Nieuwe woorden in de Petit Larousse, het veelgebruikte Franse woordenboek

De meeste Fransen houden van hun taal. Sommigen zien het zelfs als een passie. Hoe ontstaan nieuwe woorden; waarom verdwijnen nieuwe woorden weer snel en hoe kan het dat andere snel gemeengoed worden?

Ik vond de antwoorden in een artikel in de krant waaruit ik wat dingen overneem. Voor de Nederlanders die zijn geïnteresseerd in de Franse taal.

Er is één nieuw woord dat in 2020 ineens overal opdook en een schat nieuwe woorden met zich meebracht: COVID. De vraag is of COVID en andere woorden zal opduiken in het woordenboek dat je in bijna alle Franse huishoudens tegenkomt.

De selectie van woorden voor de Petit Larousse vindt plaats door een comité van 40 personen, deels van de uitgeverij en de andere helft externe experts op vele gebieden. Ze filteren uit de tienduizenden woorden die worden geregistreerd vanuit alle typen media, boeken, romans essays enzovoort. Sommige woorden worden door slechts enkelen gebruikt en komen dan meestal niet terecht in het woordenboek. Voor de meeste woorden geldt dat ze gedurende minstens 3 jaar regelmatig worden gebruikt. Voor het woordenboek van de Academie Française geldt zelfs een periode van maar liefst 10 jaar!

Na de eerste schifting houdt men 1500 woorden over, die nogmaals worden beoordeeld om gemiddeld 150 nieuwe woorden op te nemen. In de editie 2022 breekt men het record met 170.

Langs kwamen woorden als apérozoom, cyberapéro en skyapéro, maar ze werden beoordeeld als te vluchtig, men denkt dat ze van voorbij gaande aard zijn.

Afgelopen jaar kwamen veel woorden in zwang die een andere betekenis als voorheen hebben gekregen. Couvre-feu, ooit bedoeld als uitdrukking om het vuur bij een brand af te dekken, werd in de 18^e eeuw een militaire term. En nu betekent het thuis blijven in een bepaalde periode, ofwel avondklok.  Confinement was voorheen een term om aan te duiden dat een gevangene was opgesloten. We weten vandaag de dag wat het nu betekent, namelijk ophokken, binnenblijven. Quarantaine en quatorzaine was vroeger een aanduiding van 40 of 14 dagen. Dat is nu veranderd van betekenis.

Sommige woorden verdwijnen, maar bijzonder is dat magnetoscope (Videorecorder) een blijver is, maar dat magnétoscoper (video opnemen) is verdwenen. Net als Minitel is gebleven maar minitéliser (met de minitel werken of iets opzoeken) niet. Een recent woord is verdwenen met als voorbeeld botoxé (met botox bewerkt). De grote Larousse bestond in 1856 uit 700 pagina’s en de huidige Franse Dikke van Dalen uit meer dan 2000!

De Petite Larousse bestaat nu 170 jaar. Ieder jaar heeft zijn kenmerken, maar dit jaar is de invloed van de pandemie enorm. Tijdens de crisis zijn er erg veel nieuwe woorden ontstaan en eigenlijk zonder veel Angelsaksische invloed. Er zijn gewoon en spontaan nieuwe woorden ontstaan, die iedereen lijkt te begrijpen.

In crisistijden gebeurt dat vaker, maar nu lijkt het spectaculair zeggen de taalkundigen. Mijn zoon is asymptomatique (heeft geen symptomen), cas contact (iemand die positief is getest).

Confinement (de thuisblijfplicht) was een onbekend woord vóór maart 2020. De tegenhanger déconfinement (weer op stap kunnen) was voorheen een woord dat werd gebruikt in de kernenergie, namelijk als je schoon naar buiten mocht.

Voor- en achtervoegsels als déconfinement, reconfinement en préreconfinement zijn bijna gemeengoed geworden. En het Frans heeft vaak standgehouden, want hier hebben we geen lock-down gehad. Maar cluster wel en click and collect zie je vaker dan cliqué-retiré.

Ik las in het artikel dat bestaande, maar slapende woorden als asymtomatique (zonder verschijnselen) zowel als bijvoeglijk naamwoord als zelfstandig wordt gebruikt. Comorbidité (bijkomende ziektes), confinement, coronavirus, hydroalcoholique, pandémie, incubateur (start-up), intubation (intubatie), pandémie, PCR, respirateur (beademingsapparaat) zijn voorbeelden van woorden die je in de krant en op de TV, vooral op vele nieuwszenders tussen 5 en 7, tegenkomt.

Echt Frans is de discussie of Covid een le of la is, mannelijk of vrouwelijk. In Québec is het vrouwelijk. Larousse heeft nog niet beslist en keurt beide geslachten goed, hoewel de mannelijke vorm het meeste voorkomt. Een referendum zou kunnen worden uitgeschreven om de Fransen te laten kiezen -). 

Tenslotte kwam ik in het artikel een nieuw en goed bruikbaar woord voor om feestelijk af te sluiten: S’enjayer, feestvieren als verbastering van “enjoy” afkomstig uit het engels en uit Ivoorkust.  Aller s'enjayer en boîte de nuit, ofwel de beest gaan uithangen in de nachtclub. Hopelijk kunnen we allemaal en binnenkort een beetje feestvieren: nog even volhouden!

En nu snel naar de boekhandel voor de nieuwe versie van le Petit Larousse !