteit Geneeskunde. Pas in 1994 opende het eindelijk zijn deuren voor het publiek.

 De werkelijk schitterende museumzaal van het Musée de l'Histoire de la Médecine

Het museum is niet erg groot, 25 meter lang en 8 meter breed – een enkele ruimte met twee niveaus – versierd met houtwerk waarin portretten zijn geplaatst van beroemde doktoren en chirurgen, meestal geschilderd in de 18^e-eeuw. De collectie is verbazingwekkend en laat ons zien hoeveel de chirurgische en medische technieken door de jaren heen zijn geëvolueerd. De zeldzame collectie is de oudste in Europa en werd in de 18^e eeuw bijeengebracht door ene Dean Lafaye. Later werden nog belangrijke stukken toegevoegd die de verschillende taken van de operatieve kunst tot het einde van de 19^e-eeuw bestrijken.

 18e-eeuwse schilderijen vertellen de geschiedenis van de geneeskunde

Het geheel toont als een gigantisch rariteitenkabinet, fascinerend, vreemd en soms behoorlijk angstaanjagend, niet echt geschikt voor gevoelige zieltjes. In deze merkwaardige galerij ontdekken we een gigantisch arsenaal aan allerlei soorten medisch gereedschap: Middeleeuwse amputatiezagen, antieke scalpels, microscopen van 200 jaar oud, prothesen in ijzer daterend uit de 17^e-eeuw, trepanatie-instrumenten, perfect uitgelijnd in dozen bekleed met fluweel. (Trepanatie (of trephination / trephining – van het Griekse woord trepaniso wat ‘boor’ betekent) is een oude chirurgische procedure waarbij een stuk bot uit de schedel werd verwijderd om de hersenen bloot te leggen zonder door het harde hersenvlies te snijden en deze te beschadigen. In een dergelijk geval zou de patiënt zijn gestorven aan een infectie. De gebruikte technieken waren schrapen, snijden en groeven van de schedel – bron Wikipedia).

In deze merkwaardige galerij ontdekken we een gigantisch arsenaal aan allerlei soorten medisch gereedschap

De schaamstreek stond in die tijd ook in het middelpunt van alle aandacht. Zeer kwetsbaar voor ziekten want de tegenslagen van beneden waren talrijk: anale infecties, fistels en urinewegaandoeningen. Ze werden behandeld met behulp van fijne en sublieme instrumenten. Huiveringwekkende instrumenten die mij eerlijk gezegd doen denken aan martelwerktuigen, maar ons eraan herinnert dat we van ver komen, héél ver!

We beginnen het bezoek met de Hoge Oudheid in Griekenland. ‘Dokter’ Asclepius, zoon van Apollo, maar ook van Hippocrates, beter bekend als de grondlegger van de klinische geneeskunde en medische ethiek. Dan volgt de tijd van de Middeleeuwen, misschien wel de meest angstaanjagende periode op het gebied van de geneeskunde gezien de belangrijke gereedschappen die even fascinerend als raadselachtig zijn. Er zijn instrumenten te zien die werden gebruikt bij de zorg van Lodewijk XIV of de kit die werd gebruikt voor de autopsie van Napoleon Bonaparte in 1821.

Verder een verbazingwekkend tableau met vijfenvijftig ogen waarmee verschillende ziektes worden gevisualiseerd die verband houden met het gezichtsvermogen.  Langs de zijkanten, boven in een tweetal gaanderijen, waarvan er een toegankelijk is,  die verhalen over de achtereenvolgende vorderingen in onderzoeken van het hart, de neurologie, de radiologie en de farmacie. Gelijkvloers staan we ook nog oog in oog met indrukwekkende anatomische ‘mannequins’ dit alles onder toeziend oog van talrijke borstbeelden van doctoren, chirurgen en patholoog anatomen. 

De medische bibliotheek in het gebouw

Musée de l'Histoire de la Médecine, rue de l’École de la Médicine 12, 6^e arrondissement, metrostation Odeon, lijn 4 & 10

Openingstijden: elke middag van 14.00 uur – 17.30 uur – donderdag en zondag gesloten.

Toegang € 3.50

 De tweede stop, een museum in een voormalige koninklijke abdij

De tweede stop is het museum van de Gezondheidsdienst der Strijdkrachten, het ‘Musée du Service de Santé des Armées’, gehuisvest in het klooster van de voormalige koninklijke abdij van Val-de-Grâce. De ingang is wat vreemd omdat nergens het museum staat vermeld. De poort die toegang geeft tot de ‘cour d’honneur’ zit links van de place Alphone Laveran nummer 1 in het vijfde arrondissement. Daar bel je aan en dan wordt je vervolgens in het Frans gevraagd wat je komt doen. “ Uh… het museum bezoeken”! De zoemer klinkt en de poort van het smeedijzeren hek schiet van het slot. Links en rechts wordt je bespied door diverse camera’s. Je bent tenslotte op militair terrein. Achterin de binnenplaats passeer je een loket waar je je eerst moet legitimeren maar ook nog eens je legitimatie moet afstaan in ruil voor een bezoekerspas. Pas dan mag je naar de kassa voor het kopen van een toegangskaartje.

De binnenplaats wat eens de kloostergang was van het benedictijnerklooster

Eerst dwalen door een imposant gebouw

Na je aankoop sla je twee vliegen in een klap. Je krijgt niet alleen toegang tot het museum maar ook nog eens toegang tot de voormalige kapittelzaal van de nonnen en de kerk van Val-de-Grâce. Anna van Oostenrijk schonk dit bouwwerk aan de congregatie van het benedictijnerklooster, nadat ze in 1638, na meer dan twintig jaar huwelijk, het leven had geschonken aan de kroonprins en de latere koning Lodewijk XIV. Het gebouw dat Franse en Romeinse invloeden in zich verenigt werd in 1645 ontworpen door François Mansart. Volgens kenners is het gebouw het meest geslaagde voorbeeld van de Franse barokkunst.  

Het interieur van de kerk is geïnspireerd op de Basiliek van Sint Pieter te Rome. De 40 meter hoge koepel is rijk versierd met beelden, religieuze voorstellingen en medaillons.  Het geeft het ‘Verblijf der Zaligen’ weer met dan 200 figuren. Die inspireerde Molière weer voor zijn enige gedicht: ‘La Gloire du Val-de-Grâce’ (1669). 

Het museum, opgericht in 1916, geeft een boeiende inkijk in drie eeuwen geschiedenis van de verschillende componenten van de militaire geneeskunde. Zo krijg je een inzicht in de keten van medische evacuatie ten tijde van oorlog, vanaf het ophalen van de gewonden tot aan de overbrenging naar de achterliggende ziekenhuizen. De voortgang van het onderzoek naar oorlogschirurgie maar ook de onderwater en ruimtevaartgeneeskunde. Langs het museumparcours wordt deze essentiële missie van de strijdkrachten van opvang, triage tot de nazorg en rehabilitatie gepresenteerd via een grote verscheidenheid aan chirurgische instrumenten, uniformen, modellen en schilderijen. Zo worden verschillende conflicten benaderd, van Napoleontische veldslagen tot hedendaagse externe militaire operaties, waardoor we de evolutie, grondslagen en de vele roepingen van de militaire geneeskunde tot op de dag van vandaag beter kunnen begrijpen.

Uniek is de verzameling van de dokters François en Jacques Debat. Geïnstalleerd in de voormalige keukens van het klooster, een indrukwekkende verzameling apothekers aardewerk. Italiaanse keramiek uit de Renaissance illustreert de producties uit Faenza, Montelupo, Deruta en Venetië.

Een complete apotheek is nagebouwd met aardewerk en porselein uit Sèvres - Ĩle-de-France, maar ook Delfts Blauw uit Nederland. Vitrines vol met mondgeblazen glazen flessen uit het Verre Oosten. De collectie van 103 vijzels is een van de meest prestigieuze ter wereld. Objecten van het oude Egypte tot heden. Na je bezoek aan het museum volgt de toegang naar de kloostergang en abdijkerk. Vergeet vooral niet je bezoekerspas weer in te leveren anders ga je zonder legitimatie het museum uit.

Musée du Service de Santé des Armées, place Alphonse Laveran 1, 5^e arrondissement, metrostation Port-Royal, lijn RER-B.

Geopend op dinsdag, woensdag, zaterdag en zondag van 12.00 uur – 18.00 uur.

Toegang € 5,00 na vertoon legitimatie.