Lente poëzie

Als je door Parijs loopt kun je niet om de aanwezigheid van grote kunstenaars, architecten en schrijvers heen. Stel je eens voor wie er allemaal door de straten heeft gelopen waar jij nu doorheen zwerft. Parijs was en is nog steeds een vruchtbare voedingsbodem voor nieuwe ideeën, filosofieën en bewegingen die de wereld ooit heeft gezien. Beroemde Franse schrijvers hebben een onschatbare bijdrage geleverd aan de wereld van de literatuur en poëzie. De Vlaming Paul Claes schreef er een mooi boek over: ‘ De tuin van de Franse poëzie’.  Het boek neemt je mee op een reis door de Franse letteren.

Van troubadours tot avant-gardisten, van minnezang tot hermetische poëzie: de Franse poëzie kent een rijke geschiedenis. Claes verzamelde voor De tuin van de Franse poëzie honderd hoogtepunten uit meer dan tien eeuwen Franse dichtkunst.

 

Het is begin van de lente in de tuin van de poëzie, ‘Le jardin des Poètes’ in het 16 arrondissement

In Parijs zijn veel bloemrijke steegjes en straten gewijd aan beroemde dichters wiens verzen staan gegraveerd op plaquettes. Namen als Paul Verlaine en Charles Baudelaire. Zij nemen je mee naar hun universum waar de schoonheid van hun woorden versmelt met de schoonheid van de natuur. Zo kent Parijs ‘Le jardin des Poètes’ , het dichtersplein, in het 16^e arrondissement. Het werd gecreëerd in 1954 door de stad Parijs op initiatief van Pascal Bonetti, toen erevoorzitter van ‘la Société des poètes Français. Gelegen aan de avenue du Général Sarrail in de buurt van de porte d’Auteuil en strekt zich uit tot aan de kassen van de Jardin d’Auteuil. 

Maar ook vind je poëzie in de metro. Sinds 2014 organiseert de RATP ‘le palmarès du Grand Prix Poésie’ voor amateurs, kinderen en volwassenen, die als beloning hun werken tentoongesteld zien in metrostations en metrotreinen. Elk jaar worden onder leiding van een deskundige jury 10 dichters uitverkoren om de meest gelezen dichters van Frankrijk te worden, aangezien hun werken worden gezien en gelezen door miljoenen Fransen. De editie van 2022 wordt gehouden van 16 maart tot 19 april. In 2021 kreeg de RATP maar liefst 9.753 inzendingen.

De hoofdprijs voor volwassenen ging naar Clémence Paradis, met haar gedicht ‘Minuit moins toi’. In het gedicht luidt zij de doodsklok over de liefde die zij als een nachtkaars ziet uitgaan in de pittoreske straten van het kleurrijke Belleville.

 

Minuit moins toi

J’ai dessiné les carrefours de Belleville

Tâchés d’images au feutre indélébile

Cent fois

Décolorés, paysages versatiles

Triste aquarelle au reflet de ma ville

Sans toi

Il est minuit ce soir et la lune semble s’éteindre

Mes nuits moins le quart,

Minuit moins toi

Mes nuits moins le quart,

Minuit moins toi

 

Vrij vertaald

Middernacht zonder jou

Ik tekende het kruispunt van Belleville

Bevlekt met afbeeldingen in onuitwisbare inkt

Honderd keer

Verkleurde, veelzijdige landschappen

Een trieste aquarel als weerspiegeling van mijn stad

Zonder jou

Het is middernacht en de maan lijkt uit te gaan

Mijn nachten tot een kwartier voor middernacht

Middernacht zonder jou

Een kwartier voor middernacht

Middernacht zonder jou

 

De hoofdprijs voor kinderen ging naar Malo Hookoomsing. In zijn gedicht ‘De peur’ deelt Malo eerlijk zijn angst voor dingen die ons dreigen te ontsnappen.

 

De peur

De peur que son ombre ne s’en aille,

il la colle à ses pieds.

De peur que ses idées ne partent,

il les fixe à son esprit.

De peur que ses envies ne l’abandonnent,

il se les accroche au coeur.

 

Vrij vertaald

Uit angst

Uit angst dat zijn schaduw zal verdwijnen,

plakt hij hem aan zijn voeten.

Om zijn ideeën niet te laten verdwijnen,

legt hij ze vast in zijn geest.

Opdat zijn verlangens hem niet verlaten,

klampt hij zich eraan vast in zijn hart.

 

Le mur de Bateau Ivre, een initiatief van de Nederlandse stichting TEGEN_BEELD - Foto Philippe Marande

Le Bateau Ivre

Op een van de muren in de rue Férou in het 6^e arrondissement op de hoek van de rue  Bonaparte en de rue du Vieux-Colombier vlakbij de Saint-Sulpice, vind je het gedicht van Arthur Rimbaud; ‘Le Bateau Ivre’, dit op initiatief, in 2012, van een Nederlandse stichting genaamd TEGEN-BEELD. Leidse poëzieliefhebbers die zich verenigden in Stichting TEGEN-BEELD en de initiatiefnemers van het project ‘Gedichten op Muren’: 101 gedichten op Leidse stadsmuren. Dit muurgedicht van 300 m2 is gemaakt door de Nederlandse schilder kalligraaf Jan Willem Bruins. Rimbaud, geboren in 1854, schreef Le Bateau Ivre in de zomer van 1871. Hij was toen nog geen zeventien jaar oud. Le Bateau Ivre (Het Dronken Schip) beschrijft de turbulente reis van de boot Ivre, stuurloos en verdwaald op zee. ‘Le Bateau ivre’ is zonder enige twijfel het beroemdste gedicht van Arthur Rimbaud en in Nederland waarschijnlijk ook het meest vertaalde (Bron BNL, de Nederlandse bibliotheek voor de Nederlandse letteren).

 

‘Les chaises-poèmes du Jardin du Palais-Royal’ 

Tien loveseats die in de tuin van het Palais-Royal zijn geïnstalleerd, weerspiegelen de traditionele stoelen die in de vorige eeuw in de Parijse tuinen werden geïntroduceerd. De uit Quebec (Canada) afkomstige beeldhouwer Michel Goulet kwam op het idee om samen met de ‘koninklijke’ tuinman deze stoelen te doen herleven en ze ‘les confidents te noemen, de vertrouwelingen. Plaatsen van ontmoeting en uitwisseling. Elke rugleuning is voorzien van een stukje poëzie. Door je ‘earplugs’ op de centrale eenheid aan te sluiten kun je luisteren naar gedichten van hedendaagse dichters. Regelmatig zullen andere gedichten en andere dichters uit alle lagen van de bevolking hun stem toevoegen om zo een ​​symfonie van gevoelige en originele woorden te creëren in het hart van de Palais Royal-tuin.

Sinds februari 2019 dragen twee steegjes grenzend aan de tuin van het Palais Royal de namen van Colette en Jean Cocteau, omdat beide schrijvers regelmatige bezoekers waren van deze tuin. Sidonie-Gabrielle Colette (1873-1954) schreef onder haar achternaam Colette, zonder voornaam of voorletters. Jean Maurice Eugène Clément Cocteau (1889-1963) was een Frans dichter, romanschrijver, toneelschrijver, ontwerper en filmmaker.

 

Colette en Cocteau

Le Mur des Je t'aime

‘Ik hou van jou’, is misschien wel het kortste gedicht. Op Montmartre vind je ‘Le Mur des Je t'aime’. Deze muur is een initiatief van Frédéric Baron, een ras romanticus. Hij vroeg aan bezoekers van Montmartre om ‘ik hou van jou’ in hun eigen taal op te schrijven. Hij verzamelde meer dan 1000 liefdesverklaringen die vervolgens werden gekaligrafeerd door de kunstenaars Daniel Boulogne en Claire Kito. De muur staat in de jardin Jehan Rictus op de place des Abbesses en bezit inmiddels een cultstatus. Je eigen liefdesverklaring kun je kwijt op de website van deze muur: www.lesjetaime.com

 

1000 liefdesverklaringen op de 'le Mur de Je t'Aime

Murs peints de l’an 2000

In het kader van het project ‘murs peints de l’an 2000’ schilderde de kunstenaar Pierre Alechinsky een enorme blauwe boom op de gevel van een gebouw bij de ingang van de wijk Mouffetard-Contrescarpe, op de hoek van de rue Descartes en de rue Clovis. De muurschildering is voorzien van een gedicht van Yves Bonnefoy dat de noodzaak oproept om de natuur in de steden te behouden en te beschermen. Helaas is een deel van de muur beschadigd en is het gedicht nu slecht leesbaar. Onderstaand de tekst.

 

L’arbre des rues

regarde ce grand arbre

et à travers lui

il peut suffire.

 

Car même déchiré, souillé,

l’arbre des rues,

c’est toute la nature,

tout le ciel,

l’oiseau s’y pose,

 

le vent y bouge, le soleil

y dit le même espoir malgré

la mort.

 

Philosophe,

as-tu chance d’avoir l’arbre

dans ta rue,

tes pensées seront moins ardues,

tes yeux plus libres,

tes mains plus désireuses

de moins de nuit. 

Yves Bonnefoy

 

De Pont Mirabeau is de brug over de Seine die de Rue de la Convention in het 15e en de Rue de Rémusat in het 16e arrondissement met elkaar verbindt. De brug is genoemd naar Honoré Gabriel de Riqueti, graaf van Mirabeau, ook wel de meest poëtische brug in Frankrijk genoemd. Sinds 1975 staat de brug op de Franse monumentenlijst. Maar deze brug is ook vereeuwigd door Guillaume Apolinaire in zijn gelijknamig gedicht ‘le pont Mirabeau’ gepubliceerd in 1912, en een tekst die Léo Ferré inspireerde in 1953 tot een chanson. Als eerste begreep hij dat dit wereldgedicht ook een gedroomde songtekst was. En ten slotte is er de onverslijtbare Serge Reggiani. Een gedicht dat zo beroemd is dat een plaquette op de brug de eerste verzen laat zien inclusief de handtekening van de dichter. De plaquette is bevestigd aan de muur van de brug met uitzicht op de quai de Louis-Blériot.

 

De Pont Mirabeau

Passent les jours et passent les semaines

Ni temps passé

Ni les amours reviennent

Sous le pont Mirabeau coule la Seine

Vienne la nuit sonne l’heure

Les jours s’en vont je demeure

 

Dag na dag week na week verdwijnen

Nooit zal die tijd

Van liefde weer verschijnen

Onder de Mirabeaubrug stroomt de Seine

Al komt de nacht en slaan de uren

De dagen gaan en ik blijf duren*

*de vertaling is van Paul Claes

 

La Maison de la poésie

In het 3^e arrondissement aan de passage Molière 157 bevindt zich het huis van de poëzie. Ooit een initiatief van de stad Parijs omdat er behoefte was aan een plek waar het imago van literatuur wordt afgestoft. Een plek geheel gewijd aan "literatuur op het podium". Schrijvers hadden – noch in Parijs, noch elders in Frankrijk – hiervoor een toegewijde, permanente en geschikte plaats voor openbare bijeenkomsten zoals voordrachten, uitvoeringen, debatten, presentaties van werken, enz. Regelmatig maakt het Atelier Néerlandais, onderdeel van de Nederlandse ambassade, hiervan gebruik om ook de Nederlandse literatuur in Frankrijk onder de aandacht te brengen onder de naam ‘Café Amsterdam’ met als curator Margot Dijkgraaf, literatuurcriticus voor het NRC maar zelf ook schrijver en lid van het Atelier Néerlandais. Gedurende 3 dagen vermengen ontmoetingen, dialogen tussen de kunsten en conferenties zich met Nederlandse en Franse auteurs. Een jaarlijks terugkerende evenement is ‘Le Printemps des Poètes’. Dit jaar alweer de 22^e editie, van 12 t/m 28 maart 2022. Ontstaan op initiatief van de toenmalige minister van Cultuur Jack Lang en een creatie van Emmanuel Hoog, gedelegeerd bestuurder van Agence France-Presse en André Velter, Franse dichter.

 

Laatste eer

Mocht je na het lezen van mijn blog nog een laatste eer willen bewijzen aan een aantal beroemdheden van de Franse literatuur die in Parijs zijn begraven, dan volgen hier de locaties.

 

(vlnr) de graftombes van Apollinaire - Baudelaire en Balzac

Guillaume Apollinaire (1880-1918) rust samen met zijn echtgenote Jacqueline op Père Lachaise, divisie 86, onder een ruwe grijze betonplaat met de tekst: “Mon coeur pareil a une flamme renversée” – Mijn hart is als omgekeerde vlam. 

De beroemdste onder de schrijvers die begraven liggen op het cimetière Montparnasse, divisie 6, is ongetwijfeld Charles-Pierre Baudelaire (1821-1867) Baudelaire experimenteert al op jonge leeftijd met seks, alcohol en hasjies, loopt syfilis op, een kwaal die hem uiteindelijk fataal zal worden. Hij sterft op 31 augustus 1867. Bij zijn graf, in de stromende regen, spreekt Émile Zola de grafrede uit. Hij deelt zijn graf met zijn moeder en stiefvader. Zijn beroemd geworden bundel ‘fleurs du mal’ – De bloemen van het kwaad – uit 1857 leverde hem en zijn uitgever een veroordeling op. De gedichten zouden te onzedelijk zijn.

Honoré de Balzac (1799-1850) wordt gezien als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Franse literatuur. Op zijn graf op Père Lachaise, divisie 47, staat een koperen buste gemaakt door David d’Angers. Het huis van Balzac in het 16^e arrondissement aan de rue Raynouard 47 is ingericht als een museum en alle dagen geopend met uitzondering van dinsdag.

De beroemdste existentialisten, Simone de Beauvoir (1908-1986) en Jean-Paul Sartre (1905-1980) hebben een eenvoudig graf vlakbij de hoofdingang van de begraafplaats van Montparnasse. Het existentialisme beleefde in de jaren 60 van de twintigste eeuw een ongekende populariteit onder kunstenaars en intellectuelen die zich de denkstijl en de manier van leven van existentialisten als Sartre en De Beauvoir eigen maakten. Sartre ligt op Montparnasse omdat hij weigerde bijgezet te worden bij zijn stiefvader op Père Lachaise. Een andere anekdote vertelt het verhaal dat als zijn kist in de groeve zakt, iemand, die in een boom geklommen is om alles goed te zien, bovenop de kist valt.

 

Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre (l) Colette (r)

‘Ici repose Colette’ vermeldt de sobere grafsteen van Sidonie Gabriëlle Colette (1873-1954) nabij de avenue Principale op Père Lachaise. Bij het grote publiek is Colette vooral met een boek doorgedrongen, een verhaal over katten: ‘Cheri la chatte’. Haar oeuvre bestaat uit meer dan vijfentwintig romans en toneelstukken.

 

Victor Marie Hugo (1802-1885) wordt beschouwd als een van de grootste Franse romantische auteurs van de negentiende eeuw en heeft een gigantisch oeuvre aan gedichten, toneelstukken en romans op zijn naam staan. Boeken als Les Miserables en Notre-Dame-de-Paris (1831) over de gebochelde klokkenluider Quasimodo, worden heden ten dage nog steeds in vele talen herdrukt. Na de februari-revolutie van 1848 ontpopt hij zich als een volksschrijver bij uitstek zoals in Les Miserables uit 1862 waarin hij de sociale misstanden van zijn tijd aan de kaak stelt. Hij sterft in 1885 aan een longontsteking. Zijn laatste woorden waren “Je vois une lumière noire” - Ik zie een zwart licht. Hij wordt begraven in een simpele houten ‘armeluiskist’. In Parijs werd dagenlang gerouwd om de beroemde schrijver. Zijn kist stond enkele dagen onder de Arc de Triomphe zodat zijn stadsgenoten afscheid van hem konden nemen. Victor Hugo kreeg hierna zijn laatste rustplaats in het Panthéon van Parijs. De stoet bestond volgens ooggetuigenverslagen uit twee miljoen mensen.

 

Victor Hugo (l) Guy de Maupassant (r) gefotografeerd door Nadar

Eenmaal doorgebroken met zijn novelle ‘Boule de Suif’, schrijft de schrijver Guy de Maupassant (1850-1893) in elf jaar tijd ongeveer 260 boeken. Zijn werk werd sterk beïnvloed door Gustave Flaubert en Émile Zola die ook zijn grafrede uitsprak en voor hem een standbeeld liet maken. Zo rond 1885 krijgt De Maupassant neuralgie. Zenuwpijn, waarschijnlijk als gevolg van syfilis. In verschillende boeken verhaalt hij over zijn ziekte en zijn gedachten over zelfmoord. Op 1 januari 1892 probeert De Maupassant zichzelf te doden door zijn keel door te snijden met een briefopener. De poging mislukt en hij wordt opgenomen in een inrichting voor geesteszieken. Anderhalf jaar later sterft hij, 43 jaar oud, in vrijwel totale verstandsverbijstering. Hij ligt begraven op de begraafplaats van Montparnasse, divisie 26.

 

‘A la recherche du temps perdu’ – Op zoek naar de verloren tijd. Hij wordt regelmatig de ‘Shakespeare van de twintigste-eeuwse Franse literatuur genoemd. Het gaat hier uiteraard over Marcel Proust, de wereldberoemde Franse romanschrijver, essayist en criticus, geboren in 1871 in het dorpje Auteuil, gelegen naast het grootse en turbulente Parijs. Hoewel Proust als jonge jongen al met een slechte gezondheid – sinds zijn negende levensjaar met astma-aanvallen – kampte, weerhield zijn ziekte hem er niet van een schrijverscarrière na te streven. In het vijftien-delige ‘À la recherche…’ gepubliceerd tussen 1913 en 1927, vertelt een gevoelige jongeman, geboren in een adellijke negentiende-eeuwse familie, de gelijkenissen met Proust zijn niet toevallig, over zijn zoektocht, zijn droom van het schrijverschap en over alle inzichten die hij tijdens die zoektocht opdoet. Inzichten over de wereld, over de liefde, seksualiteit, zingeving, mondaine aspiraties, kunst, aristocratie en over het bestaan – over verleden, heden en toekomst. Opvallend is dat de verteller uit ‘Op zoek naar de verloren tijd’ hetero is en zijn liefde uitsluitend op vrouwen richt, terwijl Proust gedurende zijn tienerjaren erachter kwam dat hij homoseksueel was. Marcel Proust stierf als gevolg van een longontsteking en ligt begraven op Père Lachaise, divisie 85.

 

Het graf van Paul Verlaine op het Cimetière des Batignolles

Zoals Vincent van Gogh in de schilderkunst zo is Paul Verlaine (1844-1896) onder de dichters een klassiek voorbeeld van een kunstenaar-bohémien die zijn leven gaf voor de kunst en die schoonheid voortbracht vanuit een diep ellendig leven. Daar houdt de overeenkomst wel zo ongeveer op, want Van Gogh bleef de steun houden van vooral zijn broer en had meer last van zichzelf dan van zijn drankzucht. Bij Verlaine waren het echt ‘seks, drugs (alcohol) en poëzie’ die hem op de rand van afgrond deden balanceren en hem uiteindelijk ook over de rand duwden. Nog net geen 52 was hij, toen hij totaal uitgeleefd en in bittere armoede in Parijs overleed. Na zijn dood in januari 1896 werd zijn lichaam begraven in het familiegraf op het Cimetière des Batignolles, zoals hij voorspelde in zijn gedicht ‘Batignoles’. Paul Verlaine wordt, in de geest van Baudelaire, gezien als een van de grootste Franse dichters.

 

Batignolles

Un grand bloc de grès ; quatre noms : mon père

Et ma mère et moi, puis mon fils bien tard,

Dans l'étroite paix du plat cimetière

Blanc et noir et vert, au long du rempart.

 

Vrij vertaald

Een groot blok zandsteen; vier namen: Mijn vader

Mijn moeder en ik, later mijn zoon,

Krap en vredig op de vlakte van de begraafplaats

Wit, zwart en groen, langs de wal.

 

Émile Zola in het Pantheon

Émile Edouard Charles Antoine Zola (1840-1902) Frans schrijver en journalist die onder meer beroemd is geworden in de Dreyfus-affaire en romans als Germinal, Nana en L'Assommoir. Als in Frankrijk eind negentiende eeuw de Dreyfus-affaire aan de gang is, laat Zola van zich horen. Hij verzet zich tegen het feit dat de Joods-Franse kapitein Alfred Dreyfus onterecht is verbannen naar Duivelseiland wegens hoogverraad. Emile Zola schrijft een open brief genaamd J’Accuse…! (Ik beschuldig). Hij richt zich in de brief tot Félix Faure, de President van de Franse Republiek. De brief wordt op 13 januari 1898 gepubliceerd op de voorpagina van de krant L’Aurore. Zola wordt vervolgd vanwege deze brief en veroordeeld tot een geldboete en een gevangenisstraf. Hij weet deze straf echter te ontlopen door voor een klein jaar naar Groot-Brittannië uit te wijken. Als de Franse regering valt keert Zola weer terug naar Frankrijk. Zola overlijdt op 29 september 1902 in zijn woning aan de Rue de Bruxelles Parijs door koolmonoxidevergiftiging. Er doen al snel geruchten de ronde die stellen dat tegenstanders van Zola hem vergiftigd hebben. Bewijzen hiervoor worden echter nooit gevonden. Emile Zola wordt begraven op de Parijse begraafplaats van Montmarte. In 1908 werd zijn lichaam overgebracht naar het Panthéon.

 Het graf van de Joods-Franse kapitein Alfred Dreyfus

Als afsluiting dit gedicht van boemerangkind.

 

De Seine schitterde en straalde

zonlicht streelde jouw gezicht

Je lachte en beroerde lief

mijn wang, terwijl je zachtjes

deuntjes zong uit een gedicht

 

Wij dwaalden lang door de Marais

verdwaalden in Montmartre

jij nam mijn hand en voerde mij

langs al jouw jongensdromen

 

Jij leidde mij door heel de stad

liet mij alle plaatsen zien, maar

reikte nooit echt tot mijn hart

 

Jij was mei en al die tijd

droomde ik van juni