Monsieur de Condorcet

NEDERLANDS ONDERAAN

Il y a quelques jours, j’ai grimpé avec les participants de mon cours au vieux village de Condorcet, dans la Drôme. Tout en hauteur, surplombant la vallée, les ruines du château et des maisons paysannes, comme un troupeau sous ses murailles, ont un charme grandiose et touchant. Et la nature s’y sent si à l’aise, y est si diverse et florissante que l’on peut dire qu’elle donne vie à ce qui ne pourrait être que du passé figé dans des amas de vieilles pierres. Le sentier qui mène au sommet est placé sous le signe du Marquis Marie Jean Antoine Nicolas de Caritat de Condorcet ; pour les intimes : Monsieur de Condorcet. Cet homme mérite une place de choix dans le livre d’Histoire que j’écrirai dans mes vieux jours, et d’où sera exclus tout homme de guerre, et bienvenus tous ceux et celles qui ont véritablement contribué au bien commun. Né en 1743 et très vite orphelin de son officier de père, le petit Nicolas eut à souffrir d’une éducation chez les Jésuites, très stricte donc et profondément religieuse. Mais il s’est malgré tout développé très tôt comme esprit scientifique et libre-penseur. Pris en amitié par le grand mathématicien D’Alembert (coauteur de l’Encyclopédie), puis par Voltaire, Condorcet s’est illustré par ses travaux de mathématiques appliquées au bien-être social. Il a par exemple proposé un système de vote démocratique bien plus juste et efficace que le système actuellement en cours (voir https://blog.open-agora.com/fr/methode-condorcet/). Il fut le promoteur du mètre comme unité de mesure universelle. Mais surtout, il s’est montré, bien avant la révolution un opposant convaincu de l’esclavage et un promoteur de l’accès des femmes à toutes les fonctions publiques. Pendant la Révolution, il rédigea un projet de Constitution qui a été malheureusement écarté, où il prônait l’instruction gratuite, laïque et obligatoire pour tous les enfants. Il vécut un bel amour avec une jeune et brillante femme de lettres, Sophie de Grouchy. Mais ce sont les circonstances de sa mort qui donnent à penser sur la futilité des choses de la vie : sa tête étant mise à prix sous la Terreur, il entra un jour, après 9 mois de fuite, dans une Auberge et commanda une omelette. « Combien d’œufs ? » s’enquit la servante. « Douze ! » répondit-il. Et ce fut assez pour paraître suspect et se faire arrêter. Le surlendemain, on le retrouva mort dans sa cellule, probablement suicidé au moyen d’une petite fiole de poison qu’il portait sur lui. Comme quoi : n’abusez jamais d’œufs ! Et plus sérieusement : merci à vous de tout cœur, Monsieur de Condorcet !

NL/ Een paar dagen geleden ben ik met de deelnemers aan mijn weekcursus naar het oude dorp Condorcet, in de Drôme, geklommen. Uittorent boven lage bergen, met uitzicht op de vallei, hebben de ruïnes van het kasteel en de boerenhuizen - als een kudde onder diens dikke muren - een grandioze en ontroerende charme. En de natuur voelt zich hier zo thuis, zo divers en bloeiend dat je zou kunnen zeggen dat het verleden – anders bevroren in stapels oude stenen - daardoor weer tot leven gebracht wordt. Op de weg naar de top staan uitlegborden onder het teken van de markies Marie Jean Antoine Nicolas de Caritat de Condorcet (bekend als Monsieur de Condorcet). Deze man verdient een plaats in het Geschiedenisboek dat ik op mijn oude dag zal schrijven, en waarvan elke oorlogsman van zal worden uitgesloten, en iedereen die werkelijk heeft bijgedragen aan het algemeen belang, verwelkomd. Geboren in 1743 en zeer jong wees geworden van zijn vader (een officier), moest de kleine Nicolaas lijden onder een zeer strenge en diepreligieuze opvoeding bij de jezuïeten. Maar hij ontwikkelde zich toch al heel vroeg als een geniale wetenschapper en vrijdenkend mens. Bevriend met de beroemde wiskundige D'Alembert (co-auteur van de Encyclopedie), en vervolgens met Voltaire, onderscheidde Condorcet zich door zijn werk in de wiskunde toegepast op de sociale rechtvaardigheid. Zo stelde hij een democratisch stemsysteem voor dat veel eerlijker en efficiënter is dan onze huidige systeem (zie https://blog.open-agora.com/fr/methode-condorcet/). Hij was de initiator van de meter als universele meeteenheid. Bovenal was hij lang voor de revolutie een fervent tegenstander van de slavernij en een promotor van de toegang van vrouwen tot alle publieke functies. Tijdens de Revolutie stelde hij een helaas verworpen Grondwet op, waarin hij pleitte voor vrij, seculier en verplicht onderwijs voor alle kinderen. Hij beleefde een mooie liefdesrelatie met een jonge en briljante ‘femme de lettres’, Sophie de Grouchy. Maar het zijn de omstandigheden van zijn dood die ons stof tot nadenken geven over de zinloosheid van de dingen van het leven: zijn hoofd werd onder de Terreur geprijsd en op een dag, na 9 maanden op de vlucht te zijn geweest, ging hij een herberg binnen en bestelde hij een omelet. "Hoeveel eieren? " vroeg de keukenmeid. "Twaalf!" antwoordde hij. En dat was genoeg om hem verdacht te maken en te arresteren. Twee dagen later werd hij dood aangetroffen in zijn cel, waarschijnlijk zelfmoord door een flesje vergif dat hij bij zich had. Dus: nooit teveel eieren willen eten! Nee, serieus: hartelijk bedankt, Monsieur de Condorcet!