"Sneller dan het hart van een sterfelijke verandert de stad"

"Sneller dan het hart van een sterfelijke verandert de stad, het oude Parijs is verdwenen"; Aldus treurde Baudelaire in de 19e eeuw - en zo horen we nostalgische mensen tot op de dag van vandaag klagen. Echter in de loop der eeuwen stapelden de gebouwen zich in Parijs op als een gigantische puzzel. Elke wijk, elk bouwwerk draagt de sporen van voorbije tijden en levert een bijdrage aan de toekomst. De Franse hoofdstad is absoluut geen museumstad. De nieuwe architectuur van de stad getuigt van respect voor het verleden én van bruisende creativiteit. Prachtige voorbeelden zijn de revival en de verbouwing van het in 2005 gesloten warenhuis La Samaritaine, een project van het Japanse bureau Sanaa. De Fondation Pinault in de Bourse du Commerce, een schepping van weer een Japanse architect: Tadao Ando, betaald door de puissant rijke zakenman en mecenas François Pinault. Ja, Japanse architecten zijn in trek, getuige ook het nieuwe hoofdgebouw van het Albert Kahn museum, ontworpen door Kengo Kuma. De renovatie van La Poste du Louvre op de hoek van de rue du Louvre en de rue Étienne Marcel. Het totale project wordt toevertrouwd aan architect Dominique Perrault. En zo kan ik nog een hele tijd doorgaan.

 Het Parc Clichy Batignolles Martin-Luther-King omgeven door moderne architectuur

Als bewijs neem ik je mee naar een nieuw stukje Parijs dat al sinds 2002 in ontwikkeling is en waar je hoogstwaarschijnlijk nog niets van hebt gehoord.; het Parc Clichy Batignolles Martin-Luther-King, vernoemd naar de Amerikaanse dominee en activist voor burgerrechten. In Parijs is dit mega project beter bekend als het stedelijk Clichy-Batignolles project. Een ontwikkeling toentertijd bedoeld als atletendorp voor de Olympische Spelen van 2012, die uiteindelijk niet naar Frankrijk gingen, maar naar Groot Brittannië. Het totale project omvat een gebied van 54 hectare (de grootste bouwplaats in Parijs sinds Haussmann) met een grote centrale groene ruimte van 10 hectare. De eerste tranches zijn reeds afgerond, waarvan de verplaatsing van het gerechtsgebouw en de daarbij behorende diensten vanuit het centrum van Parijs naar het 17e arrondissement. Omgeven door 3400 woningen voor 7500 inwoners. Gezinnen, studenten, jonge ondernemers maar ook ouderen vonden hier een plek om te wonen. De helft van de woningen is toegewezen als sociale huisvesting met gecontroleerde huren die tenminste 20% lager liggen dan de gemiddelde ‘markthuren’ van € 23,50 per m² per maand. Verder 140.000 m² kantoren, 120.000 m² voor het nieuw Paleis van Justitie en 31.000 m² ten behoeve van cultuur en recreatie. 12.700 mensen zullen werkzaam zijn in dit gebied. De nieuwe wijk wil het beste van de hedendaagse architectuur bieden, die voldoet aan de hoogste comfort- en milieueisen.

 Dit prachtig nieuw aangelegd park is maar liefst 10 hectare groot

Een stukje geschiedenis

Het project werd ontwikkeld op een gedeelte van een enorm spooremplacement van de SNCF dat in directe verbinding staat met het station Saint Lazare. Dit deel vormde vroeger een onderdeel van de 'Petite Ceinture'. Zo rond 1850 werd besloten om een spoorbaan aan te leggen langs de toenmalige stadsgrenzen van Parijs. De 'Chemin de fer de Petite-Ceinture', voorloper van de metro, maar dan grotendeels bovengronds. Meer dan 160 jaar later bestaat het grootste deel van het traject nog steeds. Vroeger stond hier het station Batignolles, geopend op 2 mei 1854, als onderdeel van de Auteuil-lijn. Het vormde een directe verbinding met Versailles. Niet lang daarna werd het weer afgebroken om plaats te maken voor een houten gebouw, om later weer herbouwd te worden op de hoek van de boulevard Pereire met een brug naar de rue Cardinet. Het  station opende op 15 mei 1922 en kreeg de naam Pont Cardinet. In 1996 wordt de Auteuil-lijn opgeheven en vervangen door een busdienst. Een deel van de gebouwen op het emplacement, La Forge, werd gerehabiliteerd en opgenomen in het 10 hectare grote park. 

Het plan verenigt de wijken Clichy (noorden) Épinettes (oosten) Batignolles (zuiden) en Monceau, Saussure en Hauts-de-Malesherbes (westen). Tot voor de Eerste Wereldoorlog behoorden Batignolles en Épinettes tot de îlots insalubres, de sloppenwijken van Parijs. Een groot onderzoek, uitgevoerd door Paul Juillerat van 1894 tot 1904, onthulde grote problemen van hygiëne in relatie tot opkomst van tbc-gevallen. ‘TB’ of ongezond. De overheid achtte het van essentieel belang om deze buurten te vernietigen of te herontwikkelen. Een project dat tot ver na de Tweede Wereldoorlog zou duren.

Foto Eugène Atget

Vooral ‘chiffonniers’- voddenrapers - en verkopers van twijfelachtige voorwerpen bevolkten hier de morsige straten vol armoedige logementen met aan de gevels lantaarns waarop ‘ici on loge la nuit’ stond. Waar de kamers als het ware per uur verhuurd werden. Hier bloeiden de straatmadelieven. De ‘respectueuses’, zij die werkten voor een pooier en de ‘insoumises’ de opstandigen, die dat niet deden. 

Achter de warboel van de rangeersporen van Batignolles, kleine woonwagenkampen bevolkt door Roma en andere nomaden die op het ritme van de seizoenen migreerden. Bij de poorten van het spoorwegemplacement verschenen bedrijfjes die zich richten op vrachtvervoerders. Vooral wijnlokalen, cafés en bordelen. Er waren maar weinig verharde straten, nauwelijks verlichting, geen riool, laat staan waterleiding of sanitair. Water moest gehaald worden bij pompen of bij afgelegen waterlopen.

De sloppen van Parijs - Foto Galerie Lumière des Roses

Volkswijken die werden bezongen door Aristide Bruant (1851-1925), de onbetwiste koning van het populaire lied, door hem steevast aangekondigd als “À Batignolles, Chanté par Aristide Bruant”. Maar ook door de altijd in zwart geklede zangeres Barbera. Ze speelde als kind altijd op de square des Batignolles, nu een van de fraaiste pleinen van de wijk met een Engelse tuin en typische landelijke elementen waaronder een vijver, een kunstmatige rivier en kronkelende wandelpaden. Het dorp Batignolles, zoals het nog altijd wordt genoemd heeft gelukkig weinig van zijn oorspronkelijk landelijke karakter verloren. Mede dankzij de ontwikkeling van het nieuwe Clichy-Batignolles project blijft het een buurt met relatief jonge mensen die zorgen voor een trendy windje.

Het Parc Martin Luther-King

Het park opende in 2007. De eerste ideeën van de hand van landschapsarchitect Jacqueline Osty omtrent dit duurzame park, zagen het daglicht zo rond 2002. In 2004 is men begonnen met de bouw. Doelstelling: Een park dat energie neutraal is en nauwelijks uitstoot heeft van CO2. De publieke gebouwen La Forge zijn voorzien van een zonne-energiecentrale die het water verwarmt van de sanitaire voorzieningen en het complete park van licht voorziet. De eerste fase van het park, 4,3 hectare groot, werd geopend in 2007 en op 18 april 2014 werd het park uitgebreid met nog eens 2,2 hectare. De totale kosten 22 miljoen euro en is dan met zijn 10 hectare het achtste grootste park in Parijs.

Een park dat energie neutraal is en nauwelijks uitstoot heeft van CO2

De volgende fase was de bouw van het nieuwe Paleis van Justitie. Juist dit 160 meter hoge gebouw, ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano (die van het Centre George Pompidou), zorgde voor 'Haussmannsiaanse' verschuivingen in het hart van Parijs. In juni 2017 werd het nieuwe 'Tribunal de Grande Instance de Paris', het TGI in gebruik genomen. Het hooggerechtshof van Parijs. Wederom een iconisch gebouw, een architectonisch hoogstandje. Het uiterst transparante 'glazen' gebouw, 160 meter hoog, bestaat uit een speelse vorm van vier in terrasvorm gestapelde glazen blokken, ieder ter hoogte van een traditioneel Parijs gebouw, met in totaal 38 verdiepingen, waar 9000 mensen werkzaam zullen zijn. "Door gebruik van nieuwe technieken kunnen we licht glas gebruiken, waardoor het gebouw 'transparant' wordt. Door deze hoogbouw winnen we ruimte voor groen, voor parken en pleinen"; aldus de architect. Het gebouw beschikt over daktuinen met een totale oppervlakte van 10.000 m², volgepland met eiken, dennen en struiken en is daarmee de grootste groene oase in de buurt en zorgt voor recuperatie van het regenwater. Daarbij is het de meest energiezuinige kantoortoren van Parijs met een verbruik van 75 KwhEP per vierkante meter per jaar maar ook het meest veilige. Beveiligd tegen terroristische aanslagen en beglazing met kogelvrij glas, want per dag worden hier zo’n 5.000 bezoekers verwacht.

Het nieuwe Paleis van Justitie, ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano

De gebruikers; rechters, advocaten, politieagenten en gendarmes, ambtenaren van het gevangeniswezen, administratie en andere diensten. Twintig verschillende rechtbanken waaronder het Hoog Gerechtshof, de politierechtbank, de jeugdrechtbank en andere rechtbanken krijgen de beschikking over 90 rechtszalen. De 'Cité Législative' gevestigd aan de avenue de la Porte de Clichy 15 heeft een oppervlakte van 104.000 m².

Het uiterst transparante 'glazen' gebouw, 160 meter hoog, bestaat uit een speelse vorm van vier in terrasvorm gestapelde glazen blokken

Wat we ons niet realiseren is dat dit een van de grootste volksverhuizingen en leegstand in Parijs te weeg bracht. Al deze diensten waren gevestigd in verouderde en te kleine gebouwen op het Île de la Cité. Want niet alleen het oude 'Palais de la Justice' kwam leeg te staan, maar ook het beroemde hoofdbureau van politie aan de quai des Orfèvres 36, de 'werkplek' van commissaire Maigret en het Huis van de Orde van Advocaten, het MODA.

De beglazing is voorzien van kogelvrij glas

Het totale gebied van Clichy-Batignolles draagt het etiket ‘Nouveau Quartier Urbain’ en is een van de meest zuinige ecowijken van de stad Parijs. Alle gebouwen maken gebruik van geothermische energie dat het grondwater oppompt,  650 meter diep, met een temperatuur van 28°. Alle kantoorgebouwen met uitzicht op de spoorbanen van Saint Lazare worden voorzien van zonnepanelen, zo’n 35.000 m². Deze productie van zonne-energie neemt ongeveer 40% van het elektriciteitsverbruik in dit gebied voor zijn rekening. Al het regenwater wordt door de bestaande bodem gefilterd en hergebruikt. Er is een terminal voor het verzamelen van afval met een pneumatisch afvalverzamelsysteem. In de wijk bevinden zich diverse terminals die verbonden zijn met ondergrondse leidingen waar het afval wordt opgezogen naar een verdichtingscentrum.

Het park wordt omringd door de meest moderne architectuur

Het nieuwe bouwplan zorgde wel voor een logistieke nachtmerrie. Het gehele gebied wordt doorkruist door drie spoorwegbundels. Vanuit het Station Saint Lazare rijden dagelijks 1200 treinen af en aan vanuit Ile de France en Normandië. De RER-C tak die Parijs-Austerlitz met Ermont-Eaubonne verbindt zorgt dagelijks voor zo’n 180 treinen. De nieuwe wijk verwelkomt ook metrolijn 14 die wordt uitgebreid naar het station Marie de Saint-Ouen en verder de tramlijn 3b die verlengd is tot in Porte d’Asnières. Om nog maar te zwijgen van alle nieuwe buslijnen, busstations en de aanleg van nieuwe wegen. De herbouw van al het spoorwegmaterieel kost de stad Parijs zo’n slordige 268 miljoen euro. Openbare voorzieningen nog eens 221 miljoen euro en de aankoop van onroerend goed 223 miljoen euro. Met alle ontwikkelingskosten levert dit een totaal op van 892 miljoen euro voor de stad Parijs en 740 miljoen euro voor de projectontwikkelaar SEMAVIP. (Bron financieel overzicht brochure gemeente Parijs 2009)

Clichy-Batignolles is een van de meest zuinige ecowijken van de stad Parijs

Om de bouw van het gehele project mogelijk te maken moesten de eerdere drempels van de PLU, Plan local d’urbanisme, een wet die bepaalt dat er niet hoger gebouwd mag worden in Parijs dan 37 meter, worden aangepast. Woongebouwen plus 13 meter met een maximum van 50 meter en het gerechtsgebouw 160 meter.

Een wandeling door het nieuwe Parijs

Na een rondwandeling door het park neem je de uitgang aan de noordzijde en loop je richting het nieuwe Paleis van Justitie van Renzo Piano. Steek de boulevard Berthier over, neem de rue André Suares. Linksaf de rue de Bastion in maar niet voordat je de indrukwekkende oostzijde van het gerechtelijk paleis hebt bekeken. De rue Bastion alsmaar blijven vervolgen naar de rue Mstislav Rostropovitch vernoemd naar de Russische dirigent en cellist Mstislav Leopoldovich "Slava" Rostropovich. Let hier vooral op de bijzondere architectuur van de hoogbouw. Doorlopen via de allée Yvette Guilbert. Zij was een Franse zangeres, tekstdichter, schrijfster, componiste, actrice en regisseur tijdens de belle époque, maar vooral bekend van de Moulin Rouge. Vervolgens de place Françoise Dorin, een Franse schrijfster en comédienne.  Ze begon vanaf 1965 met het schrijven van teksten voor populaire chansons. Een groot aantal vedetten zongen liederen op teksten die door haar waren geschreven. Onder hen Charles Aznavour; Que c'est triste Venise. Voor Dalida voorzag ze de Danse de Zorba van een Franse tekst. In 2006 schreef ze voor Céline Dion ; Et s'il n'en restait qu'une, je serais celle-là en On s'est aimé à cause. Toen de inspiratie voor het liedjes schrijven stilaan opdroogde, begon François Dorin aan een vruchtbare carrière als romanschrijfster en schreef zo’n 26 boeken. Een afzonderlijk deel van haar schrijverstalent besteedde Dorin aan toneelwerk, dat bijna volledig in Parijse theaters werd gecreëerd.

Batignolles, een afkick moment na zoveel moderne architectuur

Het dorp Batignolles

Terug naar de rue Mstislav Rostropovitch om vervolgens de drukke rue de Cardinet over te steken om te genieten van het ‘dorp’ Batignolles. Een afkick moment na zoveel moderne architectuur. Begrensd door de spoorlijnen en rangeerterreinen van Saint-Lazare en de avenue Clichy ligt in het 17e arrondissement het ‘dorp’ Batignolles, voldoende bewust van zijn unieke karakter om een eigen vereniging te hebben tot behoud van zijn ‘caractère villageois’. Batignolles was een onafhankelijk dorp buiten Parijs tot 1860, toen keizer Napoleon III het aan de hoofdstad annexeerde. De dichter Verlaine groeide er op. De zangeres Barbara, altijd in het zwart gekleed, werd er geboren. Haar geboortehuis staat in de rue Brochant nr. 6. De kunstschilder Éduard Manet en zijn vrienden, bekend als de ‘le groupe des Batignolles, hadden hier hun uitvalsbasis. Ze verzamelden zich in het Café Guerbois, dé ontmoetingsplaats van kunstliefhebbers, schilders, schrijvers en kunstcritici in de tweede helft van de 19e eeuw. Het was gelegen in Parijs aan de grande rue des Batignolles 9-11, vandaag de avenue de Clichy 9. De groep bestond uit schilders als Auguste Renoir, Claude Monet, Frédéric Bazille en anderen. Ze schilderden vele scènes van het caféleven. Hun oude ateliers zijn vervangen door kunstgalerijen. Ook de beroemde schrijver Émile Zola woonde tijdelijk in het dorp Batignolles.

De kunstschilder Éduard Manet en zijn vrienden, bekend als de ‘le groupe des Batignolles - tekening van Éduard Manet

Traditioneel een arbeiderswijk met een diverse etnische bevolking maar inmiddels een modieuze enclave, een wijk in wording voor de opkomende klasse beter bekend als ‘bobos’ oftewel les bourgeois bohemiens. Vol jonge créateurs en kunstenaars op zoek naar goedkope werkruimte. Een heerlijke buurt met een gemengde persoonlijkheid waarin verleden, heden en toekomst zij aan zij leven, tamelijk harmonieus. In Batignolles beheren oma’s de bistro’s en brengen hun kleinzonen hun nachten door op de skatebaan of de diverse nachtcafés. In de ogen van de meeste Parijzenaars is dit vooral een quartier résidentiel, onbekend bij de toerist en eigenlijk willen de inwoners dat ook zo houden, maar beslist de moeite waard om er eens een kijkje te nemen. In het hart ligt een prachtig park, Square des Batignolles, ontworpen door Jean-Charles Alphand in de naturalistische Engelse tuinstijl vol met oude platanen. Alle typische landelijke elementen uit die periode zijn aanwezig, een vijver, watervallen, een meanderende kunstmatige rivier, kronkelende zacht glooiende wandelpaden, zitbankjes en voor de kinderen is er een oude draaimolen. Een oase in de stad. Als je je ogen sluit, hoor je bijna de accordeonmuziek en het gelach van de voormalige Batignollais en Batignollaises die hier elke zomer op 15 augustus (toen het nog een leeg veld was) elkaar ontmoetten om te dansen en feest te vieren. Gewoon door dit park lopen en je krijgt het gevoel dat je een schilderij binnengaat. Een perfecte plaats om te picknicken.

In het hart van Batignolles ligt een prachtig park, Square des Batignolles

Verlaat het park aan de zuidkant en er wacht een dorpscène met de neoklassieke kerk, de église Sainte-Marie-des Batignolles met aan de voorzijde de ingang met grote witte zuilen. Het is zeker de moeite  waard om binnen een kijkje te nemen, alleen al vanwege de bijzondere trompe-l’oeil achter het altaar met als onderwerp Maria-Hemelvaart.

De église Sainte-Marie-des Batignolles

Daar omheen een slaperig plein, althans in de vroege ochtend, met lege caféterrassen en een paar winkeltjes. In de late middag verandert dit gebied in een levendig tafereel, met restaurants die op de stoep liggen. Net als elk ander Frans dorp, wordt les Batignolles verankerd door een klein plein, de place du Dr Felix Lobligeois. Félix Lobligeois (1874-1942) was vice-president van de gemeenteraad van Parijs, radioloog en slachtoffer van de wetenschap, een teveel aan rontgenstraling. Vanaf daar kan men de hoofdstraat volgen, de rue des Batignolles , omzoomd met winkels en makelaars die uit de pan rijzende vastgoedprijzen tonen. Het geheim ligt op straat: Les Batignolles is hot!

Een must see is de ‘Marché biologique des Batignolles’ ter hoogte van nummer 34, boulevard des Batignolles. De volledig organische Batignolles-markt, die elke zaterdag wordt gehouden, is enorm populair bij de lokale bevolking. Het is niet een van de gebruikelijke markten vol met roeptoeterende standhouders die hun waren uitventen. Hier is de sfeer vriendelijk en vredig. Terwijl seizoensgebonden groenten en fruit de hoofdmoot vormen, kunt je er ook bloemen, olijfoliezeep, biologische gerechten, kaas en jam kopen, alles rechtstreeks van de boerderij en / of de producent.

Een andere verswinkel is ‘Au bout du champ’, rue des Dames 20 (zijstraat van de rue de Batignolles) waar je kunt kiezen uit een selectie van groente en fruit die diezelfde ochtend zijn geplukt op boerderijen in de regio Parijs. Ontdek op nummer 18 het Hôtel Eldorado met het restaurant ‘Le Bistro des Dames’met een charmante binnentuin waar je kunt genieten van een drankje of Franse gerechten met een vleugje Spaans en Aziatisch. Alles o.b.v. seizoensgerechten en ‘faite maison’.

Een stukje verder op nummer 71, ‘Mama Primi’ een van de verschillende outlets van de Big Mama horecagroep. Bij Mamma primi draait het om antipasti, verse pastagerechten en cocktails. Alle restaurants van Big Mama hebben maar één nadeel, reserveren kan niet.

In Batignolles ontdek je de mooiste winkeltjes

Een andere tip is rue de Levis, het spoor over ter hoogte van de rue legendre, (zijstraat van de rue de Batignolles), neem de vijfde straat aan uw linkerkant. Er is genoeg in deze staat om je eetlust op te wekken. De straat is autovrij en vol met de heerlijkste winkeltjes; een charcuterie, een kaaswinkel, een zuivelfabriek, een boulanger, een wijnkelder. Kortom voer voor de smaakpapillen en de echte fijnproever waar ik mijzelf onder schaar. 

De rue de Levis

Slenterend langs al die vredige straatjes met winkels, galeries, restaurants, cafés herinnert mij weer waarom ik verliefd ben geworden op het Parijse straatleven

Voor het Parc Martin Luther King: Metrostation Porte de Clichy, lijn 14

Voor Batignolles: Metrostation Pont Cardinet, lijn 14 (rue Mirotslav-Rostropovitch – dit station is geopend in december 2020)