Schokkend Parijs

De titel doet het ergste vermoeden, maar dat is alleen als je de tentoonstelling ‘Shocking’, de surrealistische wereld van Elsa Schiaparelli hebt moeten missen. Niet zo gek want deze tentoonstelling in het Musée des Arts Décoratifs (MAD) was vrijwel elke dag compleet uitverkocht. Vanwege de restauratie van de voorgevel aan de rue de Rivoli was de hoofdingang verplaatst naar de Jardin des Tuileries. Dagelijks stonden daar, van 6 juli 2022 tot 22 januari 2023, lange rijen met bezoekers te wachten op toegang. Na de exposities van Christian Dior, Hermés, Harper’s Bazaar en Thierry Mugler was het dit keer aan Elsa Shiaparelli om te shinen in het in 2006 volledig gerenoveerde Musée des Arts Décoratifs. Daarom is deze blog geen mosterd na de maaltijd maar geeft je alsnog de kans om te genieten van deze unieke tentoonstelling die werd gecureerd door museumdirecteur Olivier Gabet en hoofdcurator Marie-Sophie Carron de la Carrière.

De opening van deze expositie was precies goed uitgekiend. Het viel namelijk samen met het begin van de halfjaarlijkse haute-coutureweek in juli 2022. Dè periode dat Parijs wordt overstelpt met moderedacteuren van de glossy modemagazines, journalisten en welgestelde coutureklanten. En het huis Schiaparelli had ‘tout le beau monde’ uitgenodigd voor een spectaculaire opening op maandagavond 4 juli 2022. Het zou zo maar een scene kunnen zijn uit ‘Emily in Paris’ seizoen 3, want uitgenodigd was ook Philippine Leroy-Beaulieu die we kennen als de venijnige Sylvie Grateau uit de gelijknamige serie. Natuurlijk ontbraken de stijliconen uit de modewereld niet zoals de Franse Inès de la Fressange en Anna Wintour, hoofdredacteur van de Amerikaans Vogue en diverse muzes van grote Franse modenamen. Het zou teveel lijken op de Pagina Privé als ik hier alle namen zou gaan opnoemen.

De tentoonstelling voerde je mee langs het creatieve universum van deze prominente figuur uit de modewereld. In maar liefst acht zalen ontdekte je haar levensverhaal aan de hand van een duizelingwekkende reeks van maar liefst 577 werken waaronder kostuums en accessoires, de mooiste sieraden en parfums. Verder tekeningen, schilderijen, sculpturen, foto’s en posters van de grootste kunstenaars van die tijd waaronder; Fotograaf Cecil Beaton, Kunstenaars Man Ray, Salvador Dali, Pablo Picasso, Kees van Dongen, Jean Cocteau, Meret Oppenheim (een Duitse schilderes, beeldhouwster en kunstenares) Elsa Triolet (echtgenote van de communistische dichter Louis Aragon) en haar grote idool, de bekende modeontwerper Paul Poiret. Last but not least nog een selectie kostuums van grote ontwerpers, allen geïnspireerd door Elsa Schiaparelli, die nog eens de impact van haar nalatenschap benadrukken. Toch kreeg het modehuis pas in 2017 een haute couture aanduiding.

Elsa Schiaparelli

Is een naam die ons terugbrengt naar vervlogen tijden waarin vrouwen de haute couture in Parijs domineerden: Jeanne Lanvin, Madeleine Vionnet en Coco Chanel. De naam zegt het al, Elsa Schiaparelli was van Italiaanse komaf maar woonde een groot deel van haar leven in Parijs. Geboren in Rome op 10 september 1890. Haar ouders waren rijke, mondaine intellectuelen. Moeder kwam uit een gefortuneerde aristocratische Napolitaanse familie, afstammelingen van de de Medicis en vader was professor in Oosterse talen en bestierde ook nog eens de Lincei-bibliotheek van het Palazzo Corsini. Ze haalde de woede van haar familie op de hals door zich in een huwelijk te storten met een Engelse graaf William de Wendt de Kerlor die zijn geld verdiende met lezingen en handen lezen. Zogenaamd paranormaal begaafd. Nadat ze ‘gevlucht’ waren uit Engeland richting de Verenigde Staten werd Elsa zwanger van hem. Kerloof, zoals hij zich inmiddels noemde, wist niet hoe snel hij zich uit de voeten moest maken.

Schiaparelli, berooid en alleenstaand moeder besloot met haar dochtertje terug te keren naar Europa, naar Parijs om precies te zijn, waar ze Paul Poiret leert kennen, eigenaar van het gelijknamige couturehuis. Hij was onder de indruk van een baljurk die Schiaparelli gemaakt had voor een vriendin. Poirets eigen succes was tanende, maar voor Schiaparelli zag hij een grote toekomst. In 1925 werd ze aangesteld als hoofdontwerper van het Maison Lambal, maar Poiret moedigde haar aan om voor zich zelf te beginnen. In januari 1927 presenteerde ze haar eerste collectie in haar appartement aan de rue de l’Université. Een carrière was geboren. Charles Kahn, de toenmalige directeur van het warenhuis Lafayette, financierde vervolgens haar eerste modehuis in de rue de la Paix nummer 4.

De vete met Coco Chanel

In 1931 choqueerde ze de menigte toen tennisster Lili de Alvarez in 1931 met een door Shiaparelli ontworpen broekrok op Wimbledon debuteerde. In die tijd werd een broekrok als lesbisch kledingstuk beschouwd. In 1934 was zij zelfs de eerste modeontwerpster die de cover van Time magazine sierde. “Ze is gekker en origineler dan haar tijdgenoten”.  Madame Schiaparelli is de persoon voor wie het woord ‘genie’ het vaakst wordt gebruikt”, aldus Time magazine.

Haar tijdgenoot Coco Chanel werd onaangenaam verrast door het snelle succes van haar Italiaanse rivaal. Chanel noemde Schiaparelli “die Italiaanse kunstenares die ook kleren maakt”, en voor Schiaparelli was Chanel “de hoedenmaakster”. Tot overmaat van ramp verhuisde Schiaparelli naar een salon aan de Place Vendôme 21, drie deuren naast Hôtel Ritz waar haar rivale Coco Chanel permanent logeerde. Coco was een mooie vrouw, Elsa was dat niet, maar Schiaparelli had meer talent, ze was ook creatiever. De rivaliteit ging zelfs zover dat Chanel tijdens een van de laatste gekostumeerde bals voor de oorlog Schiaparelli, die verkleed was als boom, ten dans vroeg en haar richting een brandende kandelaar leidde waarna het kostuum van Elsa in vuur en vlam schoot. Waar Coco Chanel meer een mecenas van de kunsten was, was Elsa Schiaparelli meer een echte vriend van de kunstenaars.

Schaparelli had geen enkele naaiopleiding, kende geen naaitechniek, kon geen patronen tekenen, maar haar oeverloze verbeelding vertaalde zich in de mooiste truien, allemaal met optisch bedrog. Daarna volgde glamoureuze avondensembles waarin een grote rol was vastgelegd voor borduurwerk,, opvallende stadsjurken, elegante sportkledij, maar ook de mooiste juwelen en een rits parfums in opmerkelijke verpakkingen. Ze stopte een van haar parfums in een glazen vrouwenbuste toen Jean Paul Gaulthier, die later min of meer het zelfde deed, nog geboren moest worden. ‘Shocking’ was overigens ook de naam van een van haar parfums.

Schiaparelli kleedde ook Wallis Simpson, de vaak door het slijk gehaalde Amerikaanse verloofde van de afgetreden Britse koning Edward VIII. De koning trad af om met haar te kunnen trouwen. Simpson droeg een door Schiaparelli ontworpen ivoorkleurige jurk waarop Salvador Dali een felgekleurde reusachtige feloranje kleur had geschilderd. Het ontwerp werd gepubliceerd in de Vogue net voor haar huwelijk met Edward. Voor Wallis was dit haar derde en laatste huwelijk. De foto’s en de jurk droegen allicht bij tot de slechte verstandhouding van de Windsors met het Engelse koningshuis.

De jurk die Shiaparelli ontwiep voor Wallis Simpson in samenwerking met Salvator Dali

Gedurende twee decennia heeft Elsa Schiaparelli mode gemaakt voor de avantgarde, een speeltuin waarin vrouwen opnieuw werden uitgevonden door zowel vrouwelijkheid als allure. Het modehuis aan de place Vendôme kende op het hoogtepunt van Schiaparelli’s roem 400 werknemers. Tijdens de Tweede Wereldoorlog slonk haar populariteit en werden jonge ontwerpers zoals Christian Dior met de New Look meer populair. Haar modehuis ging bankroet in 1954, waarop zij naar de Verenigde Staten verhuisde. Daar hield ze zich bezig met haar kleindochters Marisa en Berry Berenson en met het schrijven van haar memoires met de titel…..Shocking! De eerste woorden van haar autobiografie luiden: “Ik ken Schiap (haar koosnaam) maar van horen zeggen. Ik heb haar gezien in een spiegel. Voor mij vertegenwoordigt ze iets als de vijfde dimensie”. Coco Chanel, haar belangrijkste rivaal maakte in dat zelfde jaar een veelbesproken comeback.

Elsa overleed twintig jaar later, in 1973, in haar slaap, in Parijs, twee jaar na Coco Chanel. Na haar overlijden doneerde Schiaparelli 6.387 tekeningen die ze tussen 1933 en 1955 had gemaakt aan l’Union Française des Arts du Costume. Veel van deze tekeningen waren te zien tijdens de expositie.

Chanel werd in de jaren tachtig opnieuw tot leven gewekt, aangevuurd door Karl Lagerfeld. Schiaparelli moest tot 2007 wachten op een reddende engel. Diego Della Valle, een Italiaanse zakenman achter de merken Tod’s Hogan en Roger Vivier, herlanceerde het merk op hetzelfde historische adres aan de place Vendôme. De wedergeboorte met diverse ontwerpers waaronder Christian Lacroix verliep niet zonder problemen. Pas in 2019 lukt het Daniel Roseberry, een 36 jarige Texaan, om het merk weer ‘smoel’ te geven. Op z’n zachts gezegd is hij het die het luxe modehuis weer opnieuw leven inblaast. Zo zong Lady Gaga bij de inauguratie van Joe Biden het Amerikaans volkslied gehuld in een jurk van Roseberry’s hand. Op haar borst een vergulde koperen duif die een olijftak vasthoudt als symbool van harmonie en vrede. Of Bella Hadid met een borst bedekkend sieraad waarin je een paar longen kon ontwaren tijdens het filmfestival van Cannes. Beyoncé werd gespot met een zwart leren mini-jurk en statement oorringen op de Grammy Awards. Kim Kardashian was te zien in een leren schild waarin een bodybuildersfiguur was geboetseerd.

Elsa Schiaparelli, het verhaal van een onafhankelijke vrouw, een excentrieke durfal van rijke Romeinse komaf, die op een Trans-Atlantische oceaanschuimer kennis maakte met het surrealisme, een tijd in New York woonde met een waarzegger die tegelijk een oplichter was, die berooid en alleen met haar gehandicapte dochter in Parijs aankwam en in Parijs een modelabel begon waarvan de reputatie nog altijd nazindert.  

Jammer dat jullie er niet bij konden zijn, dus geniet van de foto’s.