Le Train Fantôme (de Spooktrein). Inleiding

Ieder jaar wordt net als overal in Frankrijk ook in onze gemeente het einde van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Dat gebeurt op 8 maart bij het monument (la stèle) in onze hoofdplaats Portes. Maar even buiten ons dorp L'Affenadou bevindt zich naast de algemene begraafplaats in La Plaine een apart monument, dat is opgericht ter nagedachtenis aan de gevallenen onder de spaanse verzetsstrijders (guérilleros) die in de Tweede Wereldoorlog de zijde kozen van het franse verzet (FFI = Forces Françaises de l'Intérieur).

Waarom is juist daar een speciaal monument voor Spanjaarden opgericht? Op 31 mei en 4 juni 1944 werden vlakbij deze plek twee spaanse verzetsstrijders door de Duitsers vermoord. Zij kregen er, naast elkaar, ieder een grafsteen. Deze grafstenen vormden een herdenkingsplaats voor de vele Spanjaarden en hun nakomelingen die in deze regio leefden, in de mijnen werkten en die er tot op de dag van vandaag nog steeds wonen.

In 2004 werd op korte afstand van de twee grafstenen een groot monument opgericht ter nagedachtenis aan de gevallenen onder de 600 spaanse guérilleros in de Gard, de Ardèche en de Lozère die met de franse soldaten tegen de nazi's hebben gevochten. Ieder jaar wordt in La Plaine op de tweede zaterdag in juni een speciale herdenking gehouden. Deze herdenking wordt niet alleen bijgewoond door onze gemeenteraad en door veel inwoners van onze gemeente, maar ook door bestuurders uit omliggende gemeenten, onze gedeputeerde en door de nakomelingen van Spanjaarden uit de hele regio en daarbuiten, verenigd in L'Amicale des Anciens Guérilleros Espagnols en France.

Nadat we alle bekenden hebben begroet begeven we ons eerst, voorafgegaan door de vlaggendragers, naar de grafstenen van de twee vermoorde Spanjaarden. Terwijl de vlaggendragers met hun vlaggen een erehaag vormen wordt een minuut stilte in acht genomen, waarna door een lid van L'Amicale bij de graven bloemen worden gelegd.

Op weg naar de twee graven

Ceremonie bij de grafstenen

Vervolgens loopt de stoet naar het grote monument, waar een ander lid van L'Amicale luidkeels alle 40 spaanse namen op het monument voorleest. Iedere naam wordt gevolgd door: "Mort pour La France!". Opnieuw het leggen van bloemen door de aanwezige autoriteiten, een minuut stilte, waarna diverse sprekers een redevoering houden. Het eerst spreekt onze burgemeester en daarna de andere autoriteiten in volgorde van belangrijkheid. Dan volgt het slotwoord van de voorzitter van L'Amicale. De bijeenkomst wordt besloten met de uit krakerige boxen klinkende Marseillaise en Le Chant des Partisans, die wij allen meezingen. Na afloop komen we voor een apéro bijeen in de Salle Polyvalente van L'Affenadou. De leden van L'Amicale krijgen vervolgens een maaltijd aangeboden.

L'Apéro

Het was in 2016 dat ik tijdens de apéro toevallig in gesprek raakte met een oude franse dame, Jeannine Teissier uit Jonquerettes (Vaucluse), en haar man Charles. Zij vertelden me over Le Train Fantôme, de allerlaatste trein die in juli en augustus 1944 nog ruim 700 politieke gevangenen en verzetsstrijders (waaronder ruim 60 vrouwen) dwars door Frankrijk naar diverse nazikampen in Duitsland vervoerde, hoewel de landing in Normandië (6 juni 1944) voor de Duitsers al het begin van het einde had betekend. De gevangenen, voor een groot deel afkomstig uit een frans kamp voor ongewenste buitenlanders, maar voor een deel ook franse verzetstrijders die door de franse politie waren uitgeleverd aan de Duitsers, waren van ruim 50 verschillende nationaliteiten. Het waren echter voornamelijk Spanjaarden die naar Frankrijk waren gevlucht om aan het regiem van Franco te ontkomen.

Onderweg moesten de gevangenen soms vele kilometers van de ene trein naar de volgende lopen, omdat het spoor en de spoorbruggen door plaatselijke franse verzetsgroepen (maquis) waren opgeblazen of door de geallieerden waren gebombardeerd. Charles Teissier vertelde dat hij als kleine jongen in Sorgues (Vaucluse) de uitgeputte en uitgemergelde gevangenen op enkele meters afstand aan zich voorbij had zien strompelen:

"La singulière colonne semblait marquer le pas, progressant très lentement, on aurait dit des haleurs: d'abord des femmes, très dépenaillées, dans un état de fatigue extrême qui, sous les cris redoublés de leur gardiens, se mirent à avancer. Bientôt elles ne furent plus qu'à trois mètres de moi. J'ai su 50 ans plus tard que se trouvaient parmi elles Ginette, Renée, Conchita, Janine.... Premiers regards tournés vers moi; ils ne quitteront plus jamais ma mémoire. J'avais 11 ans."

Na de oorlog was de vreugde over de bevrijding zo groot dat het verhaal van de Spooktrein in het vergeetboek raakte. In 1990 besloot Charles Teissier, samen met enkele anderen op wie als kind de gevangenen een onuitwisbare indruk hadden gemaakt, om de geschiedenis van de Spooktrein en zijn ongelukkige passagiers voor het nageslacht vast te leggen. Ze deden een oproep in verschillende kranten om in contact te komen met de weinige Spooktreinreizigers die de reis en de duitse concentratiekampen hadden overleefd. Daar werd door verschillende van hen op gereageerd. Zo kwam het boek "Le train fantôme, juillet-août 1944" tot stand.

Ik was diep onder de indruk van het verhaal en ik kocht het gedenkboek, waarvan Charles enkele exemplaren had meegebracht. Jeannine en ik wisselden emailadressen uit, omdat zij graag de toespraak wilde ontvangen die onze conseiller départemental bij het monument had gehouden. Die heb ik voor haar opgevraagd. Ook heb ik haar de foto's gestuurd die ik bij dergelijke gelegenheden altijd maak. Ze bedankte me hartelijk: "Onze ontmoeting was kort, maar de vriendschap blijft." Helaas waren Jeannine en Charles in 2017 niet bij de herdenking aanwezig.

Het verhaal van Henri Bik over een franse krijgsgevangene, dat hij in januari jl. in dit forum plaatste, deed me besluiten om de geschiedenis van de Spooktrein hier te vertellen. Iedere week zal ik een gedeelte van deze verschrikkelijke treinreis beschrijven onder de titel Le Train Fantôme (de Spooktrein). Het verhaal bestaat uit 7 afleveringen en zal dus ongeveer even lang duren als de treinreis die de Spooktrein en zijn ongelukkige passagiers gedoemd waren te maken. Het is geschreven aan de hand van het gedenkboek "Le train fantôme, juillet-août 1944", samengesteld door een redactieteam waarvan Charles Teissier lid was. Daarnaast heb ik diverse andere bronnen geraadpleegd.

Volgende week: Le Train Fantôme (de Spooktrein). 1. Le Vernet-Toulouse

_____________________________

☑️ Beste plaatser van dit bericht,

fijn dat je gebruik maakt van dit forum. Doe alsjeblieft mee met de discussie die volgt op je bericht! Reageer zelf op de reacties die anderen geven. Dat mag ook best een bedankje zijn.

_____________________________

Rubrieken,

Klik hieronder voor meer berichten in dezelfde rubriek.

20180205, Kunst en Cultuur

Reactie van Ineke op 8 Februari 2018 op 14.42: Dank voor dit verhaal Theodora en ook de volgende verhalen van de aangekondigde serie, het is goed om ook de geschiedenis van ons adoptieland te kennen.

Op de scholen in Frankrijk wordt er bij elke dodenherdenking in de klas aan de kinderen gevraagd om bij die herdenking bij het "momument aux morts" aanwezig te zijn. Veel animo bestaat daar niet voor, op school leren de kinderen over de 1ste en 2de wereldoorlog net als wij toen we op school zaten in NL. Nu vraag ik me af hadden wij wel zoveel belangstelling voor die herdenkingen toen ?

Overleden Reactie van Theodora Besse op 8 Februari 2018 op 15.39: Nee, inderdaad had ik er ook geen belangstelling voor, Ineke en Dick. Daarom heb ik ook bewondering voor de kinderen die af en toe worden meegebracht door hun ouders en zo'n ceremonie rustig uitzitten. Toch heb ik nog wel enkele herinneringen aan WO II (ben geboren in 1940). Mijn vader vocht als marinier tegen de Duitsers. Na vijf dagen was het voorbij. De Nederlanders moesten de oorlogsschepen verlaten en de matrozen namen alles mee wat ze maar konden dragen, om zo min mogelijk aan de Duitsers te laten. Jarenlang hebben wij gegeten met roestvrijstalen messen, waarin gegraveerd: KM (Koninlijke Marine).

Ook had mijn vader, die marconist was, twee morse-apparaten meegenomen, een grote en een kleine. Bij gebrek aan een zoon leerde hij mij als oudste dochter het morseschrift. Lang-kort was geloof ik a. Meer herinner ik me er niet van, maar die apparaten staan in m'n geheugen gegrift. Toch had ik in mijn jeugd ook geen belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog en voor herdenkingen. Vaag herinner ik me nog wel uit mijn jeugd in Amsterdam dat eens per jaar op 4 mei 's avonds om 8 uur alles op straat stilstond, voetgangers, fietsers, de paar auto's in die tijd (1950?), de trams, voor de twee minuten stilte. Fascinerend om dan als kind voor het raam te staan en te kijken naar die verstarde wereld. Eenmaal haalde een jongeman het in zijn hoofd om gewoon door te lopen. Na de twee minuten stilte werd hij door enkele mensen afgetuigd. "Nooit meer oorlog?" vraag ik me nu af.

Overleden Reactie van Susan op 8 Februari 2018 op 15.54: de herdenking is nog steeds op de dam op tv wel indrukwekkend toen ik in limburg was voor verlengen v papoort ben ik bij het monument geweest Henri Chapelle

Dit kerkhof, dat 23 hectare groot is werd gesticht in september 1944 door de Amerikaanse 1e Infanteriedivisie van het 1e Amerikaanse Leger en was bedoeld als een oorlogsbegraafplaats. Op dit kerkhof rusten 7989 gesneuvelde militairen, waarvan de meesten hun leven offerden tijdens het Ardennenoffensief in december 1944 of tijdens de opmars door Duitsland in het voorjaar van 1945. Een deel van hen liet het leven bij luchtoperaties boven deze streken.

Tevens is er een monument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde Amerikaanse soldaten die gevochten hebben voor onze vrijheid.

Reactie van Hans van den Bos op 8 Februari 2018 op 16.08: Hier leggen kinderen de krans en lezen de brief van de minister voor. Omdat het een gewone werkdag is kan niet iedereen aanwezig zijn, maar de meesten zijn er wel. We hebben hier twee monumenten; een in het centrum en een op de begraafplaats. De hoofdplechtigheid is bij het monument in het centrum en daarna wandelt iedereen naar de begraafplaats om ook dar een bloemetje te leggen. ze lezen hier ook de lijst met gevallenen voor. het is , voor de katholieken onder ons, net een litanie. Eerst wordt de naam voorgelezen en daarna roept iedereen; mort pour la France.

Overleden Reactie van Theodora Besse op 8 Februari 2018 op 16.31: Zulke kerkhoven zijn altijd heel indrukwekkend, Susan. Ik ken ze heel goed, doordat ik ooit een vriendje had, dat helemaal gefascineerd was van de Tweede Wereldoorlog, die ook had gewoed in en om de noordlimburgse plaats waar ik toen woonde. We combineerden lange wandelingen in het Reichswald, waar zich nog vele loopgraven bevinden, met bezoeken aan dergelijke oorlogskerkhoven. Ergens heb ik er nog foto's van.

Ook zijn we een keer naar het duitse oorlogskerkhof in Ysselsteyn (in de buurt van Venray) geweest, waar meer dan 31000 duitse soldaten begraven liggen. Al die zonen die niet meer thuis kwamen, al die vaders die vrouwen en halfwezen achterlieten. Aan beide zijden. En waarom? Waarvoor?

Mooi Hans, om te lezen hoe het bij jullie toegaat. Ik vind het goed dat de kinderen zo direct bij de ceremonie worden betrokken, ook al zal de ceremonie niet maken dat de impact van een oorlog beter tot hen doordringt. Maar later zullen ze zich deze momenten zeker herinneren.

Reactie van Ineke op 9 Februari 2018 op 20.19: Ja ik ben van 1950 en mijn ouders hadden ook de oorlog meegemaakt, mijn vader als soldaat die Ypenburg (?) moest verdedigen en die vertelde dat al zijn vrienden van de compagnie een voor een vielen die eerste dag, ze bleven met z'n 3-en over levend ! Daarna de ondergrondse en wij hingen aan zijn lippen bij alle verhalen. De dodenherdenking in NL weet ik ook nog goed die minuten stilte en op school natuurlijk alles erover geleerd, boekjes erover ontvangen en veel documentaires en films gezien + diverse discussies, omdat de WWII toen 10 jaar, 15, 20 jaar geleden was terwijl ik op school zat. Toen ik in Frankrijk aankwam dacht ik dat het hier minder belangrijk zou zijn, dom natuurlijk het was net zo belangrijk voor de Fransen.

Overleden Reactie van Theodora Besse op 12 Februari 2018 op 18.23: Van een vriendin van me in Amsterdam, die ik ken uit Frankrijk, kreeg ik tot mijn verbazing naar aanleiding van dit artikel een email. Met haar toestemming citeer ik een deel eruit:

"Toevallig jullie site aangeklikt en daar lees ik jouw interessante artikel....

De oorlog en de bevrijding was bij mij thuis redelijk vaak onderwerp van gesprek. Daar mijn vader burgemeester was en dus geacht werd alle herdenkingen bij te wonen, gingen mijn broer en ik altijd mee op 4 mei naar het weiland waar een vliegtuig was neergestort. Een brokstuk daarvan diende als monument.
Eenmaal met mijn man, oorlogswees en enorm betrokken met alles wat met de oorlog te maken had speelde WO2 een prominente rol in ons gezin.
4 Mei, nog ieder jaar, met de kinderen naar de Hollandsche Schouwburg. Mijn man is daar zelf geweest om afgevoerd te worden maar.... het contingent voor de trein was vol. Dus weer terug naar huis, hij belandde in de onderduik en zijn ouders, "nog veel te regelen" helaas afgevoerd.

Herdenkingen zijn hier wat anders dan in Frankrijk, minder formeel, toespraken van schoolkinderen, poezie en muziek. Als ik alleen al denk aan de opening van ons Romeins amphitheatertje in Chamborigaud dan weet ik dat je in Fr heel veel geduld moet hebben. Franse kinderen zijn niet anders gewend, toch een opgave!

Ik zal je vervolgverhalen met belangstelling lezen, ik kende deze historie niet."

Overleden Reactie van Susan op 12 Februari 2018 op 18.58: wat ontzettend goed dat ze toevallig jouw artikel heeft gelezen en een aanvulling aan toe heeft gevoegd. ik ben van net na de oorlog lees altijd met verbazing hoe moedig en dapper sommigen waren.

wat ik jammer vind is hoe weinig wij weten hoe het is vergaan met de mensen die terug kwamen uit de kampen en hoe ze hun leven weer probeerden op te pakken, mooi boek daarover o.a. is van Frans Pointl de Kip die over de soep vloog

https://nl.wikipedia.org/wiki/Frans_Pointl