La Corne-du-bois-des Pendus

Als je onderweg bent op het traject van de Belgische N4 tussen Martelange en Arlon, dan passeer je ter hoogte van het viaduct waar de N87 de N4 kruist bovenstaand plaatsnaambord. Ik kom daar al zeker 20 jaar lang zeker 20 keer ’s jaars voorbij en heb tot nu toe steeds verzuimd me dieper in die merkwaardige plaatsnaam te verdiepen; het bleef maar steeds bij grote verbazing. Uiteindelijk ben ik dat toch maar eens gaan uitzoeken en bleek het bord om meer dan één reden opmerkelijk.

Bekijken we eerst de administratieve kant van de zaak. Nog los van het in mijn ogen wat inconsequent overkomende gebruik van de drie koppeltekens, valt er over dit plaatsnaambord wel een en ander te zeggen. Officieel luistert dit bekende Belgische bord met zijn gele achtergrond, rood omrand, zwart beletterd – dus in de Belgische nationale kleuren, naar de aanduiding "Aanwijzingsbord SB250 - F43 Gemeentegrens". Dat is enigszins misleidend. Allereerst doordat de term "gemeentegrens" in België iets anders betekent dan "bebouwde kom" en er vanaf dat bord ook geen verkeersbepalingen gelden als bijvoorbeeld een maximumsnelheid van 50 km/u. Pas vanaf het hieronder afgebeelde bord F1a (bebouwde kom) zijn die bepalingen van toepassing. 

Vervolgens is de aanduiding "gemeentegrens" feitelijk onjuist en is de benaming "plaatsnaambord" correcter. Immers, niet alleen een gemeente of deelgemeente wordt ermee aangeduid, maar het kan ook een dorp, gehucht, vlek, hameau, of zelfs een veldnaam, lieu-dit zijn; kortom een toponiem, lokaliteit,  plaatsnaam. Ik kwam daar achter toen ik onlangs eens een kijkje wilde gaan nemen in die 'gemeente' La Corne-du-bois-des Pendus, maar eenmaal na die afslag op de N87 rijdend, zag ik dat dit driekleurige 'gemeentebord F43' binnen 100 meter op alle vier de kanten van het kruispunt stond geplaatst. Wel een beetje gek minidorpje dus.

Tot zover is het nog allemaal redelijk overzichtelijk, de gebruikelijke onzorgvuldigheden op internetpagina's voor lief nemend. Ingewikkelder wordt het echter als we naar de betekenis van La Corne-du-bois-des Pendus gaan zoeken.

Aanvankelijk meende ik dat het een verwijzing naar een aloude galgplaats was, de boshoek der gehangenen of zoiets, zoals het destijds gebruikelijk was dat buiten de wat grotere steden een officiële plek was waar de doodstraf door ophanging werd uitgevoerd. Denk alleen al in Nederland aan tientallen voorkomens zoals Galgewaard bij Utrecht of De Galgenbocht aan de Westerdijk in Hoorn. En met mijn redelijk beperkte sadistische inborst wekken die plekken bij mij enige fascinatie op.

Alleen, ik kon niet bedacht krijgen tot welke wat grotere gemeente La Corne-du-bois-des Pendus zou moeten hebben behoord. Arlon en het wat kleinere Martelange liggen te ver verwijderd, dus er moest historisch iets anders aan de hand zijn geweest.
En dat bleek ook het geval. Maar ik moest wel even een U-bocht maken.

In het naburige dorp Parette trof ik dit straatnaambordje aan. Rue de la Corne du Bois was mij wel duidelijk. De weg die loopt naar het viaduct over de N4 heeft die naam, en die verwijst naar de hoornvormige kromming ("corne") van Parette naar de N4 in een vanouds bosrijke omgeving. Maar mijn kennis van het Luxemburgs is onvoldoende om te weten wat precies de juiste vertaling is van Këppwalerwee.

Ik verwacht uit taal- en heemkundige kring nog wat meer duidelijkheid te krijgen, maar vooralsnog doe ik het even met twee citaten die mij werden toegestuurd:

De enige twee bewoners van Parette die ik tegenkwam, recht tegenover dat bordje, konden het mij ook niet duiden, en dus toog ik naar het gemeentehuis van Attert, waaronder Parette valt. Ik werd er uiterst vriendelijk ontvangen, maar de vijf ambtenaren die ik ernaar vroeg, konden spijtig genoeg geen van allen Luxemburgs lezen. Het is toch wat, in de provincie Luxemburg. Uiteindelijk verwezen ze mij naar twee lokale heemkundigen voor verdere uitleg. Via hen, en na naarstig onderzoek op internet, werd mij veel duidelijk. Googelen op "corne du bois des pendus" brengt je opvallend genoeg op sites over Belgische bieren, een wat vreemde, edoch welkome afleidingsmanœuvre. In elk geval leverde mij dat de hint op dat er in 1636 daar in de buurt iets vervelends had plaatsgevonden. Zoals ik dat jaartal ook al kende van mijn naburige dorp Hortes en van Boxmeer, trokken er in de 30-jarige oorlog ongeregelde troepen door het gebied, zogenaamd iets van protestants tegen katholiek, maar de facto machtsbelust, plunderend, moordend, brandstichtend, martelend een verkrachtend, zonder duidelijk politiek of religieus motief. Daarbij zou in het geval van Parette ene Cornelius ongewild betrokken zijn, een gerenommeerd bierbrouwer uit die streek die zijn speciale recept had begraven onder een eikenboom, en waarnaar later het huidige nog gebrouwen bier La Corne du Bois des Pendus van hoge gisting wordt gebrouwen, veelal geserveerd in een hoornachtig glas op een houten staander.

Of, en zo ja, waar dat bier, dat glas en die houder nog te koop zijn, wordt mij helaas niet precies duidelijk. Vermoedelijk ergens in Henegouwen.

In sommige berichten wordt melding gemaakt van 30 gehangenen, in andere van 100, in weer andere van "meer dan 100". Wat maakt het uit. De berichtgeving is er wel eensgezind over dat het om een horde Kroatische, Poolse en Hongaarse niets ontziende, gewetenloze huurlingen ging (denk maar aan de Wagnergroep), die van oost naar west trokken om Frankrijk te bezetten. Omdat er in 1636 nog geen duidelijke landsgrenzen waren, en er van Duitsland, België en Luxemburg als nationale staten nog helemaal geen sprake was, meende deze bende in Frankrijk te zijn aangekomen, een vrijbrief/alibi om daar eens goed huis te houden voor eigen behoef.

De troepen stietten op een aantal dorpelingen uit Parette, waaronder onze Cornelius, die op het naderen van de huurlingen westwaarts het bos van Anlier waren in gevlucht, dat net voorbij de N4 ligt. Die route nationale bestond overigens toen nog niet, hooguit een onverhard pad tussen Arlon en Bastogne. Het moet dan daar zijn geweest dat de bende de vermeende Franse burgers heeft opgepakt en aan boomtakken heeft opgehangen. Dat moet dan dus zijn gebeurd precies op het kruispunt van de huidige N4 en N87, hetgeen de toekenning van de plaatsnaam verklaart.

Uiteraard zijn er geen ooggetuigen, journalisten, fotografen die ons enig betrouwbaar bewijs leveren, en de in een van de berichten geplaatste gravure van Jaques Callot uit 1633^*) is zeker niet conform wat zich daar bij Parette heeft afgespeeld; veel te dramatisch geënsceneerd, als in bovenvermelde citaat "connotation dramatique", te pontificaal en te georganiseerd, fake news, avant la lettre. Bovendien spreekt de tekst eronder van "dieven (voleurs)" die vroeg of laat voor het "Hemelsche Gerecht (la iustice des Cieux)" gaan verschijnen; het zijn dus de boontjes die om hun loontjes komen.

Ongetwijfeld moet het in Parette een bliksemactie zijn geweest waarbij de gevangengenomen dorpsbewoners van hun schaarse bezittingen zullen zijn beroofd en al dan niet mishandeld of verkracht subiet aan een hoge tak werden opgeknoopt.

Ik doe er nu vrij nuchter over, al is dat niet echt mijn bedoeling. Maar omdat het hele verhaal van La Corne-du-Bois-des Pendus zo manifest is gerelateerd aan een Belgisch speciaalbier en het hele verhaal eromheen dus totaal wordt gecommercialiseerd, wil ik toch dit staaltje van marketingstrategie op mijn manier proberen weer in de fles te krijgen.

_____________________________________

^*) Kopergravure no.11 uit de serie Les Grandes Misères de la guerre van Jacques Callot (Nancy, Musée lorrain), waarvan een slechte weergave, zonder bronvermelding, is te vinden op https://www.saveur-biere.com/fr/magazine/brasseurs-brasseries/5/l-h....