Je Suis (Toujours) Charlie

Op 7 januari om 11.52 uur, vijf jaar geleden,  wordt de hashtag #JeSuisCharlie voor het eerst gedeeld. Vervolgens die zelfde dag nog eens 1,5 miljoen keer en de daaropvolgende week 6 miljoen keer. De slogan werd voor het eerst gebruikt op Twitter. De Franse muziekjournalist Joachim Roncin had toen niet kunnen bevroeden dat zijn tweet misschien wel de meest gebruikte steunbetuiging op social media zou worden.

De tweet van de Franse muziekjournalist Joachim Roncin

Het 10e arrondissement is de buurt van het Canal Saint-Martin, geliefd bij jong en hip Parijs. Bobo; bourgeois-bohémien, links, creatief en met genoeg geld om uit te gaan. Zo enkele dagen na de Nieuwjaarsviering 2014/2015 had niemand het gevoel dat het juist hier in 2015 zo mis zou kunnen gaan. Het is op woensdag 7 januari 2015, 11.30 uur wanneer een zwarte Citroën C3 de rue Nicolas Appert inrijdt en stopt voor het huisnummer 6 waar de archieven van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo gevestigd zijn. 

Charlie Hebdo begon in 1970 te publiceren met als doel religie, politiek en andere onderwerpen op de hak te nemen. De meeste werknemers kwamen uit de publicatie Hara-Kiri, die werd verboden nadat het de dood van voormalig president Charles de Gaulle bespotte. De titel verwijst naar Charlie Brown uit de cartoon van Peanuts. Hebdo is een afkorting voor hebdomadaire, wat wekelijks betekent in het Frans.

De ingang naar de redactie van Charlie Hebdo toen nog aan de rue Nicolas Appert 10

Twee gemaskerde mannen, de broers Chérif (32 jaar) en Saïd (34 jaar) Kouachi, uitgerust met kogelwerende vesten en kalasjnikovs stappen uit en zijn op zoek naar de redactie van het tijdschrift. Deze is echter gevestigd op nummer 10. Al snel bemerken ze hun vergissing. Bij de ingang op nummer 10 ontmoeten ze Corrine Rey, tekenares bij het blad en bekend onder de naam Coco. Onder bedreiging toetst zij de geheime toegangscode in van de voordeur. De twee blijken goed op de hoogte te zijn van de plaatselijke situatie, na een eerdere aanslag, in de nacht van 2 november 2011 werd op de kantoren van het blad een aanslag met een molotovcocktail uitgevoerd. Een en ander zou verband houden met de eenmalige uitgave van een editie genaamd 'Charia Hebdo', met Mohammed zogenaamd als gastredacteur. Sinds die tijd was de redactie gevestigd op een geheim adres.

Een mural die door de tijd veranderde, links januari 2019, rechts december 2020. Toegevoegd zijn vlnr: Frédéric Boisseau, Franck Brinsolaro en Elsa Cayat.

Januari 2016

Vlakbij de receptie zijn twee mannen aanwezig, die onmiddellijk onder vuur worden genomen. Een van hen, Frederic Boisseau, een onderhoudsmedewerker, bezwijkt vrijwel onmiddellijk aan zijn verwondingen. Via de trap spoeden zij zich naar de tweede verdieping, waar op dat moment de wekelijkse redactievergadering aan de gang is, de enige gelegenheid waar alle redacteuren bijeen waren. Tien personen worden vervolgens in het kantoor standrechtelijk geëxecuteerd. Acht journalisten, een bezoeker en een aanwezige politieagent, Franck Brinsolaro, die daar was ter bescherming van hoofdredacteur Stéphane Charbonnier. Deze had, na eerdere bedreigingen, persoonlijke beveiliging van de Franse staat toegewezen gekregen. Hun namen: Stéphane Charb Charbonnier (47), Jean Cabut (Cabu)(76), Bernard Verlhac (Tignous) (58), Georges Wolinski (Wolinski) (80), Philippe Honoré (73), Bernard Maris (68), Michel Renaud, Moustapha Ourrad, Elsa Cayat, Frédéric Boisseau (42), Franck Brinsolaro (49). De Joodse Elsa Cayat, zij was het enige vrouwelijke slachtoffer van de aanslag op het satirische weekblad. De toen 54-jarige was een psychoanalytica en had een tweewekelijkse rubriek, ‘Charlie Divan’, in het blad.

De bloemenzee op de hoek van de rue Nicolas Appert en de passage Saint-Anne Popincourt, januari 2015

Na de aanslag vluchten de daders naar buiten en komen in een vuurgevecht met de inmiddels toegesnelde politie. Het beeld dat de agent Ahmed Merabet, op de boulevard Richard Lenoir tegenover de rue Moufle, bloedend van dichtbij nogmaals door het hoofd wordt geschoten, zorgt voor wereldwijde ontzetting. Merabet (42) stierf ter plekke, en dit bracht het aantal dodelijke slachtoffers op twaalf. Het was de dodelijkste aanslag tot dan toe in Frankrijk sinds de Algerijnse Oorlog. Direct na de aanslag startte de politie een klopjacht op de daders, die vluchtten in een zwarte Citroen C3, maar al snel van auto wisselen. Uiteindelijk wordt het duo twee dagen (9 januari) later aangetroffen in het dorpje Dammartin-en-Goële, vlakbij Parijs waar ze bij een politiebestorming laat in de middag worden doodgeschoten. Aan de bestorming gingen uren van onzekerheid en een belegering met honderden agenten en speciale eenheden vooraf.

Het beeld dat de agent Ahmed Merabet, op de boulevard Richard Lenoir tegenover de rue Moufle, bloedend van dichtbij nogmaals door het hoofd wordt geschoten, zorgt voor wereldwijde ontzetting

Een dag eerder, donderdag 8 januari, wordt een agente in opleiding, Clarissa Jean-Philippe, slechts 25 jaar oud, willekeurig neergeschoten op straat in de Parijse wijk Montrouge. Daarbij raakt ook nog eens een andere agent gewond. Aanvankelijk kon men geen direct verband leggen met de overige gebeurtenissen. Want in de dag die daarop volgt worden nog eens 7 mensen gedood, onder meer tijdens een gijzeling in een Joodse supermarkt.  De gijzelnemer, Amedy Coulibaly, houdt vrijdag 9 januari een nog onbekend aantal mensen vast. Hij dreigt hen te vermoorden als het pand in het dorp waar de broers Chérif zich verschuilen zou worden bestormd. Bij de uiteindelijke bestorming van de winkel, die parallel liep aan die in Dammartin, wordt ook Coulibaly doodgeschoten. Vier gijzelaars overleven de gijzeling niet; ze werden onmiddellijk door de terrorist gedood toen hij de winkel betrad. Yoav Hattab (21), was de zoon van de opperrabbijn van Tunis. Yohan Cohen (22), student en kleinzoon van een beroemde joods-Tunesische zanger, Doukha. François-Michel Saada (63), een gepensioneerde senior executive en  Philippe Braham (45), hij werkte bij een IT-adviesbureau zijn broer is rabbijn van een synagoge in de voorstad Pantin. De overige gijzelaars hebben het pand levend kunnen verlaten.

Boulevard Richard Lenoir ter nagedachtenis aan de agent Ahmed Merabet

De dagen na de aanslagen is de wereld verbijsterd. Snel is de leus 'Je suis Charlie' geboren. In het wapen van Parijs staat 'Fluctuat nec mergitur', dit betekent letterlijk: 'Ze wordt geteisterd door de golven, maar gaat niet ten onder'. Op zondag 11 januari lopen zeker 1,5 miljoen mensen mee in de “de grootste manifestatie uit de Franse geschiedenis ooit", aldus de Franse minister van Binnenlandse Zaken, Bernard Cazeneuve. Ook in andere Franse steden waren manifestaties tegen terrorisme. In totaal zouden zeker 3,7 miljoen mensen op de been zijn geweest. Eensgezind tegen terrorisme, angst en voor vrijheid van meningsuiting. Cartoonisten wereldwijd pakten hun potlood om de omgekomen collega's te eren en de wereld duidelijk te maken zich nooit de mond te laten snoeren. Wat weinigen weten is dat Charlie Hebdo het geld, ingezameld na de aanslag (ruim 4,3 miljoen euro), heeft geschonken aan de nabestaanden van deze laffe terreuraanslag.

Nous sommes Charlie par Marine des Mazery - 'Les étudiants du CESAN rendent hommage' - Photo Wikimedia

De week na de aanslag kopen zeven miljoen mensen het weekblad. Op de voorpagina van het eerste nummer na de aanslag staat een cartoon van de profeet Mohammed met een traan onder zijn oog en een bordje in zijn handen: Je Suis Charlie. Het onderschrift “Tout est pardonné” – alles is vergeven!.

En hoe is het nu? Vijf jaar na de aanslag is de oplage weer terug naar grofweg 60.000 stuks per week. Het solidariteitsgevoel slijt. Nog steeds wordt de redactie zwaarbewaakt, beveiligingskosten per jaar zo’n 1,5 miljoen. Maar de hashtag #JeSuisCharlie zal de komende dagen zeker weer trending zijn op social media.

Elk jaar wordt deze verschrikkelijke aanslag op de vrije meningsuiting op 7 januari herdacht door een kranslegging in de rue Nicolas Appert en dit vormde voor mij de aanleiding om het voor Parijs zo dramatische begin van het jaar 2015 nog eens op papier te zetten. Ik ben en blijf altijd Charlie.

7 januari 2015 - 7 januari 2020

Lees ook mijn blog uit 2017 over Paulus Bolten, Nederlander in Parijs, dandy, kunstenaar met leer, schoen- en kledingontwerper, meester in het patineren of zoals de Fransen het zouden zeggen l'artiste patineur', maar ook de echtgenoot van Elsa Cayat.