Le Train Fantôme (de Spooktrein). Inleiding

Ieder jaar wordt net als overal in Frankrijk ook in onze gemeente het einde van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Dat gebeurt op 8 maart bij het monument (la stèle) in onze hoofdplaats Portes. Maar even buiten ons dorp L'Affenadou bevindt zich naast de algemene begraafplaats in La Plaine een apart monument, dat is opgericht ter nagedachtenis aan de gevallenen onder de spaanse verzetsstrijders (guérilleros) die in de Tweede Wereldoorlog de zijde kozen van het franse verzet (FFI = Forces Françaises de l'Intérieur).

Waarom is juist daar een speciaal monument voor Spanjaarden opgericht? Op 31 mei en 4 juni 1944 werden vlakbij deze plek twee spaanse verzetsstrijders door de Duitsers vermoord. Zij kregen er, naast elkaar, ieder een grafsteen. Deze grafstenen vormden een herdenkingsplaats voor de vele Spanjaarden en hun nakomelingen die in deze regio leefden, in de mijnen werkten en die er tot op de dag van vandaag nog steeds wonen.

In 2004 werd op korte afstand van de twee grafstenen een groot monument opgericht ter nagedachtenis aan de gevallenen onder de 600 spaanse guérilleros in de Gard, de Ardèche en de Lozère die met de franse soldaten tegen de nazi's hebben gevochten. Ieder jaar wordt in La Plaine op de tweede zaterdag in juni een speciale herdenking gehouden. Deze herdenking wordt niet alleen bijgewoond door onze gemeenteraad en door veel inwoners van onze gemeente, maar ook door bestuurders uit omliggende gemeenten, onze gedeputeerde en door de nakomelingen van Spanjaarden uit de hele regio en daarbuiten, verenigd in L'Amicale des Anciens Guérilleros Espagnols en France.

Nadat we alle bekenden hebben begroet begeven we ons eerst, voorafgegaan door de vlaggendragers, naar de grafstenen van de twee vermoorde Spanjaarden. Terwijl de vlaggendragers met hun vlaggen een erehaag vormen wordt een minuut stilte in acht genomen, waarna door een lid van L'Amicale bij de graven bloemen worden gelegd.

Op weg naar de twee graven

Ceremonie bij de grafstenen

Vervolgens loopt de stoet naar het grote monument, waar een ander lid van L'Amicale luidkeels alle 40 spaanse namen op het monument voorleest. Iedere naam wordt gevolgd door: "Mort pour La France!". Opnieuw het leggen van bloemen door de aanwezige autoriteiten, een minuut stilte, waarna diverse sprekers een redevoering houden. Het eerst spreekt onze burgemeester en daarna de andere autoriteiten in volgorde van belangrijkheid. Dan volgt het slotwoord van de voorzitter van L'Amicale. De bijeenkomst wordt besloten met de uit krakerige boxen klinkende Marseillaise en Le Chant des Partisans, die wij allen meezingen. Na afloop komen we voor een apéro bijeen in de Salle Polyvalente van L'Affenadou. De leden van L'Amicale krijgen vervolgens een maaltijd aangeboden.

L'Apéro

Het was in 2016 dat ik tijdens de apéro toevallig in gesprek raakte met een oude franse dame, Jeannine Teissier uit Jonquerettes (Vaucluse), en haar man Charles. Zij vertelden me over Le Train Fantôme, de allerlaatste trein die in juli en augustus 1944 nog ruim 700 politieke gevangenen en verzetsstrijders (waaronder ruim 60 vrouwen) dwars door Frankrijk naar diverse nazikampen in Duitsland vervoerde, hoewel de landing in Normandië (6 juni 1944) voor de Duitsers al het begin van het einde had betekend. De gevangenen, voor een groot deel afkomstig uit een frans kamp voor ongewenste buitenlanders, maar voor een deel ook franse verzetstrijders die door de franse politie waren uitgeleverd aan de Duitsers, waren van ruim 50 verschillende nationaliteiten. Het waren echter voornamelijk Spanjaarden die naar Frankrijk waren gevlucht om aan het regiem van Franco te ontkomen.

Onderweg moesten de gevangenen soms vele kilometers van de ene trein naar de volgende lopen, omdat het spoor en de spoorbruggen door plaatselijke franse verzetsgroepen (maquis) waren opgeblazen of door de geallieerden waren gebombardeerd. Charles Teissier vertelde dat hij als kleine jongen in Sorgues (Vaucluse) de uitgeputte en uitgemergelde gevangenen op enkele meters afstand aan zich voorbij had zien strompelen:

"La singulière colonne semblait marquer le pas, progressant très lentement, on aurait dit des haleurs: d'abord des femmes, très dépenaillées, dans un état de fatigue extrême qui, sous les cris redoublés de leur gardiens, se mirent à avancer. Bientôt elles ne furent plus qu'à trois mètres de moi. J'ai su 50 ans plus tard que se trouvaient parmi elles Ginette, Renée, Conchita, Janine.... Premiers regards tournés vers moi; ils ne quitteront plus jamais ma mémoire. J'avais 11 ans."

 Na de oorlog was de vreugde over de bevrijding zo groot dat het verhaal van de Spooktrein in het vergeetboek raakte. In 1990 besloot Charles Teissier, samen met enkele anderen op wie als kind de gevangenen een onuitwisbare indruk hadden gemaakt, om de geschiedenis van de Spooktrein en zijn ongelukkige passagiers voor het nageslacht vast te leggen. Ze deden een oproep in verschillende kranten om in contact te komen met de weinige Spooktreinreizigers die de reis en de duitse concentratiekampen hadden overleefd. Daar werd door verschillende van hen op gereageerd. Zo kwam het boek "Le train fantôme, juillet-août 1944" tot stand.

Ik was diep onder de indruk van het verhaal en ik kocht het gedenkboek, waarvan Charles enkele exemplaren had meegebracht. Jeannine en ik wisselden emailadressen uit, omdat zij graag de toespraak wilde ontvangen die onze conseiller départemental bij het monument had gehouden. Die heb ik voor haar opgevraagd. Ook heb ik haar de foto's gestuurd die ik bij dergelijke gelegenheden altijd maak. Ze bedankte me hartelijk: "Onze ontmoeting was kort, maar de vriendschap blijft." Helaas waren Jeannine en Charles in 2017 niet bij de herdenking aanwezig.

Het verhaal van Henri Bik over een franse krijgsgevangene, dat hij in januari jl. in dit forum plaatste, deed me besluiten om de geschiedenis van de Spooktrein hier te vertellen. Iedere week zal ik een gedeelte van deze verschrikkelijke treinreis beschrijven onder de titel Le Train Fantôme (de Spooktrein). Het verhaal bestaat uit 7 afleveringen en zal dus ongeveer even lang duren als de treinreis die de Spooktrein en zijn ongelukkige passagiers gedoemd waren te maken. Het is geschreven aan de hand van het gedenkboek "Le train fantôme, juillet-août 1944", samengesteld door een redactieteam waarvan Charles Teissier lid was. Daarnaast heb ik diverse andere bronnen geraadpleegd.

Volgende week: Le Train Fantôme (de Spooktrein). 1. Le Vernet-Toulouse