Parijs in het hart geraakt

“Parijs zou Parijs niet zijn zonder de Notre-Dame”, schreef Victor Hugo.

Zeer waarschijnlijk hebben jullie net zo geschokt zitten kijken naar de beelden van de brandende Notre-Dame de Paris, de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Parijs. Beelden die mij deden denken aan de verschrikkelijke ramp met de Twin-Towers van New York. En natuurlijk kun je dat niet vergelijken want hierbij kwamen 2606 onschuldige Amerikanen om. Maar iedereen weet nog waar hij / zij was op die verschrikkelijke dag. Net zoals wij nu de komende jaren steeds worden herinnerd aan deze cultuurramp van de eeuw door een zwaar gehavende kathedraal in het hart van de stad. Het nulpunt van de stad is gesitueerd op het voorplein van deze kerk. “Het is de kathedraal van het hele Franse volk”, aldus Emmanuel Macron in een emotionele speech. „We wisten al meer dan 800 jaar geleden hoe we deze kathedraal moesten bouwen, en door de eeuwen heen laten groeien en floreren. Deze kathedraal gaan we samen weer opbouwen.” 

In het jaar 1163 besloot bisschop Maurice de Sully de kathedraal Notre-Dame te bouwen op de plek van een oude kerk Saint-Etienne. Voor die tijd een ongewoon en zeer uitdagend staaltje architectuur. De bouw van de Notre-Dame was een enorme klus waarj twee eeuwen lang in totaal 160.000 arbeiders, architecten en kunstenaars uit Parijs werkten aan een meesterstuk dat pas aan het begin van de veertiende eeuw klaar was. Hierdoor zijn vele stijlen in elkaar gevloeid: vroege gotiek, flamboyante gotiek, barok en die van de latere, 23 jaar durende restauratie door Viollet-le-Duc. Hij plaatste ook een nieuwe vieringtoren of flèche op het dak van de kathedraal.

Dit beeld van Parijs zal lange tijd tot het verleden behoren

Met 14 miljoen bezoekers per jaar is dit het drukst bezochte monument van Parijs en misschien wel van de gehele wereld. Jaarlijks genieten ook nog eens 400.000 toeristen vanaf de torens van het schitterende uitzicht over Parijs, terwijl je links en rechts grimmig wordt bekeken door gargouilles, de waterspuwers en door zeedraken. De kathedraal is door de eeuwen heen getuige geweest van belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de hoofdstad. De Engelse koning Hendrik VI liet zich in de Notre-Dame kronen, de zelfkroning van Napoleon tot keizer, de heiligverklaring van Jeanne d’Arc en de eerste mis na de bevrijding, waarbij Charles de Gaulle op wonderbaarlijke wijze een moordaanslag overleefde. Hij kreeg ook een staatsbegrafenis vanuit deze kerk. Hier werd een mis opgedragen ter nagedachtenis van de aanslagen in New York op 11 september 2001. Vanaf 1686 wordt boven in de zuidelijke toren bij alle belangrijke gebeurtenissen de 13 ton wegende klok ‘Emmanuel’ geluid die tijdens de Franse revolutie werd gespaard.

 Zicht op de Notre-Dame vanuit het plein voor het Parijse stadhuis

Op het moment van het schrijven van deze blog is de gehele schade aan de kathedraal nog niet te overzien. 30% van de kunstschatten zou zijn gered maar dat zou betekenen dat 70% zwaar beschadigd is geraakt of zelfs in het ergste geval voor altijd verloren is. Zeker is dat veel glas-in-lood-ramen gesneuveld zijn en dat er grote schade is aan 4 orgels in de kerk. Het wereldberoemde orgel van de kerk, gebouwd in 1730 door Aristide Cavaillé-Coll, schijnt de brand te hebben overleefd. Het orgel bestaat uit meer dan 7000 tinnen pijpen, verdeeld over 111 registers. Het heeft 5 klavieren van 56 toetsen en een pedaalklavier van 32 pedalen. Het orgel is in de jaren 90 van de 20e eeuw compleet gerenoveerd.

Hoewel de buitenkant nog overeind staat, is het vrijwel zeker dat de beelden schade hebben opgelopen van het verzengende vuur, de rook en het bluswater. Het labyrintische gebint van de dakconstructie waarin 1300 eiken opgingen is vrijwel geheel verbrand.  Foto’s tonen aan dat een aantal spitsbogen die worden ondersteund door gekapiteelde zuilen de hitte hebben doorstaan. Onbekend is of  het altaar en het houten koor de brand hebben overleefd en zo ja dan is de vraag in welke staat de houtsnijwerken zijn. Rondom het altaar stond een houten koor, dat tussen 1300 en 1350 door de houtsnijders Pierre de Chelle, Jean Ravy et Jean Le Bouteiller werd gemaakt. De vraag is natuurlijk in welke staat de houtsnijwerken hier zijn. Zeker is dat de drie belangrijke relikwieën van Christus (de doornenkroon, een stuk van het kruis en een spijker van de kruisiging) in ieder geval veilig zijn.  Ook de tuniek van Sint Lodewijk kon worden gered.

De vieringtoren of flèche viel als eerste ten prooi aan de vlammen. De bronzen beelden waren een week daarvoor door het bedrijf Socra van de toren getakeld

Onbekend zijn de beschadigingen aan de noord toren die korte tijd gebrand heeft. Beide torens zijn voorzien van een houten structuur speciaal voor het opvangen van trillingen die veroorzaakt worden door de tonnen wegende klokken. Door de eeuwen hadden de klokken, aangemerkt als Frans Cultureel Erfgoed, veel van hun fraaie en vooral herkenbare klankkleur verloren. In 2013 bestond de Notre-Dame 850 jaar en daarom werd besloten om negen klokken in de loop van dat jaar te vervangen. De vervaardiging van deze nieuwe klokken vroeg om extreme nauwkeurigheid om er voor zorg te dragen dat de nieuwe klokken hun gewenste klankkleur behielden. In de hele wereld waren er maar twee klokgieterijen die deze gigantische klus konden klaren. Acht klokken uit de noordelijke toren worden toevertrouwd aan de Franse Fonderie Cornille Havard in Villedieu-les-Poêles (departement Manche). Alle klokken zijn opgedragen aan een bijzondere persoon en dragen ook hun naam. De Gabriël bijvoorbeeld is vernoemd naar de Aartsengel Gabriël en de grootste uit de noordelijke toren. De Anne Geneviève is genoemd naar de patroonheilige van de stad Parijs. Denis, Marcel, Maurice en Jean-Marie waren bisschoppen van Parijs. Etienne was een martelaar en de klok Benoît-Joseph, is vernoemd naar paus Benedictus XVI, Joseph Ratzinger,  paus sinds 2005.

Het Nederlandse bedrijf 'Koninklijke Eijsbouts' uit Asten werd belast met de grootste en voornaamste klok van de zuidtoren. Duizenden kilo's gesmolten klokkenbrons werden in een speciale mal gegoten, bij een temperatuur van 1100 graden, onder toeziend oog van onder meer de Bisschop van Parijs. Het gieten zelf duurde een kwartier, maar het afkoelen duurde tien dagen. De Mariaklok, zoals de klok heet, weegt bijna 6500 kilo en diende als vervanging van de Mariaklok uit 1378. De vervanging van de negen klokken koste zo'n slordige 2,7 miljoen euro.

De achterzijde van de kathedraal heeft dapper stand gehouden

In februari 1831 publiceerde Victor Hugo zijn roman 'De Klokkenluider van de Notre Dame' (Notre-Dame de Paris). De tragische geschiedenis rond Quasimodo, de kreupele en  gebochelde klokkenluider van de Notre-Dame, die verliefd wordt op de beeldschone zigeunerin Esméralda. Hij aanbidt haar sinds zij hem, toen een honende menigte hem aan de schandpaal nagelde, liefdevol een slok water aanbood. De roman, die is gesitueerd in het Parijs van de late 15e eeuw, werd meerdere malen verfilmd. De Notre-Dame fungeert als schuilplaats van de dove, eenogige Quasimodo, die als klokkenluider zijn boterham verdient en dankzij hem krijgen wij een mooi beeld te zien van de beide klokkentorens van deze indrukwekkende kathedraal in het vierde arrondissement van Parijs. Ja dat klopt! Velen denken dat Île de la Cité onderdeel is van het eerste arrondissement van Parijs. Maar dit eiland in de Seine wordt verdeeld over twee arrondissementen, namelijk het eerste en het vierde arrondissement.

De verbazing en het verdriet lijkt af te lezen van de gargouilles

Er zullen miljoenen, misschien wel miljarden nodig zijn om deze ziel van Parijs te helen. Na de grote vernielingen tijdens de demonstraties van les Gilets Jaunes heeft Parijs er een nieuw nationaal trauma bij.