Op de valreep van het nieuwe jaar

Een vergeten museum 

Tegenover de ingang van het Musée d’Orsay ligt een uniek museum dat de meeste bezoekers van Parijs achterwege laten. Gewoon omdat het vrijwel onbekend is en totaal in het niet valt bij de indrukwekkende ingang van het Musée d’Orsay aan de gelijknamige Esplanade. Ook mij is dit overkomen. Ik werd op dit museum gewezen door mijn fotovriend waar ik jaarlijks de Parijse fotoweek mee bezoek. Volgens mij is het ook nog eens het museum met de langste naam: Musée national de la Légion d'honneur et des ordres de chevalerie.

 Het Hôtel de Salm gezien vanuit de rue de Lille

Het museum is gehuisvest in de vroegere stallen van het Hôtel de Salm, gebouwd door architect Pierre Rousseau voor Frederick III, Prins van Salm-Kyrburg. Kolonel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Republiek bestond uit acht soevereine staten: Stad en Lande (Groningen), Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland, Zeeland, en Drenthe. Het einde kwam met de Franse invasie van 1792–1795. Rijk geworden door zijn huwelijk met Maria Theresia van Horne gaf Frederik III opdracht tot de bouw van het Hôtel de Salm in Parijs, die van 1782 en 1787 plaatsvond. Von Salm is vanwege zijn banden met het ‘Ancien Regiem’ eind juli 1794 op de guillotine onthoofd. Zijn eigendommen werden vervolgens geconfisqueerd door de Franse Staat en vervolgens geveild om de schulden van de overleden aristocraat te betalen.

 'l'Honneur nourrit les arts' - de hoofdingang aan de Esplanade du Musée d'Orsay

De hoofdingang van het museum ligt aan de Esplanade du Musée d’Orsay. Het mooiste uitzicht op Hôtel de Salm heb je vanuit de rue de Lille.  Het gebouw volledig was voltooid in 1788 en maakte toen een geweldige indruk op de Amerikaan Thomas Jefferson. Van 1785 tot 1789 was Thomas Jefferson ambassadeur in Frankrijk en liep vrijwel dagelijks langs het gebouw. Hij bewonderde het gebouw zo erg dat zijn huis in Monticello in Virginia, Amerika, opnieuw werd ontworpen met een koepel net als dit herenhuis. Hier bewaarde hij een enorme voorraad geïmporteerde Franse wijn. In zijn tijd als ambassadeur in Frankrijk ontwikkelde hij een voorliefde voor de Franse keuken en kledingstijl. Vandaag de dag kijkt het standbeeld van Thomas Jefferson in Parijs nog steeds uit op het Hôtel de Salm. Neem dus even de moeite om het gehele kwadrant te lopen: De rue de Lille, rue de Solferino, je passeert de kanselarij -  ‘Grande Chancellerie de l’Ordre de la Legion d’Honneur’, vervolgens rechts de quai Anatole France, hier heb je zicht op de voorzijde van het herenhuis en weer terug naar de Esplanade.

Napoleon Bonaparte, de oprichter van het Legioen van Eer, hier met zijn grote keten van de orde - Foto Wikimedia

Maar terugkomend op dit specifieke gebouw, het is sinds 3 mei 1804 de thuisbasis van het Legioen van Eer, twee jaar nadat Napoleon Bonaparte, die toen nog Eerste Consul was, voor het eerst het Legion d’Honneur creëerde in 1802. Helaas werd het herenhuis zwaar beschadigd door brand tijdens de Commune van Parijs, maar weer volledig herbouwd, identiek aan de oorspronkelijke bouw, tussen 1871 en 1878 onder leiding van architect Anastase Mortier. Het werd pas een museum in 1925 en opende met de oorspronkelijke collectie afkomstig uit de kanselarij. In 2001 sloot het museum voor een vijfjarige verbouwing om in 2006 te worden heropend in aanwezigheid van de onlangs overleden Franse President Jacques Chirac. Dankzij de volledig gerenoveerde vitrines, audiogidsen in het Frans of het Engels en een multimediatour bekijk je de Franse geschiedenis vanuit een geheel andere invalshoek. Voor onderzoekers en geschiedkundigen is er ook een bibliotheek met ruim 3000 boeken en een archiefsectie. Beiden zijn uitsluitend te bezoeken op afspraak.

1802 Uitreiking van de eerste kruisen in het Hôtel des Invalides - Foto Wikimedia

De expositie bestaat uit 6-secties. Het inleidende deel is geheel gewijd aan de geschiedenis van het paleis en het museum, waarna bezoekers ridderlijke- en religieuze ordes, onderscheidingen van het Franse koninkrijk, het rijk van Napoleon Bonaparte, insignes en medailles van het buitenland te zien krijgen en in detail vertrouwd raken met de ontwikkeling van medaillekunst sinds 1789. Tevens heeft het museum een rijke verzameling ceremoniële portretten en andere schilderijen. In de galerij van militaire, publieke en politieke figuren die Franse orders hebben gekregen gedurende tweehonderd jaar geschiedenis van het Legioen van Eer, zijn er veel beroemde mensen uit andere landen, waaronder Rusland. Keizers Alexander I en Nicholas II, cellist Mstislav Rostropovich, operazanger Fjodor Chaliapin, kunstenaar Marc Chagall en natuurlijk prominente militaire Sovjet generaals uit de Tweede Wereldoorlog waaronder Georgi Zhukov, Rodion Malinovsky en Ivan Konev. Maar vooral word je voorgesteld aan prominenten uit de Geschiedenis van Frankrijk zoals Louis Pasteur, generaal Eisenhower, verzetsstrijder Jean Moulin, Sebastien-Le-Prestre-de-Vauban, de ongelooflijke militaire ingenieur, autobouwer Andre Citroen, generaal en president Charles de Gaulle, Eric Tabarly, marine kapitein en Frans zeiler en nog vele anderen.

Instellingsdecreet

Maar wanneer kom je en wie komt nu in aanmerking voor deze zeer prestigieuze onderscheiding? Voor de benoemingen gelden strenge regels. Het legioen van eer, uitgevoerd als een vijfpuntige ster, geëmailleerd wit, in zilver. Hangend aan een bladerenkroon, geëmailleerd met groen en samengesteld uit eiken- en laurierbladeren, is tenslotte een van de beroemdste decoraties ter wereld en diep geworteld in de Franse samenleving. Het is een beloning voor zowel militaire als burgerlijke verdiensten waaronder economisch, wetenschappelijk, educatief, artistiek, sportief, diplomatiek en humanitair.  Het was generaal de Gaulle die het Legioen van Eer in de jaren zestig opende voor gouden medaillewinnaars van de Olympische Spelen, waarmee het belang van de sport in de hedendaagse (Franse) samenleving nog eens werd bevestigd. Maar ook brandweerlieden, politiepersoneel, priesters en predikanten, hogere ambtenaren en volksvertegenwoordigers worden vaak gedecoreerd. Parlementsleden en rechters kunnen het Legioen van Eer tijdens hun ambtsperiode niet ontvangen. Rechters kunnen uitsluitend bij hun afscheid worden gedecoreerd Uiteraard kan een parlementslid wel worden gedecoreerd voor moed wanneer hij in een oorlog vecht.

Oorkonde behorend bij het Legion d'Honneur

Buitenlanders worden geen lid van het Legioen van Eer maar ze worden wel onderscheiden met het Legioen van Eer. Voor de Franse premiers gelden bijzondere regelingen. Hij of zij wordt drie maanden na de ambtsaanvaarding gedecoreerd met het commandeurskruis van de Nationale Orde van Verdienste. Deze Nationale Orde van Verdienste wordt verleend voor ‘belangrijke verdiensten’ (Frans: "mérites distingués"), terwijl het Legioen van Eer de ‘eminente verdiensten’ beloont. De Nationale Orde van Verdienste is minder in aanzien dan het Legioen van Eer. Een decreet van 21 november 2008 stelde vast dat een premier van Frankrijk na twee jaar in dat ambt rechtens grootofficier in het Legioen van Eer is. De president van Frankrijk mag de grote keten van het Legioen van Eer dragen. De presidenten Hollande, Sarkozy, Mitterrand en Chirac zagen daarvan af. De keten werd hen bij hun beëdiging in de cassette overhandigd waarop zij deze meteen weer teruggaven aan de kanselier van het Legioen van Eer. De presidenten De Gaulle, Pompidou en Giscard d'Estaing hebben met de keten geposeerd. 

Om beide orden exclusief te houden worden driejaarlijkse quota vastgesteld. Men moet minimaal veertig jaar oud zijn en een onberispelijke staat van dienst hebben. Er worden niet meer dan 75 grootkruisen uitgereikt. Tussen een benoeming en een bevordering moet een bepaalde periode verlopen en iedere Fransman (met uitzondering van de president en de eerste minister) moet ridder zijn voordat hij, wegens ‘nieuwe eminente verdiensten voor Frankrijk’, voor bevordering tot officier in aanmerking komt. Om tot commandeur bevorderd te worden moet weer een periode met opnieuw ‘nieuwe eminente verdiensten voor Frankrijk’ verlopen. Van de rang van ridder tot die van officier; acht jaar. Van de rang van officier tot die van commandeur; vijf jaar. Van commandeur tot de waardigheid van een grootse officier; drie jaar en van de waardigheid van een groot officier tot die van een grootkruis; drie jaar. De wet maakt overigens wel een uitzondering voor stervende personen die hun benoeming anders niet zouden meemaken.

Versierselen Legioen van Eer

De Raad van de Orde van het Legioen van Eer is belast met de beoordeling van alle aanvragen van benoemingen of promoties. Een onafhankelijk orgaan, onder voorzitterschap van de kanselier, zijn beraadslagingen zijn vertrouwelijk en zijn beslissingen worden voorgelegd aan de president van de Republiek. Ongeveer 60 Nederlanders zijn onderscheiden met het Legioen van Eer. Om er zo maar enkelen te noemen: Bernard van Lippe-Biesterfeld – grootkruis, Joseph Luns – grootkruis, Jan Willem de Winter (brigadegeneraal in het Franse leger en begraven in het Panthéon) – grootkruis.

Dick Berlijn (generaal) – commandeur, Peter Hartman (voormalig CEO KLM) – commandeur, Willem Mengelberg (dirigent) – commandeur, Hans van Mierlo (politicus) – commandeur.

Hella Haasse (schrijfster) – officier, Gerard ’t Hooft (Nobelprijswinnaar natuurkunde) – officier, Peter van Uhm (generaal) – officier.

Hedy d’Ancona (politica en feministe) – ridder, Khadija Arib (Tweede Kamervoorzitter) – ridder, Ton Elias (politicus) – ridder, Jan Janssen (wielrenner) – ridder, Liesbeth List (zangeres) – ridder, Geert Mak (historicus – ridder, Gerard van Spaendonck (kunstschilder en mede-oprichter van het Institut de France) – ridder, Joop Zoetemelk (wielrenner) – ridder.

Het museum bestaat uit 6-secties

Worden er ook wel eens mensen uitgezet? Zeker, onlangs nog. Filmproducent Harvey Weinstein raakte de hoogste Franse onderscheiding kwijt. President Macron heeft besloten hem te schrappen van de erelijst van het Légion d'honneur. Nicolas Sarkozy ridderde Weinstein in 2012 voor zijn verdiensten voor de filmindustrie, zoals het produceren van The Artist. De Franse stomme zwart-witfilm uit 2011 sleepte vijf Oscars in de wacht. Macron nam het toenemend aantal beschuldigingen aan het adres van Weinstein over seksuele intimidatie, aanranding en verkrachting hoog op. "Dit soort gedrag is strijdig met de eer van het legioen", zei een woordvoerder van Macron tegen The New York Times. Zo werd in 2012 de Britse couturier John Galliano van de lijst geschrapt. De topontwerper van het Franse modehuis Dior was ontslagen en veroordeeld voor antisemitische uitspraken.

In detail vertrouwd raken met de ontwikkeling van medaillekunst sinds 1789

Overigens heeft President Macron aangekondigd dat het aantal onderscheidingen per jaar drastisch zal worden teruggebracht. Onderscheidingen aan burgers met 50% vanaf 2018, een daling van 10% in militaire onderscheidingen en 25% minder voor buitenlanders. Er zullen ook meer inspanningen worden geleverd om winnaars te selecteren die het moderne Frankrijk beter weerspiegelen, waarbij hij vilein opmerkte dat er momenteel te veel ontvangers blanke mannen ouder dan 60 zijn.

Was getekend Charles de Gaulle

Rest mij nog een laatste vraag; waar worden de medailles gemaakt? De onderneming Arthus-Bertrand is een van de toonaangevende specialisten op het gebied van medailles en onderscheidingen. Arthus-Bertrand, ‘medaillistes et joailliers’, is een Frans bedrijf opgericht in 1803 in Parijs door Claude Arthus Bertrand. Gedurende 2 eeuwen ontwikkelde het zich met behoud van traditionele productietechnieken tot de hofleverancier van de Franse overheid en het Franse leger. In 1953 werd Arthus-Bertrand belast met het maken van de grote ketting van het Legioen van Eer. De onderneming is gevestigd aan de rue Royale 6 in het 8^e arrondissement.

Een gipsen afbeelding van het bronzen standbeeld van Charles de Gaulle dat staat op de Champs Élysées

Het Nationaal museum van het Legioen van Eer en ridderorde, maakt deel uit van het nationale Franse erfgoed. Dit is een fascinerend museum en zeker een bezoek waard. Vele buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders gingen je al voor. Het museum is gratis te bezoeken van woensdag tot en met zondag van 13.00 uur tot 18.00 uur. Goed toegankelijk voor gehandicapten en rolstoelgebruikers. Naast alle Franse hoge onderscheidingen is er ook nog een overzicht van onderscheidingen over de gehele wereld, vooral die uit exotische landen, veelal voormalige Franse koloniën.  Vanuit Nederland kun je van zeer dichtbij aanschouwen de Orde van de Nederlandse Leeuw, de Orde van Oranje-Nassau en de Militaire Willems-Orde.

Metrostations : Solférino’- lijn 12, Assemblée Nationale – lijn 12, RER-C : Gare Musée d’Orsay

Zo op de valreep van het nieuwe jaar rest mij jullie een fijne jaarwisseling toe te wensen en een gelukkig en vooral een gezond 2020. Tot volgend jaar.