Oh!... France, Mon amour… (62) Pied noir

Het koloniale verleden van Frankrijk en van zoveel landen is niet iets om trots op te zijn! De expansiedrift van Frankrijk was immens, vooral in Afrika en het midden oosten. Het landjepik betrof ook het huidige Algerije. Voor alle oorlogen die Frankrijk voerde hadden ze soldaten nodig en die vonden ze o.a. in Algerije. Hier werden de Sefardische joden en kolonisten gebruikt (lees misbruikt). Ze werden pied-noirs genoemd (lett.  pied noir = zwarte voet).

De zwartvoeten waren Franse kolonisten en Sefardische joden uit Algerije, ooit verjaagd uit Spanje.

Vanaf de Franse invasie in 1830 tot de dag van de Algerijnse onafhankelijkheid in 1962 vormde Algerije, in tegenstelling tot andere kolonies, drie departementen die deel uitmaakten van Frankrijk. Bij de onafhankelijkheid waren er rond de 1 miljoen Pieds-noirs, ongeveer 10% van de bevolking. Het woord  pied-noir is eigenlijk een scheldwoord, het betreft een minderwaardig persoon.

De Fransen waren in het bezit van het meeste en beste land. De Algerijnen, in de volksmond aangeduid als 'moslims' of 'inheemsen', waren uitgesloten van stemrecht. Ze konden weliswaar de Franse nationaliteit verkrijgen, maar dit hield in dat ze hun religie moesten afzweren. Dit gebeurde dan ook vrijwel niet.

Maar ik ga eerst terug in de tijd, om een beter inzicht te geven in de historie van de Sefardische joden. In de 2^e eeuw voor christus kwamen er al joden vanuit Palestina naar Spanje. Deels vrijwillig, deels als slaven van de Romeinen. Zij trokken ondermeer naar Spanje. (Sefarad = Spanje in het Hebreeuws) vandaar de naam Sefardische joden. Zij leefden een relatief rustig leven, weliswaar afgezonderd van de autochtone bevolking. Dat de populatie groot was, blijkt uit het feit dat de apostel Paulus uit Tarsus (in Cilicië = Klein Azië (Turkije) hen bezocht.

Op het moment dat de Moren in 711 Zuid-Europa veroverden, werd dit toegejuicht door de joden. Hier kwam echter abrupt een eind aan in 1469, toen Koning Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië de Moren verjoegen evenals alle christenen, zigeuners en joden. In eerste instantie gingen ze naar Portugal maar daar waren ze later ook niet veilig. Een deel bekeerde zich tot het Katholicisme, zij werden Marranen genoemd, maar de jacht op deze bevolkingsgroepen ging onverminderd voort.

Hoewel de meeste pieds-noirs een “quasi” Franse achtergrond hadden, moedigde de Franse regering kolonisatie actief aan, en wierf ook kolonisten in andere Mediterrane landen, zoals Spanje, Italië en Malta. Sefardische Joden kregen krachtens een decreet van de Franse minister Cremieux eveneens de Franse nationaliteit en gingen vanaf toen eveneens tot de pieds-noirs behoren. De Pieds-noirs bestreken een wijd sociaal scala, van kleine boertjes tot grootgrondbezitters (grand-colons).

Pieds-noirs raakten na verloop van tijd geïsoleerd. Enerzijds waren ze vervreemd van de lokale bevolking, die grotendeels langs hen heen leefde. Anderzijds hadden ze ook weinig op met Frankrijk, waar veel van hen nooit voet hadden gezet.

De Tweede wereldoorlog verstoorde de verhoudingen. De Algerijnen eisten erkenning voor het feit dat velen van hen als soldaat in de Franse legers hadden gevochten en gestorven waren. De Franse regering voerde in 1947 wat halfhartige hervormingen door en verleende een grote groep Pied-noirs de Franse nationaliteit.

Toen in 1961-1962 het duidelijk werd dat Algerije onafhankelijk zou worden, begon een grote uittocht van Pieds-noirs uit Algerije. Dit werd nog versterkt door een aantal gewelddadige incidenten, waaronder het bloedbad van Oran, waarin een grote groep Europeanen door woedende Algerijnen werd gedood. Sommigen verlieten overhaast het land met niets anders dan een koffer met kleren, en een aantal steden liep zelfs half leeg. Ongeveer 100.000 Pieds-noirs kozen ervoor om te blijven, maar vertrokken uiteindelijk toch op enkele duizenden na.

De meeste Pieds-noirs vertrokken naar Frankrijk, en gingen in het zuiden wonen waar het klimaat min of meer hetzelfde was. Anderen kozen voor Nieuw-Caledonië, Italië, Spanje, Australië of Amerika. Veel Sefardische Joden kozen voor Israël.

De Franse regering bleek de instroom van vluchtelingen te hebben onderschat. Hoewel er fondsen voor schadeloosstelling beschikbaar waren voor hun integratie, waren die niet toereikend. Terwijl de grootgrondbezitters vaak voldoende vermogen hadden om de overstap soepel te maken, gold dat niet voor de middenklasse. Zij moesten in Frankrijk helemaal opnieuw beginnen, en werk beneden hun niveau accepteren. Bovendien werden ze door veel Fransen met de nek aangekeken. Enerzijds zagen veel linkse bewegingen hen als de oorzaak voor de lange pijnlijke Algerijnse oorlog. Een veel voorkomend vooroordeel luidde dat Pieds-noirs allemaal grootgrondbezitters en uitbuiters waren, die een lesje in nederigheid hadden verdiend. Anderzijds moesten ze met de lokale bevolking concurreren om banen, wat eveneens antipathie opleverde.

De werkelijke oorsprong van de term pied-noir is niet geheel duidelijk. Volgens het Oxford Engels Woordenboek, verwijst het naar "een persoon van “Europese” afkomst die in Algerije tijdens de periode van de Franse overheersing, geëxpatrieerd werd nadat Algerije in 1962 onafhankelijkheid werd verleend.

Het “Le Robert” woordenboek stelt dat het begrip rond 1901 verwijst naar een matroos die op blote voeten werkzaam was in de kolenkamer van een schip, en die zijn voeten bevuild had door het roet.

Er is ook een theorie dat de term komt van de zwarte laarzen van Franse soldaten in vergelijking met de blote voeten Algerijnen.
Dit gebruik is ontstaan ​​op het vasteland van Frankrijk als een negatieve bijnaam.

Het lied van de Afrikanen: (zie youtube link)
De Pied-noir gemeenschap heeft een onofficieel volkslied, de kapitein Felix Boyer 1943 versie van “Le Chant des Africains” (het “lied van de Afrikanen”)  als symbool van hun identiteit. De oorspronkelijk titel is:  “C'est nous les Marocains” (lett. "Wij zijn de Marokkanen"). De muziek en de woorden werden later door de Pied-noirs gebruikt om hun trouw te verkondigen aan Frankrijk.

 Ik heb oprecht geprobeerd een weergave te geven van deze zeer complexe materie die Frankrijk zal blijven achtervolgen als een nare droom.

Bronvermelding:

• http://www.nytimes.com/2009/03/05/world/europe/05iht-kimmel.4.20622...
• http://alger-roi.fr/Alger/portraits/pages_liees/13_paul_robert_pn10...
• http://www.theologienet.nl/documenten/Biesma%20%20Marranen%20Gedoop...
• https://www.youtube.com/watch?v=DAFYZYOqTIg

Wilt u niets missen van deze verhaaltjes, dan kunt U mij volgen via mijn weblog. http://ohfrancemonamour.wordpress.com/

U krijgt dan iedere week mijn verhaal automatisch per mail toegestuurd.