M. Symbool van de Republiek

Afgelopen week plaatste ik het volgende bericht op mijn Facebook pagina en kreeg daar ongelofelijk veel response op.

“Dit mooie beeldje werd vandaag bij mij per post bezorgd vanuit Parijs. Aan het einde van de jaren ‘60 maakte de Franse beeldhouwer Alain Aslan een gewaagde keuze om de ‘Marianne’ de kenmerken van Brigitte Bardot te geven. Zij was vereerd en werd zo de allereerste reïncarnatie van de Marianne. Te zien in alle officiële gebouwen, net zoals de drie woorden Liberté, Égalité en Fraternité, de Franse driekleur; is de buste van ‘Marianne’ steeds veranderd op het ritme van geschiedenis en mode sinds 1789! Deze reproductie is vervaardigd van een mal gecontroleerd door de kunstenaar zelf en vervolgens met de hand gepatineerd. Blij mee !

Foto’s: © Senat.fr – © Assemblee-Nationale.fr - © Elysée.fr - © Boutiques de musées – Wikimedia - © Ferry van der Vliet

Reden voor mij om, in deze blog, weer eens te duiken in de geschiedenis van De Marianne.

De schrijfster Solange Leibovici schreef eens in de Groene Amsterdammer; Fransen houden zo intens van vrouwen dat ze er niet minder dan twee als nationaal symbool hebben gekozen; Jeanne d'Arc en Marianne. Jeanne d'Arc was vanouds de reine maagd, vervuld van liefde voor God en koning, terwijl Marianne met haar ontblote borsten en zinnelijke uitstraling een beetje de rol van de sloerie kreeg toegewezen. Jeanne d'Arc, de kleine onschuldige boerin uit Lotharingen, staat voor zuiverheid, spiritualiteit en onbaatzuchtige liefde, Marianne is een wulpse stadsmeid, die naast de mannen op de barricaden staat en ze ophitst tot de strijd. Beiden werden in de vijftiende- en negentiende eeuw beroemd: Jeanne d'Arc als religieuze legende en Marianne als republikeinse allegorie.

 Jeanne d'Arc (l) Marianne (r)

Politiek gezien is Frankrijk een ambivalent, zelfs een beetje schizofreen land. Het is het land van de Revolutie, van vrijheid en gelijkheid, maar ook van chauvinisme en achterlijk conservatisme aldus Leibovici. Deze ideologische tweespalt uit zich ook in het persoonlijke leven: Het grote verlangen van elke Fransman is een respectabele, bijna seksloze echtgenote te hebben die de kinderen netjes opvoedt en hem in voor- en tegenspoed steunt, en een mooie, ietsje losbandige maîtresse die zijn geheime wensen vervult. Dit was volledig geaccepteerd in de tijd van madame de Pompadour, en nog steeds maakt niemand zich druk om de liefjes van Valéry Giscard d’Estaing, François Mitterrand en Jacques Chirac. Bij Valéry Giscard d’Estaing  maakte onze Sylvia Kristel deel uit van zijn lange lijst van echte of gefantaseerde veroveringen. Zo hield François Mitterrand na 1981 zijn leven als staatshoofd spannend. Zijn dubbelleven beperkte zich niet tot het tweede gezin – met dochter Mazarine – dat hij tot begin jaren negentig op staatskosten verborgen hield in een appartement aan de Seine. Zijn leven lang verzamelde Mitterrand minnaressen voor een uur, een nacht, een leven lang. “Na iedere toespraak heb ik de armen van een vrouw nodig,” gaf hij eens als verklaring voor zijn seksuele vraatzucht. Mitterrands opvolger Jacques Chirac had al lang voordat hij in 1995 het Elysée bereikte de gewoonte het glas te heffen op “onze paarden, onze vrouwen en degenen die hen bestijgen”. Als burgemeester van Parijs verwierf Chirac de bijnaam ‘Meneer Tien-minuten-met-douche’, in de overlevering werd de behandeltijd nog bekort tot drie minuten.

Marianne, het symbool van Frankrijk. De eerste officiële bustes waren afbeeldingen van anonieme vrouwen van het volk

Het brengt mij weer terug naar Marianne. Zij is het evenbeeld van één van de mooiste vrouwen in Parijs, ja zelfs van heel Frankrijk! Ze symboliseert de ‘triomf van de Republiek’. Als je geluk hebt kom je haar tegen in het stadhuis waar je toevallig bent. Ze staat zelfs op de Franse euromunt en op de Franse postzegel. Zij is de personificatie van de Franse Republiek. Zij vertegenwoordigt Frankrijk en wordt gekozen door meer dan 36.000 burgemeesters. Haar beeltenis bestaat al sinds 1792, toen de Assemblée Nationale per decreet invoerde, dat het nieuwe zegel van de Republiek een staande vrouw met speer en een Frygische muts moet uitbeelden, als symbool van de vrijheid.

1969 Brigitte Bardot als Marianne (l) gevolgd door Michèlle Morgan in 1972 (r)

De Frygische muts, een zacht kegelvormig hoofddeksel waarvan de top naar voren wijst en weer wat naar beneden valt, was ooit het symbool van het tot slavernij vervallen Franse volk dat zijn banden had afgeschud en nu weer vrij was. In 1849 verscheen zij voor het eerst op de Franse postzegel en een buste was in 1880 voor het eerst te zien in Hotel de Ville, het stadhuis van Parijs. Dit voorbeeld wordt tot op de dag van vandaag gevolgd door alle overheidsgebouwen in alle Franse steden. De eerste officiële bustes waren afbeeldingen van anonieme vrouwen van het volk. Het model van Marianne zou een meisje afkomstig uit Sigolsheim, Elzas, zijn geweest. Daar kwam in 1969 verandering in toen Marianne het uitdagende evenbeeld kreeg van niemand minder dan de actrice Brigitte Bardot, ten tijde van de eerste feministische gevechten waar de vrouwen hun beha verbrandden. Nog een symbool van de vrijheid. In 1972 opgevolgd door de actrice Michèlle Morgan. In 1978 volgde de zangeres Mireille Mathieu (een misser), Catherine Deneuve in 1985 en Inès de la Fressange, model en Chanel muze in 1989. Het was voor de eerste keer dat er voor een model werd gekozen. Deze gebeurtenis zal ertoe leiden dat Inès haar exclusiviteitscontract met Chanel verliest. Karl Lagerfeld wilde geen monument aankleden, “het is te vulgair”, aldus de keizer van de mode. Ze zal elf jaar het officiële model blijven tot de aanstelling in 2000 van weer een Frans topmodel.

1978 Mireille Mathieu (l) 1985 Catherine Deneuve

In 1999 werden voor het eerst 36.000 burgemeesters betrokken bij de keuze van Frankrijks icoon. Geholpen door een kleine groep van lobbyisten; ‘Le comité de la Marianne d'Or’, werd met een score van 36% het Franse topmodel Laetitia Casta, hoe kan het ook anders, gekozen uit een shortlist van vijf kandidaten. De andere kandidaten waren Estelle Hallyday - model, Patricia Kaas - zangeres, Daniela Lumbroso - televisiepresentatrice , Laetitia Milot - actrice en mannequin en Nathalie Simon - sportvrouw en televisiepresentatrice. Een minischandaal maakte in 2003 een einde aan haar status als Marianne toen Laetitia uit Frankrijk vertrok en haar woonplaats Parijs verruilde voor London, op zoek naar een beter belastingklimaat.

1999 Het Franse topmodel Laetitia Casta

De rondborstige buste van Casta zorgde wel voor onrust in het noord Franse dorpje Neuville-en-Ferrain. De burgemeester van het dorp liet in april 2011 het nog al weinig verhullende standbeeld verwijderen uit het stadhuis omdat de lokale bevolking in de stad begon te roddelen en de ambtenaren te veel werden afgeleid door de nogal blote staat van de traditionele vrouwelijke belichaming van de Franse Republiek. In de begroting werd officieel een post van € 900,- opgenomen voor de aanschaf van een nieuwe Marianne. Het vorige beeld was in 2007 aangeschaft voor een bedrag van € 1400,- Het nieuws haalde zelfs de Engelse tabloid de Daily Mail met de kop: ‘What A Bust’!  Een wethouder, die niet met naam genoemd wenst te worden, zei dat hij de verwijdering van de buste zeer betreurde. Temeer omdat het hier geen gezamenlijk besluit betrof maar een eenzijdig besluit van de burgemeester. "Het was een uniek stukje werk. Immers, Marianne is een symbool van het moederschap", aldus de teleurgestelde wethouder. 

De beroemdheid die volgde om model te staan voor de Marianne was de Franse Talkshow host Evelyne Thomas in 2003. Bekend van het televisieprogramma ‘C’est mon choix’. Evelyne Thomas had de voorkeur van de burgemeesters boven de runners-up Laure Manadou, Rama Yade of zelfs Carla Bruni-Sarkosy. De beeldhouwer was Daniel Druet.

Vanaf 2012 was Frankrijk weer toe aan een nieuwe persoonlijkheid om de nationale Marianne te belichamen. Opiniepeilingen gaven de voorkeur aan Sophie Marceau (44% van de stemmen). Verder aan Marion Cotillard (40%), Vanessa Paradis (33%), Florence Foresti (28%) en Anne Roumanoff (23%). Echter Sophie Marceau is alleen kandidaat geweest er is nooit een buste van haar gemaakt. 

Het stadhuis van Sevran, in Seine-Saint-Denis, bestelde in 2015 een Marianne met de beeltenis van Sophie Marceau , maar in plaats van een gebeeldhouwde buste is het een graffiti geworden die de actrice vertegenwoordigt. De tekening is getiteld ‘La Républicaine’, is het werk van de graffitikunstenaar Lask en stelt de torso van Sophie Marceau voor, naakt, haar rechterhand verbergt haar borst, haar huid bedekt met tatoeages. Haar lippen zijn rood, net als een deel van haar haar, terwijl de Franse driekleur als achtergrond dient. "Ik wilde een Marianne maken die ons vertegenwoordigt, waarin iedereen zichzelf kan projecteren", aldus de graffiti kunstenaar Lask. Burgemeester Stéphane Gatignon van zijn kant verklaarde dat zijn idee was om de Marianne op een zeer eigentijdse manier in het stadhuis te presenteren en dat hij de kunstenaar de totale vrijheid had gegeven. Gelukkig staat er nog een traditionele buste van Marianne in de trouwzaal. Wil je de kunstuiting zelf bekijken (ik mag het niet plaatsen vanwege rechten) klik dan hier voor de website van France TV info.

Marianne geïnspireerd op het werk van Jacques Faizant, een beroemde Franse karikaturist, columnist en tekenaar werkend voor Le Figaro

Het klinkt raar maar in het streng gereguleerde Frankrijk is er geen officieel Marianne-model. Geen enkele wetgevende of regelgevende tekst legt burgemeesters een specifiek model op, en verplicht hen zelfs niet om een Marianne in hun gemeentehuis te plaatsen. Wel kiest de vereniging van burgemeesters van Frankrijk regelmatig beroemde Franse vrouwen. Gekozen beeldhouwers hebben vervolgens de vrije hand om het beeld vorm te geven. De figuren die het populairst zijn bij de huidige gemeentehuizen zijn gemodelleerd naar de kenmerken van Brigitte Bardot, Catherine Deneuve en Laetitia Casta. Naast het officiële beeldmateriaal is er ook een groeiend aantal privé-vertegenwoordigingen en politieke cartoonisten die Marianne hebben aangegrepen als het beeld van de natie. Op het kantoor van de Parijse burgemeester Anne Hidalgo staat bijvoorbeeld een uitvoering van de Marianne geïnspireerd op het werk van Jacques Faizant, een beroemde Franse karikaturist, columnist en tekenaar werkend voor Le Figaro. Deze buste is zelfs officieel onderdeel van de collectie Mariannes van de Franse senaat.

De Franse politieke partij ‘Agir, la droite constructive’ heeft President Macron onlangs verzocht om een nieuwe Marianne de kenmerken te geven van Simone Veil, ‘grande dame’ van de Franse politiek. “Zij belichaamt de eer, de grootsheid, de moed en waardigheid van Frankrijk aldus de partijwoordvoerder, senator Fabienne Keller, in een brief aan Macron, Als het voorstel van de Agir-partij werkelijkheid wordt, zou Simone Veil de eerste postume persoonlijkheid worden die haar imago aan Marianne verbindt. We wachten het af want de laatste buste was die van Evelyne Thomas in 2003.

Marianne naar ontwerp van de straatartiest Yseult Digan de keuze van Emmanuelle Marcron

Wel werd een nieuw gezicht van de Marianne onthuld door President Macron op 20 juli 2018, geschilderd op een enorme muur in een volkswijk in Perigueux, in zuid-west Frankrijk. Macron koos voor de in Abidjan gevestigde Frans-Britse straatartiest Yseult Digan, beter bekend als YZ (spreek je uit als ‘Eyes’) Een opvallend modern gezicht met een vastberaden blik onder haar frygische muts en prachtig golvende haarkrullen. Volgens een oude gewoonte geeft elke president opdracht voor een nieuwe Marianne die de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap van Frankrijk belichaamt, misschien wel het meest bekend van het prachtige schilderij 'de Vrijheid leidt het volk', in het Frans: ‘La Liberté guidant le peuple’, van de hand van Eugène Delacroix. Het verbeeldt de vrijheid als Marianne die de revolutionairen aanvoert bij de Julirevolutie van 1792. Het is geschilderd in 1830 en te bewonderen in het Musée du Louvre. Het doek heeft een afmeting van 260 bij 325 centimeter. De vrouw met ontbloot bovenlijf, zeer opzienbarend in die tijd, symboliseert met haar naaktheid haar kwetsbaarheid en dus moed. De vlag die de vrouw vastheeft is ook niet zomaar de Franse vlag. Het was de nieuwe vlag met 3 kleuren die wijzen op liberté, égalité en fraternité. Het symbool van Frankrijk in die tijd was namelijk de Franse Lelie.

 Marianne de keuze van François Hollande en rechts die van Emmanuelle  Macron

Overigens wordt de keuze van de Franse President ook overgenomen door ‘La Poste’ op de postzegels. In 2014 was de door François Hollande gekozen Marianne controversieel. De ontwerpers David Kawena en Olivier Ciapa, legden uit dat zij geïnspireerd waren door het gezicht Inna Shevchenko, een feministisch activiste en de leider van de internationale vrouwenbeweging FEMEN, die vaak topless protesteert tegen wat zij beschouwt als uitingen van het patriarchaat, vooral dictatuur, religie en de seksindustrie. Na het uitkomen van de zegel twitterde Inna; “Femen staat op Franse postzegel. Nu moeten alle homofoben, extremisten, fascisten mijn kont likken als ze een brief willen sturen”.

Het kolossale standbeeld van de Marianne op de place de la République

Waar komen we Marianne nog meer tegen? Elke grote stad van Frankrijk heeft wel een bronzen standbeeld van haar. In Parijs staat een kolossaal bronzen beeld van Marianne, 9,5 meter hoog, op een stenen sokkel van 15 meter, op de Place de la République. Het is van de hand van Léopold Morice en ingehuldigd in 1883.

De Marianne onderdeel van de nieuwe Franse huisstijl voor alle ministeries en overheidsdiensten

Hoewel een gemeenschappelijk embleem van Frankrijk, geniet De Marianne zoals ik al eerder schreef geen officiële status. De vlag van Frankrijk, is benoemd en beschreven in artikel 2 van de Franse grondwet, als het enige officiële embleem.  Maar er is hoop. Sinds september 1999 heeft de Franse regering onder leiding van Lionel Jospin de Franse driekleur samengevoegd met beeltenis van Marianne en de woorden liberté - egalité - fraternité, zijnde de nieuwe Franse huisstijl voor alle ministeries en overheidsdiensten.

Inmiddels siert mijn werkkamer twee Mariannes, die van Brigitte Bardot en Catherine Deneuve. Het wachten is op die van Laetitia Casta.

Foto’s: © Senat.fr – © Assemblee-Nationale.fr - © Elysée.fr - © Boutiques de musées – Wikimedia - © Ferry van der Vliet