Waarom leven we in de Vijfde Republiek? Deel 1. De Eerste tot en met de Derde Republiek

Van tijd tot tijd lees je in franse kranten dat we in de Vijfde Republiek leven. Dat roept vragen op. Hoezo de Vijfde Republiek? Wanneer leefde Frankrijk in de Eerste tot en met de Vierde Republiek? Wanneer wordt er in Frankrijk een nieuwe Republiek afgekondigd? In het volgende verhaal (in twee delen) hoop ik daarover enige duidelijkheid te verschaffen:

Na het uitbreken van de Franse Revolutie (1789) werd in 1791 de allereerste Grondwet van kracht, waarin de Rechten van de Mens en de Burger werden gegarandeerd. Koning Louis XVI werd in 1792 afgezet en gevangengenomen. Na te zijn veroordeeld wegens hoogverraad viel in 1793 zijn hoofd onder de guillotine. Na 14 eeuwen koningschap werd de Eerste Republiek uitgeroepen. Louis' zoontje van 8 jaar oud werd gevangen gezet, maar de Royalisten beschouwden hem nog steeds als Louis XVII, de wettige troonopvolger. De kleine jongen werd echter in gevangenschap ernstig ziek en twee jaar later overleed hij, 10 jaar oud.

Het hoofd van Louis XVI wordt getoond aan de bevolking van Parijs

Louis XVII

Ondanks de Grondwet en de mede door hem ondertekende Verklaring van de Rechten van de Mens voerde een van de leiders van de revolutie Robespierre een verschrikkelijk terreurbewind, waarbij in enkele jaren 15000 mensen het leven lieten onder de guillotine. Robespierre werd in 1994 ten val gebracht, de Grondwet werd gewijzigd en als regering werd een zogenaamd "Directoire" ingesteld, met een parlement, bestaande uit twee kamers. Helaas oefende dit Directoire eveneens een waar schrikbewind uit. In 1799 Kwam er een einde aan de Franse Revolutie en aan de Eerste Republiek door een staatsgreep van Napoléon Bonaparte. Hij schafte het Directoire af en stelde een "Consulat" in met drie Consuls, van wie hij zichzelf tot Eerste Consul benoemde. Vervolgens zette hij de twee andere Consuls buiten spel en liet zich benoemen tot "Consul voor het leven".

Maar dat was hem niet genoeg. In 1804 nodigde hij de Paus uit om hem tot Keizer der Fransen te kronen. Nadat alle genodigden (inclusief de Paus) urenlang in de ijskoude Notre Dame hadden zitten wachten (het was 2 december), verscheen eindelijk Napoléon en kon de kroning plaatsvinden. Napoléon nam doodleuk de kroon uit de handen van de Paus en zette hem zelf op zijn hoofd. Daarmee werd Frankrijk van republiek tot keizerrijk.

Napoléon had maar één doel: door middel van oorlogvoeren de macht over heel Europa in handen krijgen. Nadat hij door de gezamenlijke buitenlandse coalitie (en door de ijskoude winter in Rusland) was verslagen werd hij in 1814 naar Elba verbannen en kwamen de Bourbons weer aan de macht. Een jongere broer van de onthoofde Louis XVI, die tijdens de eerste republiek en het keizerrijk in ballingschap had geleefd, eiste als koning Louis XVIII de troon op. Hij regeerde van 1814 tot zijn dood in 1824. Die periode van tien jaar werd slechts onderbroken door de 100 dagen durende terugkeer van keizer Napoléon, die Elba was ontvlucht. Maar na de slag bij Waterloo (1815), waarbij Napoléon door de coalitie definitief werd verslagen, werd hij verbannen naar het verre Sint Helena (waar hij in 1821 overleed).

Omdat Louis XVIII geen wettige kinderen had, werd hij in 1824 opgevolgd door zijn broer Charles Philippe, maar deze werd tijdens de julirevolutie van 1830 gedwongen om af te treden. Hij werd opgevolgd door de zogenaamde "burgerkoning" Louis-Philippe, een Bourbon-Orléans. Deze deed echter tijdens de februari-revolutie van 1848 afstand van de troon en vluchtte hals over kop naar Engeland, waarna met een nieuwe Grondwet (waarin voor het eerst algemeen kiesrecht (voor mannen)) de Tweede Republiek begon. Louis Napoléon (zoon van Lodewijk Napoleon, de eerste "koning van Holland") werd president van de nieuwe republiek.

De Tweede Republiek was echter een kort leven beschoren, want Louis Napoléon had heel andere plannen met Frankrijk. In navolging van zijn oom Napoléon droomde hij nog steeds van een Napoléontisch keizerrijk. Nadat hij zich eerst tot president voor het leven had laten benoemen, pleegde hij in 1851 een coup tegen zichzelf en in 1852 stichtte hij als keizer Napoleon III* het Tweede Keizerrijk (le Second Empire). Hij geraakte echter in 1870 in oorlog met Pruisen en werd door dat land gevangen genomen. Dat betekende tevens het einde van het Tweede Keizerrijk, waarna de Derde Republiek werd uitgeroepen, hoewel het tot 1875 duurde eer een nieuwe (parlementaire) Grondwet van kracht werd. Het was de laatste keer dat iemand als koning of keizer op de franse troon zou zitten.

Keizer Napoleon III in 1855

De Derde Republiek duurde tot juli 1940, nadat de duitse troepen in mei Frankrijk waren binnengevallen en Parijs bezetten. De franse soldaten vluchtten in paniek voor de duitse overmacht en regeringsleider maarschalk Philippe Pétain (oud-oorlogsheld uit de Eerste Wereldoorlog), die geen oorlog wenste, vroeg de Duitsers om een wapenstilstand. Het parlement, inmiddels verhuisd naar Vichy, gaf hem in juli niet alleen opdracht om een nieuwe Grondwet op te stellen, maar droeg ook alle macht aan hem over. De volgende dag benoemde hij zichzelf tot "chef de l'Etat français". Sindsdien werd La République in alle officiële documenten vervangen door L'Etat Français en werd Vichy hoofdstad van de "Vrije zone". Frankrijk was door de Duitsers namelijk verdeeld in een zuidelijke "zone libre" en een noordelijke "zone occupée", terwijl Elzas-Lotharingen bij Duitsland was ingelijfd. De Gaulle, leider van de franse regering in ballingschap en van het verzet, verklaarde het met de Duitsers collaborerende Vichy-bewind "illégitime, nul et non avenu" (onwettig, nietig en ongeldig), aangezien de Derde Republiek nooit een officieel einde had genomen.

*Keizer Napoléon I had zich van zijn eerste vrouw, Joséphine de Beauharnais, laten scheiden, omdat zij hem geen troonopvolger schonk. Daarna trouwde hij met Marie Louise, dochter van keizer Franz I van Oostenrijk, met wie hij een zoon kreeg, Napoléon II.

Bron: Pourquoi.com

(Morgen Deel 2)