Mensen die de meest extreme omstandigheden hebben meegemaakt, kunnen de meest inspirerende boodschappen over het leven delen. Psychiater Viktor E. Frankl is zo iemand. Hij overleefde diverse concentratiekampen en schreef het boek ‘De zin van het bestaan.’ Dit zijn de 8 belangrijke levenslessen uit zijn boek:
1
Liefde is het hoogste doel om naar te streven
Gescheiden van zijn vrouw en familie, verbleef de Joodse psychiater Frankl in diverse concentratiekampen. Iedere dag kon hij doodgeschoten worden of afgevoerd worden naar een gaskamer.
Op een dag marcheerde hij in de vroege ochtenduren naar het werkterrein. Hij werd afgeblaft, er waren zoeklichten op hem gericht en hij strompelde alsmaar voort door modderpoelen. Het werd een kilometerslange tocht waarbij de ijskoude wind in zijn gezicht beet.
Ineens kwam daar het beeld van zijn vrouw onwaarschijnlijk duidelijk voor ogen. “Ik hoorde haar stem, ik zag haar glimlach en de eerlijke, bemoedigende blik in haar ogen,” schrijft hij. “Realiteit of niet, op dat ogenblik was haar blik stralender dan de rijzende zon.”
Plots werd hij door één gedachte beheerst. “Voor het eerst in mijn leven erkende ik de waarheid, die door zoveel dichters is bezongen, door zoveel wijsgeren als de grootste aller wijsheden is geprezen. De waarheid – dat de liefde het hoogste doel is waarnaar de mens kan streven.”
“Ik begreep dat een mens die niets meer bezit in de wereld, ogenblikken van opperste gelukzaligheid kan beleven wanneer hij denkt aan zijn geliefden.” Frankl wist niet eens of zijn vrouw nog in leven was. Maar dat maakte niet uit voor zijn gelukzalige gevoel.
“Liefde reikt veel verder dan de lichamelijke aanwezigheid van de geliefde persoon, zij reikt naar het geestelijke, naar de mentale persoonlijkheid van de geliefde.”
Wie heb jij lief in je leven? Je familie, vrienden, partner, huisdieren? Denk aan hen als je je even niet goed voelt. Wees dankbaar als ze nog in je leven zijn. Of eer ze in gedachten als ze er niet meer zijn. Kun je voelen dat de liefde verder reikt dan de lichamelijke aanwezigheid?
2
Onderga de schoonheid van kunst & natuur
Van tijd tot tijd improviseerden de gevangenen een soort cabaret. Ze ontruimden de barak, zetten een paar banken in rijen achtereen en stelden een programma samen. De gevangenen die in een relatief gunstige positie verkeerden in het kamp, kwamen daar ’s avonds bijeen.
“Zij kwamen om zich een beetje te amuseren of misschien wel om te huilen, in ieder geval om even afstand te nemen van het dagelijkse leven. Er werden liedjes gezongen, gedichten voorgedragen en soms dubbelzinnige grappen gemaakt.
Dergelijke voorstellingen waren dermate opbeurend dat enkele ‘gewone’ gevangenen hun vermoeidheid vergaten en zelfs hun avondmaaltijd oversloegen om een cabaretavond bij te kunnen wonen,” schrijft Frankl.
Naast het zoeken van vertroosting in de kunst, konden de gevangenen ook verdrinken in de schoonheid van de natuur: al was het voor luttele secondes. Frankl verhaalt over het transport van Auschwitz naar een concentratiekamp in Beieren. Door het getraliede treinraampje zagen ze de bergtoppen van Salzburg in alle pracht van een rozerode zonsondergang. “We ondergingen de schoonheid van de natuur die we zo lang hadden moeten missen bewuster dan ooit.”
Kun jij genieten van kunst & natuur? Maak eens een wandeling als je te lang achter je computer hebt gezeten. Ruik het vers gemaaide gras, aanschouw de vrij vliegende vogels en bewonder de voorbijdrijvende wolken… Luister bewust naar je favoriete muziek of koop een mooie gedichtenbundel en lees iedere avond voor het slapengaan een gedicht. Op deze manier train je jezelf om bewust te genieten van de schoonheid van natuur & cultuur.
3
Behoud (of ontwikkel) je gevoel voor humor
“De poging een gevoel voor humor te ontwikkelen, is een vaardigheid die men leert wanneer men de levenskunst tracht meester te worden. Ook al ziet men in een concentratiekamp niets dan leed om zich heen, dan nog is het mogelijk levenskunst toe te passen,” zegt Frankl.
Door humor kun je afstand nemen van je problemen. Het stelt je in staat om je boven iedere situatie te verheffen, al is het soms voor enkele seconden.
Frankl had een vriend, die naast hem werkte op het bouwterrein, feitelijk gedwongen om een gevoel voor humor te ontwikkelen. Hij stelde voor dat ze iedere dag minstens één amusant verhaal zouden verzinnen over een of ander incident dat na hun bevrijding zou kunnen plaatsvinden.
Zo zie je dat je kunt werken aan jouw gevoel voor humor! Lach jij nog wel genoeg? Zijn er dingen waar je je voor schaamt? Waar je je wat ongemakkelijk over voelt? Het werkt altijd heel goed om daar voluit grappen over te maken. De zwaarte wordt er zo afgehaald en je voelt je direct een stuk lichter.
4
Wees dankbaar voor de kleine dingen
Ja, het is een erg ouderwetsch spreekwoord: “Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd” Maar toch… zoals dat vaak het geval is met deze oude clichés: ze zijn zó waar!
“Een kleinigheid kan overweldigende vreugde veroorzaken,” schrijft Frankl. “Met de kleinste kleinigheid waren wij dankbaar. Wij waren dankbaar als we tijd hadden om ons te ontluizen voordat we naar bed gingen, ook al betekende dit dat we naakt in een onverwarmde barak stonden, waar de ijspegels van het dak hingen.”
Zo zie je: onder elke omstandigheden zijn er dingen te vinden om dankbaar voor te zijn. Hoe cru de situatie ook is. Het is belangrijk om deze dingen te blijven zien, alleen op deze manier ga je niet onderdoor aan jouw situatie.
Waar ben jij dankbaar voor in je leven? Er zijn zoveel dingen waar je dagelijks bij stil kunt staan: je warme huis, elektriciteit, heerlijk eten, je zintuigen, vrienden, de natuur, een kopje thee, etc. etc. Het is bijvoorbeeld heel fijn om een dankbaarheidsschrift bij te houden. Iedere avond kun je daar 5 dingen in opschrijven waar je dankbaar voor bent. Op deze manier train je jezelf om steeds dankbaarder te worden.
5
Bepaal je eigen houding, onder alle omstandigheden
Zelfs in het kamp, beweert Frankl, is bewezen dat de mens wel degelijk een keuzemogelijkheid heeft. “Vele, dikwijls zeer heldhaftige voorbeelden hebben aangetoond dat apathie te overwinnen en agressie te onderdrukken is. Zelfs onder dergelijke zware psychische en fysieke spanningen kan de mens een spoor van geestelijke vrijheid, van een onafhankelijke geest, behouden.”
Zo liepen er gevangenen rond, door de barakken, om anderen op te beuren en te troosten. Om hun laatste korst brood aan een medegevangene te schenken. Frankl: “Hun aantal was wellicht klein, toch hebben deze mannen overtuigend bewezen dat één ding de mens niet kan worden ontnomen: de allerlaatste menselijke vrijheid – de keuze onder alle omstandigheden zijn eigen houding te bepalen, zijn eigen weg te kiezen.”
En er moest voortdurend worden gekozen schrijft hij. Iedereen had te maken met een gebrek aan slaap, onvoldoende voedsel en diverse mentale spanningen. Hoewel je dan kunt denken dat je wel op bepaalde manieren móet reageren, is dit toch niet zo.
Uiteindelijk bepaal je zelf, met je innerlijke besluitvorming, hoe jij reageert. “Au fond kan dus iedereen, zelfs onder deze omstandigheden, beslissen wat er – mentaal en spiritueel – van hem zal worden.”
“Het is deze geestelijke vrijheid – die de mens niet kan worden ontnomen – die inhoud en betekenis aan het leven geeft.”
Bepaal jij jouw eigen houding? Of laat je je leiden door alles wat er om je heen gebeurt? Als iedereen om jou heen chagrijnig is, word jij dat dan ook? Of kun je vriendelijk blijven? Als mensen om jou heen ethische grenzen overschrijden, ga je dan makkelijk mee daarin? Of blijf je bij jouw eigen waarden en normen? Als jou onrecht wordt aangedaan, vind je dat je dit terug mag doen? Of blijf je handelen vanuit liefde en goedheid?
6
Zie het lijden als zinvol
“Indien het leven zinvol is, dan moet ook lijden per definitie zinvol zijn,” schrijft Frankl.
“Lijden vormt een onuitwisbaar deel van het leven, evenals het noodlot en de dood. Zonder lijden en dood is het leven van de mens onvolledig.”
De manier waarop jij jouw noodlot draagt, de manier waarop jij jouw lijden aanvaardt, geeft jou de gelegenheid om, zelfs onder de moeilijkste omstandigheden, een diepere betekenis te geven aan het leven, heeft Frankl ervaren.
Je kan moedig, waardig en onzelfzuchtig blijven, of je kunt je menselijke waardigheid vergeten en tot het niveau van het dier afdalen. Dit beslist of jij je lijden waardig bent, legt Frankl uit.
“Leven betekent verantwoording nemen om de juiste oplossingen te vinden voor je levensproblemen en om de taken te vervullen waarvoor het leven ieder mens voortdurend stelt.”
Hoe handel jij onder moeilijke omstandigheden? Trek je anderen mee in jouw pijn of depressie? Schuif je jouw verantwoordelijkheid af? Speel je altijd het slachtoffer? Vind je het niet eerlijk dat jij pijn moet lijden?
Of besef je dat pijn bij het leven hoort? Probeer je de pijn in een groter perspectief te zien? Sommige mensen die pijn lijden, voelen bijvoorbeeld alsof zij daarmee een stukje leed van de wereld ‘dragen’. Ze denken aan alle andere mensen die pijn lijden en voelen compassie met hen. Op deze manier geef je een diepere betekenis aan jouw pijn.
7
Blijf in het hier en nu
Hoewel Frankl ervoer dat het denken aan geliefden heel heilzaam werkt, pleit hij er zeker niet voor om te verdrinken in herinneringen. Hij noemt het zelfs gevaarlijk om het heden van zijn realiteit te beroven, om je ogen te sluiten voor de realiteit.
“Op deze wijze liep men immers het risico de positieve mogelijkheden van het kampleven over het hoofd te zien en deze mogelijkheden waren wel degelijk aanwezig.”
Juist bij bijzonder moeilijke externe situaties, word je in de gelegenheid gesteld om een hoger geestelijk niveau te bereiken, legt hij uit. Terwijl het leven juist zinloos wordt als je jouw ogen sluit voor wat zich nu afspeelt en dit minachtend van je afschuift.
Hiermee heeft Frankl de basis van mindfulness te pakken: je blijft niet ‘hangen’ in je geest, je herinneringen, maar je ziet en ervaart wat er op dit moment afspeelt in jouw leven. Ook als dat negatief is. Zo ervaar je het leven in zijn compleetheid. Alleen op deze manier kun je geestelijk groeien.
Zeker in het kampleven was dit natuurlijk een extreem moeilijke taak: Frankl aanschouwde dan ook dat er slechts enkelen in staat waren een hoog geestelijk niveau te bereiken.
Bij dit stuk moest ik trouwens sterk aan Etty Hillesum denken: een van mijn spirituele voorbeelden. Deze Joodse vrouw leefde zeer spiritueel en slaagde erin om haar hoge geestelijke niveau te behouden tijdens de oorlog. Haar dagboek is een van mijn favoriete boeken: aanrader!
Lukt het jou om in het hier en nu te blijven? Hoe ga jij om met moeilijke omstandigheden? Probeer je jouw ogen ervoor te sluiten? Of maak je de problemen misschien groter dan ze zijn? En hoe ga je om met leuke gebeurtenissen? Blijf je hangen in je herinneringen? Of kun je deze ook weer loslaten?
8
Richt je op een toekomstdoel
Jouw innerlijke kracht wordt versterkt als er een toekomstdoel is waar je je op kan richten, ontdekte Frankl. “De mens bezit de merkwaardige eigenschap slechts te kunnen leven met een toekomstdoel voor ogen – sub specie aeternitatis. In de moeilijkste ogenblikken van zijn leven, is dit tevens zijn redding, hoewel hij zich soms moet dwingen dit gestelde doel voor ogen te houden.”
De psychiater vertelt zijn persoonlijke ervaring hiermee op een moment dat hij haast huilend van de pijn in de rij gevangenen strompelde en ineen kromp onder de ijzige noordenwind. Hij dacht aan wat er te eten zou zijn en hoe hij aan een stuk ijzerdraad kon komen om als schoenveter te gebruiken. Ineens begon hij te walgen van de hele situatie en dwong zichzelf aan iets anders te denken.
“Plotseling zag ik mezelf op het podium staan van een goed verlichte, behaaglijk warme intieme collegezaal. Voor mij zat een aandachtig publiek in gemakkelijke fauteuils. Ik hield een lezing over de psychologie van het concentratiekamp! Op datzelfde ogenblik was het mij mogelijk al mijn problemen en spanningen objectief, van wetenschappelijk standpunt te beschouwen.
Door middel van deze methode gelukte het mij, mij boven mijn situatie, boven de kwellingen van het moment te verheffen en ik beschouwde ze alsof ze reeds tot het verleden behoorden.”
Je innerlijke kracht kan dus vergroot worden als je in een toekomstdoel gelooft. Hij haalt daarbij Nietzsche aan die zegt: “Hij die een reden tot leven heeft, kan vrijwel alle levensomstandigheden verduren.”
Wat is jouw toekomstdoel? Heb je die helder voor ogen? Het opvoeden van je kinderen, wijsheid of liefde verspreiden, een boek schrijven, dieren redden…? Het kan van alles zijn… Ieder mens heeft een andere en unieke levenstaak.
“Een mens die zich bewust wordt van zijn verantwoordelijkheid ten opzichte van een ander, of van een onvoltooid werk, zal nooit in staat zijn een einde te maken aan zijn leven. Hij kent de reden waarom hij leeft, en hij zal dus vrijwel alle levensomstandigheden kunnen verdragen,” schrijft Frankl.
Je moet lid zijn van Nederlanders.fr om reacties te kunnen toevoegen!
Wordt lid van Nederlanders.fr