Le Garde des Sceaux, des Seaux, des Sauts of des Sots?

In Frankrijk wordt de Minister van Justitie meestal aangeduid met de titel Garde des Sceaux, oftewel Zegelbewaarder. Wat is de herkomst van deze titel en waarom wordt hij heden ten dage nog steeds gebruikt?

Zegels en Zegelbewaarders kennen een lange voorgeschiedenis. In de vroegste oudheid, toen administratie, officiële documenten en brieven nog in kleiplaten werden gegraveerd, gebruikte men rolzegels als handtekening en om de echtheid ervan te waarborgen. Rolzegels zijn zegels in de vorm van een cylinder, die in de natte klei werden uitgerold. Het waren vaak zeer kunstig bewerkte kleine voorwerpjes met voorstellingen van goden, mensen of dieren maar ook van oorlogen of seksuele activiteiten. Voor de gewone man waren ze van hout, metaal, glas, ivoor, been of gebakken klei, voor koningen, edellieden en belangrijke families van edelsteen of halfedelsteen. Het precieze en tijdrovende ambacht van rolzegelsnijder stond in hoog aanzien. Rolzegels werden in de lengte doorboord, zodat de eigenaars ze aan een koordje bij zich konden dragen als sieraad. Bij opgravingen maar ook bij landbewerking door boeren worden in het Midden-Oosten (Mesopotamië) en in landen rond de Middellandse Zee (Egypte) nog steeds oude rolzegels gevonden.

Kleiplaten werden langzamerhand vervangen door perkament en later door papier. Rolzegels werden niet meer gebruikt, maar de behoefte om belangrijke staatsdocumenten te verzegelen als waarmerk van echtheid bleef. Dit gebeurde door middel van grootzegels (van de vorst en belangrijke staatslieden) en kleinzegels (van minder belangrijke personen) die in een druppel hete was werden gedrukt. Omdat het staatsbelang van grootzegels bijzonder groot was, werd voor het bewaren van de grootzegels een speciale zegelbewaarder aangesteld.

De geschiedenis van de franse Garde des Sceaux begint in de Middeleeuwen. Koning Philippe Auguste, die in 1194 tijdens een zware nederlaag tegen Richard Leeuwenhart bij Vendôme zijn hele équipage, al zijn schatten en al zijn archieven verloor moest deze archieven opnieuw samenstellen. Deze bevatten destijds namelijk alle verleende rechten en aanspraken, alsmede de verslagen van belangrijke gebeurtenissen en de vindplaats van belangrijke documenten. Hij gaf in 1195 de opdracht daartoe aan broeder Guérin (1157-1227), die uitgebreide koninklijke archieven opbouwde. Deze archieven werden toevertrouwd aan het beheer van de Chancelerie onder leiding van de Chancelier. In 1201 werd broeder Guérin door de koning benoemd tot plaatsvervangend Garde des Sceaux et des Archives Royaux. Pas in 1223 werd Guérin zelf door koning Louis VIII benoemd tot Chancelier.

Grootzegel van Philippe Auguste

Ook in Frankrijk onderkende men grands sceaux (voor belangrijke actes) en sceaux privés (voor ambtelijke documenten). De functie van Garde des Sceaux werd bekleed door de Chancelier (kanselier). Door belangrijke documenten van de koning te verzegelen bekrachtigde hij de koninklijke besluiten. Maar in 1304 werd het de Chancelier door koning Philippe V verboden om besluiten te bekrachtigen die in strijd waren met "de politieke traditie van het koninkrijk Frankrijk".

Dat is uiteraard een vrij ruim begrip. Omdat de Chancelier als officier niet kon worden ontslagen hadden koningen nogal eens last van chanceliers met wie ze niet goed konden opschieten. Dan wachtten ze met het nemen van besluiten totdat de Chancelier ziek was of met vakantie, in welke periodes zijn taak tijdelijk werd waargenomen door een plaatsvervangende Garde des Sceaux. Deze kon wel worden ontslagen en uit lijfsbehoud bekrachtigde hij dus alle documenten die de koning hem voorlegde. In de late middeleeuwen werd Chancelier een ereambt en werd het bewaren van de koninklijke zegels permanent overgedragen aan een Garde des Sceaux.

Tijdens de Franse Revolutie werden de ambten van Chancelier en Garde des Sceaux opgeheven en werd de minister van Justitie staatszegelbewaarder. Pas tijdens de Grondwetsherziening van 1848 werden het ambt én de titel van Garde des Sceaux officieel in ere hersteld en toevertrouwd aan de minister van Justitie. Deze minister heeft daarmee een nevenfunctie die geheel losstaat van de ministerraad, de regering en de politiek. Tot in onze tijd wordt in Frankrijk de minister van Justitie algemeen aangeduid met Garde des Sceaux. Onder de zegels die hij bewaart bevindt zich onder andere le Sceau de la République, waarmee de Grondwet van 1958 is verzegeld en die nog steeds wordt gebruikt voor grondwetswijzigingen en andere belangrijke documenten.

Le grand sceau de la République

De meeste landen ter wereld kennen grootzegels voor het waarmerken van internationale verdragen en andere belangrijke documenten. Ook het ambt van grootzegelbewaarder, een van de oudste ambten ter wereld, is bewaard gebleven. Tegenwoordig is dat vrijwel overal de minister van Justitie, onder andere in Nederland. In het Verenigd Koninkrijk is de Lord Chancellor de grootzegelbewaarder en in de Verenigde Staten de Secretary of State (minister van Buitenlandse Zaken).

In de franse spreektaal klinkt sceau (zegel) hetzelfde als seau (emmer), sot (gek) en saut (sprong). Niet zo vreemd dus dat er nogal wat woordgrappen bestaan over de Garde des Sceaux.

Bronnen: nl.Wikipedia, fr.Wikipedia, Infonu.nl en Ooreka.fr

Le garde des Seaux

La garde des Sauts