Van Beaubourg tot Pompidou

Het stadhuis van Parijs was in shock toen de Franse minister van Cultuur, Roselyne Bachelot, aankondigde dat het Centre Pompidou eind 2023 de deuren zou sluiten voor een drie jarige broodnodige renovatie van het gehele pand. Maar dan zou een van de grootste publiektrekkers van Parijs gesloten zijn gedurende de Olympische Zomerspelen van 2024? Het Centre Pompidou trekt zo’n drie miljoen bezoekers per jaar, zo’n 10.000 bezoekers per dag. Er volgde koortsachtig overleg en nu wordt de verbouwing uitgesteld tot na de Olympische Zomerspelen van 2024. Alleen ontstond er meteen een nieuw dilemma; het Franse nationale museum voor moderne en hedendaagse kunst, ontworpen door Richard Rogers en Renzo Piano en ingehuldigd in 1977, viert in 2027 zijn 50^e verjaardag. Er worden nu vraagtekens geplaatst of alle werkzaamheden dan wel zijn afgerond?

 Het Centre Pompidou is een van de grootste publiektrekkers van Parijs

De werkzaamheden omvatten het verwijderen van al het asbest, zo’n 120.000 vierkante meter. Tevens is het gebouw onderhevig aan slijtage en corrosie, wat goed is waar te nemen aan de buitenzijde. En wat ooit werd gezien als een symbool van schokkende moderniteit is nu hopeloos verouderd, waaronder het verwarmings- en koelsysteem, roltrappen en liften die kapot gaan of uitvallen. Het monumentale pand is ook nauwelijks toegankelijk voor mensen met een beperkte mobiliteit. De kosten zijn volgens de krant Le Figaro geraamd op 243 miljoen euro. De laatste keer dat het gebouw werd gesloten was tijdens het 20-jarig bestaan in 1997. Toen werd ook besloten voor een renovatie van drie jaar waarin de beschikbare tentoonstellingsruimte binnen werd vergroot. Maar groot onderhoud heeft sinds de opening in 1977 nooit plaatsgevonden. Daarover is de volgende anekdote bekend: Kort nadat het Centre Pompidou na de renovatie werd heropend, stelde Renzo Piano in 2000 voor, en dit was als grap bedoeld, om het centrum om de 25 jaar te sluiten zodat de functie ervan zou kunnen worden heroverwogen. Met die opmerking toentertijd zat hij niet ver weg van de waarheid.

Een symbool van schokkende moderniteit

Project 493

Het iconische gebouw ontworpen door Renzo Piano en Richard Rogers had bijna het levenslicht niet gezien. Project 493 was het dossiernummer van de inzending in 1970 van deze tot nu toe onbekende architecten. Een van de 681 inzendingen die naar de jury van vooraanstaande persoonlijkheden, waaronder architect en ontwerper Jean Prouvé en architecten Oscar Niemeyer, Philip Johnson en de Nederlander Willem Sandberg, waren gestuurd.

Eerste snelle schets door Renzo Piano - © Renzo Piano Building Workshop Architects

Het idee van een multicultureel centrum hing al langer in de lucht en in het bijzonder in het hoofd van André Malreaux, de schrijver die door generaal de Gaulle tot minister van cultuur werd benoemd. Tijdens zijn mandaat als minister van cultuur, werden kunst en cultuur een staatszaak. Het was echter de Gaulles opvolger, Georges Pompidou, een groot liefhebber zowel van verandering als van moderne kunst, die het verwezenlijkte, aangemoedigd door Madame Pompidou, die zelf veel voor de kunsten heeft gedaan. In 1969 droomde hij er al van om zijn land een kunst- en cultuurcentrum te schenken, waarvan een groot deel gereserveerd zou worden voor de hedendaagse kunst. Hij wilde Parijs zo opnieuw aan de top van het artistieke en culturele leven brengen met een cultuurcentrum dat uitnodigt tot een dialoog met de kunsten en de bezoekers.

 Project 493 - © Renzo Piano Building Workshop Architects

De plek was ook al bekend: Beaubourg, een oude vervallen krottenwijk met smalle schilderachtige straatjes tussen de kerk Saint-Merri en de hallen

Ooit was Saint-Merri het centrum van de garen- en bandindustrie. Op het plateau de Beaubourg waren de vishallen, een uitloper van de markthallen. De hallen werden in 1969 verplaatst naar Rungis, de kledingindustrie naar de wijk Sentier en de garen- en bandnegotie naar de rue de Turenne en omstreken.  Woningen werden gesloopt en het lege terrein was in gebruik als parkeerplek. Een vreemd Italiaans-Brits duo haalde de opdracht binnen. In hun ontwerp nam het gebouw slechts een gedeelte van de ruimte in zodat er nog plaats over bleef voor de aanleg van een glooiend plein.

Het Plateau de Beaubourg in 1970

Echter de deadline voor de inzending was 28 juni 1970. Tot op het laatste moment waren Rogers en Piano nog bezig met de laatste loodjes en een van hun medewerkers kreeg de opdracht om de tekeningen te versturen vanuit het centrale postkantoor in Londen. Maar drie dagen later komt de buis met tekeningen weer terug bij de afzender met vermelding van “onvoldoende porto”. De paniek was groot want de dag van de deadline was verstreken. Het pakket werd opnieuw verstuurd met de juiste hoeveelheid postzegels en de architecten zorgden ervoor dat de datumstempels onleesbaar werden. Maar opnieuw sloeg het noodlot toe. Een staking verlamde de Engelse post en alle projecten van over het Kanaal werden gediskwalificeerd. Gelukkig besloten de juryleden vervolgens unaniem om hen toch mee te laten strijden. Het winnende project had dus theoretisch niet mee mogen doen”!

De bouwplaats in 1972 - Photo Léon-Claude Vénézia © Roger-Viollet

Het verhaal gaat dat Piano & Rogers unaniem wonnen, maar in werkelijkheid was het Jean Prouvé die als enige tegenstemde. In juni en juli 1971 worden alle ontwerpen getoond aan het grote publiek in het Grand Palais. George Pompidou en zijn echtgenote gingen ook in het geheim naar het Grand Palais en waar iedereen dacht dat men een keuze had was het de president die koos voor project 493. Op 19 juli 1971 wordt de winnaar bekend gemaakt, maar Parijs was in shock. Een olieraffinaderij in het hart van Parijs. De Parijzenaars vonden het resultaat afschuwelijk, zelfs ronduit monsterlijk. Maar weer anderen kwamen woorden te kort om de wel heel bijzondere architectuur te loven. De rest is historie.

Een olieraffinaderij in het hart van Parijs, de Parijzenaars vonden het resultaat afschuwelijk

Richard Rogers en Renzo Piano ontwierpen een eenvoudig blokvormig gebouw van vijf verdiepingen, gemaakt van staal en glas met nauwelijks ruimteverlies aan de binnenzijde, doordat alle functionaliteiten van het gebouw naar de buitenkant zijn verplaatst. Dit zorgt voor een curieuze gevel met een wirwar van stalen steunen, dragers, leidingen, spankabels en kruisverbanden, aangevuld met pijpen en liften. Verder transparante roltrappen die naar alle verdiepingen leiden als een soort reuzerups die langs de gevel naar boven klimt. Dit alles voorzien van brutale kleuren die ook nog eens de functionaliteit aangeven. Rood staat voor transport, blauw voor de airconditioning, geel voor de elektriciteit, groen voor de waterleidingen en wit voor de luchtreiniging en afvoer. Een ding is zeker, het is niet de zoveelste glazen eierdoos.

Transparante roltrappen die naar alle verdiepingen leiden als een soort reuzerups die langs de gevel naar boven klimt

De bijzondere architectuur van het gebouw inspireerde ontwerper Jean Widmer tot het maken van een prachtig logo.

Vijf horizontale zwarte lijnen afgewisseld met witte lijnen roepen de verschillende niveaus op en worden gekruist door twee zwarte zigzaggende strepen die de rups vertegenwoordigen. Een meest minimalistische blauwdruk van de gevel en zijn unieke kenmerken. Een herinnering aan een gebouw dat al bijna vijftig jaar na zijn oprichting nog steeds een intrinsiek onderdeel is van Parijs.

 Centre Pompidou een gebouw dat al bijna vijftig jaar na zijn oprichting nog steeds een intrinsiek onderdeel is van Parijs

Het gebouw in cijfers

Het gebouw strekt zich uit over 10 niveaus van elk 7.500 m²

Lengte: 166 mtr / breedte: 60 mtr / hoogte: 42 mtr

12.210 m² is gewijd aan de collectie van het Musée national d'Art moderne, niveau 4 & 5. Met zijn bijna 60.000 werken is dit een van de grootste musea voor moderne kunst ter wereld

5.900 m² gewijd aan tijdelijke tentoonstellingen, niveau 6

2 zalen met respectievelijk 315 en 144 zitplaatsen

Een theater met 384 zitplaatsen en een conferentiezaal met 158 zitplaatsen

Een openbare leesbibliotheek groot 10.400 m², geschikt voor maximaal 2.200 personen, niveau 1, 2 & 3

Een museumdocumentatie- en onderzoekscentrum, de Kandinsky-bibliotheek, open voor onderzoekers en met een oppervlakte van 2.600 m²

Vanuit de terrassen heb je de mooiste uitzichten over Parijs

Het piazza voor de hoofdingang is een van de drukste pleinen van de stad en is vaak het toneel van staatkunstenaars en diverse andere activiteiten. In de centrale hal van het gebouw hangt aan het plafond een groot portret van Georges Pompidou. Een zeshoekige montage van witte lamellen ter ere van de bezielende kracht achter dit centrum van cultuur. Het kunstwerk is van de hand van Victor Vasarely

Het portret van Georges Pompidou in de hal van het kunstcentrum

Aansluitend aan het museum kan sinds 1997 het gereconstrueerde atelier van Constantin Brancusi worden bezocht. De van oorsprong Roemeense kunstenaar die vanaf 1904 in Parijs leefde en korte tijd werkzaam was bij Auguste Rodin. Brancusi hield zich zijn leven lang bezig met het principe van de vereenvoudiging. In juni 2022 schreef ik hier een uitgebreide blog over. (klik hier) Het atelier vormt een buitengewone kennismaking met de vormentaal en de rijkdom aan materialen in Brancusi’s werk. En nog mooier de toegang is gratis.

Atelier Brancusi