Justitie van de 21e eeuw

In november 2016 is onder president Hollande de wet Modernisering Justitie van de 21^e eeuw van kracht geworden, die tot doel heeft een aantal juridische procedures te vereenvoudigen, efficiënter te maken en aan te passen aan de moderne tijd. Aan een enkel onderwerp uit de wet heeft de pers destijds veel aandacht besteed: voor echtscheidingen met wederzijdse toestemming hoef je niet meer naar de rechter. Echtgenoten die het eens zijn kunnen hun scheiding regelen per notariële akte. Deze moet ook worden ondertekend door de wederzijdse advocaten.

De wet bevat echter veel meer veranderingen die belangrijk kunnen zijn voor de burger die met justitie te maken krijgt, of dat nu strafrechtelijk is (overtredingen, misdrijven) of burgerrechtelijk (geschil met een particulier, een bedrijf of de overheid). Hieronder enkele nieuwigheden waar iedere particulier mee te maken kan krijgen.

1. De instelling van de Service d'Accueil Unique du Justitiable (SAUJ)

Na een proef in diverse arrondissementen vindt men tegenwoordig bij veel rechtbanken een loket van deze "Dienst Informatie voor Rechtzoekenden". Op de duur zullen alle Tribunaux de Grande Instance, Tribunaux d'Instance en Conseils de Prud'hommes (arbeidsgeschillen), waarvoor in het algemeen geen advocaat is vereist, van een dergelijk loket worden voorzien.  

Burgers kunnen er antwoord krijgen op alle procedurele vragen met betrekking tot een strafzaak (bijvoorbeeld naar aanleiding van een verkeersovertreding) of over de burgerlijke procedure die ze willen starten of waarin ze van de tegenpartij een dagvaarding hebben ontvangen. Het loket gaat niet in op de inhoud van zaken. Het gaat zuiver om de procedure.

Ook levert de dienst de benodigde formulieren om een rechtszaak te beginnen. Later komt daar (per decreet) de mogelijkheid bij om aan het loket zelf een procedure te starten en zonodig gefinancierde rechtshulp aan te vragen.

Daarnaast kun je bij het loket informeren naar de stand van zaken in een al lopende rechtszaak, ook wanneer die bij een andere rechtbank speelt.

2. Verplichte inschakeling van een "Conciliateur de Justice" voor geschillen met een financieel belang tot € 4000

Wanneer je een geschil hebt met bijvoorbeeld je garage over een reparatie of met een bedrijf over de levering of de betaling en het bedrag waar het om gaat bedraagt minder dan € 4000, ben je verplicht om alvorens een procedure te starten eerst een Conciliateur de Justice in te schakelen. De Conciliateur de Justice bestaat al sinds 1978 en wanneer beide partijen in een geschil erin toestemmen kunnen zij te allen tijde een beroep op hem doen. Voor geschillen over een bedrag van minder dan € 4000 is zijn inschakeling tegenwoordig dus verplicht.

Het is de taak van een Conciliateur de Justice om te proberen de partijen in een geschil met elkaar te verzoenen, met als doel een gerechtelijke procedure te voorkomen. Zijn diensten zijn gratis. Hij kan helpen in conflicten tussen buren, tussen een klant en een vakman, een leverancier of een dienstverlener, in huurconflicten enzovoort. Niet bevoegd is hij in familiezaken (echtscheiding, ouderlijke macht, alimentatie) noch in arbeidsconflicten en geschillen met de overheid. In dat laatste geval moet je je tot de "Défenseur des droits" wenden.

De Conciliateur de Justice is een vrijwilliger; hij werkt voor Justitie op vrijwillige basis. Hij hoeft geen jurist te zijn en wordt, nadat hij een gemotiveerde brief plus zijn CV heeft opgestuurd aan de betreffende rechtbank, uitgenodigd voor een gesprek met de president van het gerechtshof (Cour d'Appel), die hem vervolgens al dan niet benoemt. Hij is verplicht tot geheimhouding van alles wat hij in zijn functie te horen krijgt en hij moet volstrekte onpartijdigheid in acht nemen.

NB De conciliateur moet niet worden verward met de Médiateur de Justice. De laatste is altijd een professionele jurist. De médiateur kan tijdens een rechtszaak worden ingeschakeld door de rechter, wanneer deze van mening is dat bemiddeling het conflict zou kunnen oplossen. De diensten van een Médiateur de Justice zijn niet gratis en komen voor rekening van beide partijen.

3. Uitbreiding van verkeersdelicten waarop een forfaitaire boete staat

Om de rechtbanken te ontlasten zijn voor veel verkeersovertredingen de boetes wettelijk gesteld op een vast bedrag (niet dragen van een motorhelm of een veiligheidsriem, snelheidsovertredingen enzovoort, zie hier). Dat betekent dat over het bedrag zelf geen discussie mogelijk is. Bij de wet Modernisering Justitie van de 21e eeuw zijn daar bijgekomen:

- rijden zonder geldig rijbewijs (een verkeersmisdrijf)
- rijden zonder geldige WA-verzekering (een verkeersovertreding).

Op rijden zonder geldig rijbewijs staat een boete van € 800. Bij betaling binnen 14 dagen is dat € 640 en bij betaling na 45 dagen € 1600. Zie Legipermis.
Op rijden zonder geldige verzekering staat € 500 (was € 3750). Bij betaling binnen 14 dagen € 400 en na 45 dagen € 1000. Maar wanneer je een ongeval hebt veroorzaakt kun je door het franse waarborgfonds worden aangesproken voor het bedrag dat dit fonds heeft uitgekeerd aan het slachtoffer. Zie Lecomparateurassurance.com.

De rechter kan in beide gevallen, indien het tot een proces komt, naar omstandigheden de straf verzwaren. In geval van recidive kom je altijd bij de strafrechter terecht.

4. Uitbreiding van de mogelijkheid tot groepsactie en groepsprocedures

De groepsactie (Action de Groupe of Recours Collectif) werd in oktober 2014 ingevoerd voor consumentenzaken (loi Hamon). Erkende consumentenorganisaties kunnen sinds die tijd een producent of een leverancier van diensten aanspreken namens alle consumenten die door hun producten of diensten zijn benadeeld. Wanneer de producent of de dienstverlener niet tegemoetkomt aan eisen tot schadevergoeding, kan de consumentenorganisatie een procedure aanspannen namens een groep benadeelde consumenten. De voordelen zijn duidelijk: niet iedere benadeelde hoeft zelf een procedure te starten. Daardoor dalen de kosten per persoon. Bovendien heeft de tegenpartij vaak lak aan een individu, maar een tegenpartij namens velen kan hij niet negeren. Ook kent de Association meestal in de materie gespecialiseerde advocaten. Voor de overheid zijn de voordelen duidelijk: rechtbanken worden niet meer overspoeld door tientallen gelijkvormige individuele zaken tegen dezelfde tegenpartij.

De wet Modernisering Justitie van de 21^e eeuw bevat een uitbreiding van de onderwerpen die in aanmerking komen voor een groepsactie en groepsprocedures. Dit zijn momenteel (behalve consumentenzaken) ook zaken op het gebied van:

- Discriminatie
- Bescherming persoonsgegevens
- Milieu
- Volksgezondheid (met name schade door medicijnen)

NB Daarnaast kunnen wettelijk erkende Associations (op bepaalde voorwaarden) in strafzaken namens alle slachtoffers van misdrijven optreden, teneinde een veroordeling tot schadevergoeding van de strafrechter te vragen. Het starten van een aparte schadevergoedingsprocedure bij de burgerlijke rechter is dan wellicht niet meer noodzakelijk. Dit geldt onder andere voor slachtoffers van sexuele misdrijven door dezelfde dader(s).

In het administratieve recht (betreffende de overheid of een overheidsdienst) is groepsactie in Frankrijk (nog) niet mogelijk.