Oh!... France, Mon amour… (64) Eigenlijk ben ik van adel, Napoleon!

Eigenlijk ben ik van adel, keizer Napoleon!, maar wij zijn het blauwe boekje kwijt! Waar het is misgegaan weet ik niet. Een dubbele achternaam wil niet altijd zeggen dat je van adel bent. Vaak is het zo dat de naam van de moeder werd toegevoegd of de naam van de streek waar deez of geen vandaan kwam. Je kunt achternamen in 4 verschillende groepen verdelen; Afstammingsnamen, zoals Jansen (was Jans zoon), Geografische namen, stads-, dorps- of streeknamen, zoals mijn achternaam (is van Bommel), Beroepsnamen, zoals de Boer en Eigenschapsnamen. Deze laatste zijn weer onder te verdelen in Fysieke eigenschappen, bijvoorbeeld: De Groot, De Langhe, De Wit, Holvoet. En Psychische eigenschappen, bijvoorbeeld: De Wilde, Strijders, Goeman.

Maar vaak zat er ergens een lek in het GBA, de Gemeentelijke Basis Administratie. Men vond het schijnbaar lastig om, wanneer er een kind werd geboren, een dubbele naam te vermelden. Of als één van je voorvaderen op je volle nicht was gaan liggen. En dan ook de pech hebben dat je allebei dezelfde achternaam droeg. Ja, dan werd het lastig. Ik wil niet zeggen dat dit bij ons gebeurd is, maar het zou mogelijk zijn!

Het dragen van een dubbele achternaam, heeft vaak met onderscheidingsdrang te maken, de behoefte van de hogere standen om zich te onderscheiden van het volk; niet dat ik last heb van onderscheidingsdrang. Adel was de eerste groep die een geografische toenaam aannam.

Mijn moeder, die Takkenberg heette, heet eigenijk “Tackenberg von Tecklenburg”, maar schijnbaar vonden ze dat maar een gedoe in 1798. En de ambtenaar van de burgelijke stand maakte er maar Takkenberg van, dus zonder ck en het blauwe boekje was blijkbaar in Tecklenburg gebleven. En zoals je aan mijn vaders kant ziet, heette mijn oma “van Engelsdorp Gastelaars”. Ook dit werd op verschillende manieren genoteerd. Engeldorp zonder S en Gastelears met EA en soms Gastelaers met AE, soms met een S en soms zonder S.

Als je naast schrijven ook de hobby hebt om de genealogie van je familienaam te achterhalen, kom je zulke fouten regelmatig tegen.

 Dit gebeurde allemaal voordat de Franse keizer Napoleon in beeld kwam. Dat Napoleon de achternamen zou hebben bedacht, is een sprookje. Hij stelde het verplicht om je met en voor en achternaam te registreren in de gemeente waarin je woonachtig was en waarom dan niet in Frankrijk?

Maar ook vóór de  Napoleontische tijd  hadden de mensen al achternamen. In de vroege middeleeuwen met de invoering van het christendom rond 1500 werd het door de kerk min of meer verplicht om de doopnamen te registreren.

Om eenheid in de systemen te krijgen, werd in de Napoleontische tijd (1799-1815) besloten dat iedereen die nog geen achternaam had er één moest kiezen, en dat achternamen altijd van vader op kind zouden overgaan. In grote delen van de Lage Landen waren namen al min of meer gefixeerd in de voorliggende periode, zodat voor deze personen alleen de vastliggende schrijfwijze nieuw was. Met name in het noorden van Nederland werden nog wel nieuwe achternamen gecreëerd. Dat sommige mensen bij wijze van protest een belachelijke naam als Naaktgeboren of Zondervan zouden hebben gekozen, is een hardnekkige mythe. De namen zijn vaak al ouder. Naaktgeboren is overigens een verhaspeling van het Duitse Nachgeboren, wat nageboren (geboren nadat de vader was gestorven, postuum) betekent. Dit verklaart ook de achternaam Posthumus.

 Aanvankelijk was dit bevel van Napoleon zonder veel daadwerkelijke effectiviteit, maar met de invoering van de burgelijke stand op 18 november 1811 werd het dan toch menens. Delen van Limburg en Zeeuws-Vlaanderen waren al eerder ingelijfd bij Frankrijk en kregen al in 1795 een burgerlijke stand.

Vanaf 1811 (of waar van toepassing 1795) was het zo dat een kind altijd de achternaam van de vader kreeg (als er geen vader bekend was, de vader wenste het niet te erkennen, of de moeder wenste de erkenning tegen te houden, kreeg het kind de naam van de moeder). Het was de gewoonte dat een getrouwde vrouw de achternaam van haar man voerde, echter officieel veranderde haar naam niet en hield ze haar “meisjesnaam”.

Aanhangers van het protestantisme (Hugenoten) werden in de zestiende en zeventiende eeuw bloedig vervolgd in het Katholieke Frankrijk en velen van hen moesten vluchten. Zodoende kwam een aantal van de Hugenoten terecht in Nederland waar zij zich vestigden. Enkele voorbeelden van deze van origine Franse achternamen zijn: Tokkie (Toquet), Petit, de Jeu (du Jeu), Le Grand, Plessius (Du Plessis) en Chapel.

En zoals ik in Isaac Asimov’s portaal vond; “What’s in a name” Een naam is het, meer niet.

En dat “van adel zijn” is maar een gedoe, ik geloof eigenlijk dat het allemaal niet zo belangrijk is!

Bronvermelding:

• http://www.naamkunde.net/
• http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/napoleon-voert-de-achternaam-in...

Wilt u niets missen van deze verhaaltjes, dan kunt U mij volgen via mijn weblog. http://ohfrancemonamour.wordpress.com/

U krijgt dan iedere week mijn verhaal automatisch per mail toegestuurd.