Parijs 2015 een jaar om nooit te vergeten

…nooit komen uitingen van haat in deze wereld tot rust door haat, maar door niet te haten komen ze tot rust, dat is een eeuwige wet. 

Boeddha. 

 Januari 2015, Parijs is verbijsterd

Het 10^e en 11e arrondissement zijn boeiende arrondissementen, met namen die klinken als een klok: République, Bastille, Nation, allemaal bekend als mijlpalen uit de Parijse geschiedenis. Maar het is ook een boeiende buurt. Sommige delen zijn heel volks, andere delen weer heel trendy, kosmopolitisch, bruisend van het moderne leven. Deze wijk wordt ook wel het hippe oosten genoemd. Nog maar 30 jaar geleden was dit nog een echte arbeiderswijk en krioelde het van de bordelen. Vandaag de dag is het 11e vooral een levendig deel van de stad, geheel gewijd aan een Bourgondische levensstijl met vele terrassen, trendy kroegen, nachtclubs en restaurants. Jonge modeontwerpers, Bohemiens en andere eigenzinnige kunstenaars hebben zich hier gevestigd en vertonen hun werk in de vele kunstgaleries. In de rue de Charonne, rue de Lappe, rue Duval, rue Keller, overal rijzen galerieën als paddenstoelen uit de grond. 's Nachts is dit het rijk van de nachtvlinders, te vinden in de trendy latino dancings en andere hippe kroegen van de rue Faubourg-Saint-Antoine, de rue de Lappe of de rue Oberkampf. Het 10^e is de buurt van het Canal Saint-Martin, geliefd bij jong en hip Parijs. Bobo; bourgeois-bohémien, links, creatief en met genoeg geld om uit te gaan. Zo enkele dagen na de Nieuwjaarsviering 2014/2015 had niemand het gevoel dat het juist hier in 2015 zo mis zou kunnen gaan. 

De rue Nicolas Appert 10 waar de redactie van Charlie Hebdo was gevestigd

Woensdag 7 januari 2015, 11.30 uur. Een zwarte Citroën C3 rijdt de rue Nicolas Appert in en stopt voor het huisnummer 6 waar de archieven van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo gevestigd zijn. Twee gemaskerde mannen, de broers Chérif (32 jaar) en Saïd (34 jaar) Kouachi, uitgerust met kogelwerende vesten en kalasjnikovs stappen uit en zijn op zoek naar de redactie van het tijdschrift. Deze is echter gevestigd op nummer 10. Al snel bemerken ze hun vergissing. Bij de ingang op nummer 10 ontmoeten ze Corrine Rey, tekenares bij het blad en bekend onder de naam Coco. Onder bedreiging toetst zij de geheime toegangscode in van de voordeur. De twee blijken goed op de hoogte te zijn van de plaatselijke situatie, na eerdere bedreigingen was de redactie gevestigd op een geheim adres. Vlakbij de receptie zijn twee mannen aanwezig, die onmiddellijk onder vuur worden genomen. Een van hen, een onderhoudsmedewerker, bezwijkt vrijwel onmiddellijk aan zijn verwondingen. Via de trap spoeden zij zich naar de tweede verdieping, waar op dat moment de wekelijkse redactievergadering aan de gang is, de enige gelegenheid waar alle redacteuren bijeen waren. 

Een hommage aan de slachtoffers van het satirische magazine Charlie Hebdo

Elf personen worden in het kantoor standrechtelijk geëxecuteerd. Acht journalisten, een bezoeker en een aanwezige politieagent, die daar was ter bescherming van hoofdredacteur Stéphane Charbonnier. Deze had, na eerdere bedreigingen, persoonlijke beveiliging van de Franse staat toegewezen gekregen.

De namen: Stéphane Charbonnier (Charb), Jean Cabut (Cabu), Bernard Verlhac (Tignous), Georges Wolinski (Wolinski), Philippe Honoré, Bernard Maris, Michel Renaud, Moustapha Ourrad, Elsa Cayat, Frédéric Boisseau, Franck Brinsolaro (agent en bewaker). De Joodse Elsa Cayat , zij was het enige vrouwelijke slachtoffer van de aanslag op het satirische weekblad. De 54-jarige was een psychoanalytica en had een tweewekelijkse rubriek, ‘Charlie Divan’, in het blad.

Ter nagedachtenis aan de laffe moord op de politieagent Ahmed Merabet

Na de aanslag vluchten de daders naar buiten en komen in een vuurgevecht met de inmiddels toegesnelde politie. Het beeld dat de agent Ahmed Merabet, op de boulevard Richard Lenoir tegenover de rue Moufle, bloedend van dichtbij nogmaals door het hoofd wordt geschoten, zorgt voor wereldwijde ontzetting. Merabet stierf ter plekke, en dit bracht het aantal dodelijke slachtoffers op twaalf. Het was de dodelijkste aanslag tot dan toe in Frankrijk sinds de Algerijnse Oorlog. Direct na de aanslag startte de politie een klopjacht op de daders, die vluchtten in een zwarte Citroen C3, maar al snel van auto wisselen. Uiteindelijk wordt het duo twee dagen later aangetroffen in het dorpje Dammartin-en-Goële, vlakbij Parijs waar ze bij een politiebestorming laat in de middag worden doodgeschoten. Aan de bestorming gingen uren van onzekerheid en een belegering met honderden agenten en speciale eenheden vooraf. 

Ludieke hommages aan Charb, Cabu, Tignous en Wolinski

Een dag eerder, donderdag 8 januari, wordt een agente in opleiding, Clarissa Jean-Philippe, slechts 25 jaar oud, willekeurig neergeschoten op straat in de Parijse wijk Montrouge. Daarbij raakt ook nog eens een andere agent gewond. Aanvankelijk kon men geen direct verband leggen met de overige gebeurtenissen. Want in de dag die daarop volgt worden nog eens 17 mensen gedood, onder meer tijdens een gijzeling in een Joodse supermarkt.  De gijzelnemer, Amedy Coulibaly, houdt vrijdag 9 januari een nog onbekend aantal mensen vast. Hij dreigt hen te vermoorden als het pand in het dorp waar de broers Chérif zich verschuilen zou worden bestormd. Bij de uiteindelijke bestorming van de winkel, die parallel liep aan die in Dammartin, wordt ook Coulibaly doodgeschoten. Vier gijzelaars overleven de gijzeling niet; ze werden onmiddellijk door de terrorist gedood toen hij de winkel betrad. De overige gijzelaars hebben het pand levend kunnen verlaten. 

Elk jaar worden de aanslagen van januari 2015 herdacht

De dagen na de aanslagen is de wereld verbijsterd. Snel is de leus 'Je suis Charlie' geboren. In het wapen van Parijs staat 'Fluctuat nec mergitur', dit betekent letterlijk: 'Ze wordt geteisterd door de golven, maar gaat niet ten onder'. Op zondag 11 januari lopen zeker 1,5 miljoen mensen mee in de “de grootste manifestatie uit de Franse geschiedenis ooit", aldus de Franse minister van Binnenlandse Zaken, Bernard Cazeneuve. Ook in andere Franse steden waren manifestaties tegen terrorisme. In totaal zouden zeker 3,7 miljoen mensen op de been zijn geweest. Eensgezind tegen terrorisme, angst en voor vrijheid van meningsuiting. Cartoonisten wereldwijd pakten hun potlood om de omgekomen collega's te eren en de wereld duidelijk maken zich nooit de mond te laten snoeren. Wat weinigen weten is dat Charlie Hebdo het geld, ingezameld na de aanslag (ruim 4,3 miljoen euro), heeft geschonken aan de nabestaanden van deze laffe terreuraanslag. 

Het beeld dat de agent Ahmed Merabet, op de boulevard Richard Lenoir tegenover de rue Moufle, bloedend van dichtbij nogmaals door het hoofd wordt geschoten, zorgde voor wereldwijde ontzetting

Elk jaar wordt deze aanslag op 7 januari herdacht door een kranslegging in de rue Nicolas Appert en dit vormde voor mij de aanleiding om het voor Parijs zo dramatische jaar 2015 nog eens op papier te zetten. Mede ook naar aanleiding van het zien van de documentaire 13 Novembre: Fluctuat Nec Mergitur waar overlevenden en hulpverleners hun verhaal vertellen over angst, saamhorigheid en moed tijdens de terreuraanslagen in Parijs van 13 november 2015. Een uiterst beklemmende reportage van de gebroeders Naudet die al eerder verschillende prijzen kregen voor de documentaire 9/11 die ze maakten over de aanslag op de Twin Towers in New York, waar ze destijds bij toeval aanwezig waren.

Als huiswerk heb ik alle plaatsen opnieuw bezocht waar de littekens en stille getuigenissen van deze laffe aanslagen nog steeds zichtbaar en voelbaar zijn door middel van graffiti, muurschilderingen en gedenkplaten met namen van alle slachtoffers. Bij het nalopen van de gebeurtenissen van vrijdag 13 november 2015 valt mij de volslagen willekeur op van de dodenrit die de terroristen maakten langs de diverse terrassen in het 10^e en 11^e arrondissement. Voor alle slachtoffers gold; ‘op het verkeerde moment op de verkeerde plaats’. Op een mooie herfstavond genietend op een terras van een vriendschap en een vriendschappelijke voetbalwedstrijd op tv.

Vrijdag 13 november 2015 zal de boeken ingaan als een van de zwartste dagen uit de Franse geschiedenis. Het belooft een zachte herfstdag te worden en Parijs is druk met de Parijse fotoweek waar elk jaar weer duizenden fotoliefhebbers Paris Photo, Fotofever en Photo Saint Germain bezoeken. Die avond speelt het Duitse elftal een vriendschappelijke wedststijd tegen de Fransen in het Stade de France in de voorstad Saint-Denis, waar het Franse team eens het nationale elftal van Brazilië versloeg in de WK-finale van 1998. De terrassen van de cafés in de stad, voorzien van grote beeldschermen, vullen zich met voetballiefhebbers om niets te missen van de wedstrijd die om 21.00 uur begint. Het stadion is totaal uitverkocht met 80.000 mensen waaronder de Franse President François Hollande. 

Vrijdag 13 november 2015 zal de boeken ingaan als een van de zwartste dagen uit de Franse geschiedenis

Vier mannen; Salah Abdeslan, Bilal Hadfi, Mohamed Al-Mahmod en Ahmad al Mohammad (mogelijk een valse naam) proberen zich toegang te verschaffen, maar worden bij de controle opgemerkt doordat zij niet in het bezit zijn van toegangskaarten voor de wedstrijd. De eerste felle explosie klinkt in de 20^e minuut van de wedstrijd. Bilal Hadfi blaast zich buiten het stadion op, bij ‘porte H’ aan de avenue Jules Rinet, met zijn eigen bomgordel. In eerste instantie wordt gedacht aan een gasexplosie. 10 Minuten later, 21.30 uur, volgt een tweede knal bij ‘Porte D’ en om 21.53 uur volgt een derde explosie. Drie daders hebben zichzelf opgeblazen waarvan een bij een McDonald’s, aan de rue de la Cokerie, net buiten het stadion. Er vallen in totaal vijf doden waaronder drie terroristen en negen zwaargewonden. De president wordt onmiddellijk naar zijn Elysee-paleis gebracht en zijn eveneens aanwezige minister van Binnenlandse Zaken Bernard Cazeneuve, naar diens eigen ministerie op de Place Beauvau. Niemand kan dan nog vermoeden welke drama’s er zich die nacht en de daar op volgende ochtend zullen afspelen. 

Le Petit Cambodge en Le Carillon aan de rue Bichat in het 10e arrondissement

In de tussentijd rijdt een zwarte Seat Leon de rue Bichat in, in het 10e arrondissement. In de auto drie mannen: Abdelhamid Abaaoud, Shakib Akrouh en Brahim Abdeslam. Het is 21.25 uur. De rue Bichat grenst aan het Hôpital Saint-Louis. De auto stopt op de hoek bij de rue Alibert. Twee mannen met Kalasjnikovs stappen uit en beginnen te schieten. Eerst nemen ze het terras van Le Carillon onder vuur tot er niemand meer beweegt. Daarna is het tegenoverliggende Le Petit Cambodge aan de beurt. In blinde paniek vluchten de mensen van het terras naar binnen. Koelbloedig worden de nodige salvo’s afgevuurd door de open deur. Er vallen vijftien doden en tien zwaargewonden. 

Ik noem ze de littekens van de stad, de gedenkplaten van de slachtoffers van 13 november 2015. Hier aan de muur van het Hôpital Saint-Louis aan de rue Bichat

De twee terroristen stappen in of er niets aan de hand is en zetten koers richting het Canal Saint Martin, naar de rue de la Fontaine-au-Roi. Hooguit vijf minuten lopen vanaf Le Carillon en Le Petit Cambodge. Ze stoppen opnieuw bij pizzeria La Casa Nostra en de tegenover gelegen bar À la bonne bière op de hoek van rue Faubourg du Temple. 7 minuten later, 21.32 uur. Opnieuw worden honderden schoten gelost, Vijf mensen komen om het leven waaronder twee meisjes die net uit een nabijgelegen jeugdherberg zijn gelopen. 

À la bonne bière op de hoek van rue Faubourg du Temple waar vijf slachtoffers vallen te betreuren

De dodenrit zet zich voort richting Bastille. Om 21.36 uur stopt de Seat voor het terras van La Belle Équipe. Het terras zit vol met jonge mensen die hier graag afspreken voor een koffietje of een goed glas wijn. Er wordt op dat moment een verjaardag gevierd. De Kalasjnikovs vuren ongenadig honderden kogels af.  Net zolang tot iedereen is omgevallen. Er vallen twintig doden in het restaurant dat slechts plaats biedt aan 28 mensen en negen zwaargewonden. Onder de doden Djamila, de vrouw van de eigenaar Gregory Reibenberg. Ze overlijd in zijn armen. Een jaar later heeft hij een boek geschreven over die avond in november en de tijd erna: ‘Une belle Équipe’. 

De dodenrit zet zich voort richting Bastille. Om 21.36 uur stopt de Seat voor het terras van La Belle Équipe

Het is 21.39 uur. De Fiat Leon stopt op de Boulevard Voltaire 253. Een van de mannen loopt rustig het restaurant Comptoir Voltaire binnen. Bij de bar loopt een vriendelijke serveerster op hem af. Op dat moment detoneert de man zijn bomgordel. De aanwezige bewakingscamera’s filmen het ongenadig. De serveerster raakt zwaar gewond. De terrorist Brahim Abdeslam,  de oudere broer van Salah Abdeslam, wordt nog gereanimeerd door de eigenaar die stopt op het moment dat hij de resten van de bomgordel ontdekt. 

Comptoir Voltaire waar een van de terroristen zichzelf opblaast in het volle restaurant

21.50 uur. Op dat moment parkeert iemand een zwarte VW-Polo bij de concertzaal Bataclan aan de boulevard Voltaire 50. Daar wordt op dat moment een concert gehouden van de Amerikaanse band Eagles of Death Metal, als onderdeel van hun Zipper Down tour. Het concert dat om 21.00 uur was begonnen was die avond met 1.500 man afgeladen vol. Ondanks de naam speelt de groep geen metal maar blues rock. Het publiek is divers, van jong tot oud, er zijn ouders met hun tienerkinderen. "De sfeer was uiterst gemoedelijk, de zanger maakte grapjes en er werd gedanst. Bij het liedje ‘Kiss the devil, op de gitaarsolo’s, hoorde ik achter me een reeks ontploffingen. Ik zag dat de gitarist zich vreemd gedroeg. Hij keek op een onnatuurlijke wijze naar de deuren van de zaal. Instinctief draaide ik mijn gezicht ook naar die richting. Twee deuren gingen plots open, het werd helemaal donker. Ik zag drie silhouetten de zaal binnenkomen”, aldus een ooggetuige. 

Het Bataclan theater aan de boulevard Voltaire 50

Het zijn drie zwaar bewapende terroristen, Omar Ismail Mostefai, Samy Aminour en Foued Mohamed-Aggad die de concertzaal binnendringen. De verkoper van cd's en T-shirts van Eagles of Death Metal, die vlak bij de ingang zit, wordt als een van de eersten doodgeschoten. Er zijn drie beveiligers, die machteloos staan tegenover machinegeweren - ook zij worden meteen gedood. Met automatische vuurwapens wordt vanaf het balkon geschoten op de bezoekers. Verschillende malen herlaadden ze hun wapens ondertussen roepend "Allahoe akbar". De paniek is groot en bezoekers proberen weg te komen via de twee nooduitgangen die, met gevaar voor eigen leven, geopend zijn door Didi, hoofd van de beveiliging. 

Een van de nooddeuren van de Bataclan voorzien van een mural door Banksy en het raam met daaronder de voetafdrukken van de zwangere vrouw die in blinde paniek probeerde te vluchten

We kennen allemaal de beelden van Daniel Psenny, redacteur van Le Monde, die nog steeds op ons netvlies staan gebrand. Bezoekers van theater Bataclan die in blinde paniek het gebouw ontvluchten, via de nooduitgangen in de passage Saint-Pierre Amelot, terwijl de terroristen hun wapens aan het herladen zijn. Sommigen hun zwaar gewonde vrienden achter zich aanslepend. Of de zwangere vrouw die uit het raam bungelt en zich vastklampt aan een vensterbank. De Française wist gelukkig ongedeerd te blijven dankzij een onbekende man die haar omhoog hielp. Minder dan drie uren later hebben de drie terroristen 90 mensen gedood en 99 anderen zwaar gewond. 00.20 Uur; op dat moment vallen commando’s van de BRI (Brigades de Recherche et d’Intervention) en RAID (Recherche, Assistance, Intervention, Dissuasion) de Bataclan binnen. Een terrorist komt om door politiekogels waardoor zijn bomgordel ontploft.  De twee overige terroristen blazen zichzelf op met hun bomgordel. Een minuut en zes seconden, langer duurt de aanval niet. Overal in de zaal en op de trappen liggen zielloze lichamen in grote plassen bloed terwijl onophoudelijk mobiele telefoons blijven rinkelen. 

In minder dan drie uren hebben de drie terroristen in de Bataclan 90 mensen gedood en 99 anderen zwaar gewond

Tijdens de aanslagen van 13 november 2015 vielen 130 doden en meer dan 350 gewonden. Onder hen bevonden zich drie Nederlanders. Een van hen raakte lichtgewond, twee anderen zwaargewond.

Een jaar na de aanslagen lagen er nog steeds 20 mensen in het ziekenhuis. Zeker 50 kinderen groeien door de aanslagen op met het gemis van een of twee ouders, en meer dan 1000 mensen verloren een familielid.

Er waren acht aanslagplegers, zes kwamen om door eigen toedoen, een zevende door een politiekogel en de achtste, Salah Abdeslam, kon of wilde zijn bomgordel niet tot ontsteking brengen. Hij werd na 126 dagen opgepakt in de wijk Molenbeek te Brussel. 

Laten we hopen dat 'pas' staat voor nooit meer

Frankrijk won de wedstrijd met 2-0 en de toeschouwers konden na de wedstrijd het stadion veilig verlaten. Het Duitse elftal heeft uit veiligheidsoverwegingen de nacht in het stadion doorgebracht.

Een jaar later opende de Bataclan weer zijn deuren met een concert van Sting. De zanger begon zijn optreden met een minuut stilte ter nagedachtenis aan de negentig mensen die hun leven in de zaal verloren. Sting vroeg geen vergoeding voor zijn optreden.

In de jaren daarna maken geheime operaties een einde aan de levens van nog eens zeven terroristen die gezien werden als het brein achter deze aanvallen. Parijs riep hierbij de hulp in van Amerikaanse, Britse en zelfs Russische en Chinese collega’s.

Bronnen: 13 Novembre: Fluctuat Nec Mergitur, Le Parisien, Le Monde, Le Figaro, AD, NRC, Liberation, La Depeche, l’Express, De Telegraaf.