Het monopolie van de advocaat in Frankrijk

In alle landen ter wereld hebben bepaalde beroepen een monopolie. Dat geldt ook voor het beroep van advocaat. Dat monopolie dient niet alleen om het beroep te beschermen, het biedt ook aan degenen die hun recht zoeken een garantie van deskundigheid. In ieder land is het monopolie op verschillende wijze in de wet vastgelegd. Hoe werkt het monopolie van de advocaat in Frankrijk? Hoe ver strekt het zich uit, zijn er ook beperkingen aan gesteld en gelden er uitzonderingen op?

Over dat onderwerp is in juni 2013 een uitstekend artikel verschenen op Village-Justice.com, een website voor "La communauté des métiers du Droit". Hierbij moet worden aangetekend dat wetten voortdurend aan wijziging onderhevig zijn, niet alleen door wetswijzigingen, maar ook door de jurisprudentie. Dat neemt niet weg dat ook vandaag de dag het artikel nog een goed algemeen beeld schetst van het monopolie van de advocaat.

Ik zal de inhoud van het artikel globaal in het Nederlands weergeven. Voor geïnteresseerden verdient het aanbeveling om ook het oorspronkelijke artikel te lezen. Het bestaat uit twee delen, omdat het monopolie van de advocaat in Frankrijk, zoals geregeld in de artikelen 4 en 54-66 van de Loi sur la Profession d'Avocat (1971), tweeërlei is.

Deel 1 van het artikel behandelt het monopolie van de procesvertegenwoordiging van de advocaat, zoals geregeld in artikel 4 van genoemde wet. Het geldt voor procedures bij een Tribunal de Grande Instance (rechtbank), een Cour d'Appel (gerechtshof), een Cour d'Assises (strafrechter voor ernstige misdrijven), een Tribunal pour Enfants, een Tribunal Administratif en la Cour de Cassation (Hoge Raad). Voor de procedures bij deze instanties is bijstand en vertegenwoordiging door een advocaat verplicht.

De tweede alinea van artikel 4 noemt de uitzonderingen op de verplichte procesvertegenwoordiging. Aan deze instanties kunnen partijen dus hun geschil persoonlijk voorleggen en er persoonlijk verschijnen, of zich laten bijstaan door een niet-advocaat, al blijft het in veel gevallen aan te bevelen om een (gespecialiseerde) advocaat in de arm te nemen. Het betreft: Conseil des Prud’hommes (arbeidsgeschillen, ontslag), Tribunal des Affaires de Sécurité Sociale, Tribunal Correctionnel (voor minder ernstige misdrijven waarop een maximale gevangenisstraf van 10 jaar staat), Tribunal de Commerce en diverse andere gerechtelijke instanties.

Deel 2 van het artikel behandelt het monopolie van de advocaat op het gebied van 1. juridische adviezen en 2. het opstellen van "actes sous seing privé", dat wil zeggen alle niet-authentieke actes, zoals contracten en eenzijdige verklaringen. Deze twee onderwerpen zijn geregeld in de artikelen 54-66 van genoemde wet.

Artikel 54 is heel duidelijk: "Nul ne peut, directement ou par personne interposée, à titre habituel et rémunéré, donner des consultations juridiques ou rédiger des actes sous seing privé, pour autrui: 1. S'il n'est titulaire d'une licence en droit ou..." enzovoort.

Het is dus verboden aan iedereen die niet over bepaalde juridische kwalificaties beschikt om beroepsmatig aan derden juridische adviezen te geven of voor hen contracten op te stellen. Artikel 66 lid 1 bepaalt echter dat wel algemeen juridische informatie mag worden gegeven, ook beroepsmatig. Het gaat er om dat de verstrekker van de juridische informatie niet aan een derde met een bepaald juridisch probleem een juridisch advies geeft, op basis waarvan deze derde bepaalde beslissingen neemt. Wel mag hij hem voorlichten over wetgeving en rechtspraak op het betreffende gebied.

Wat het opstellen van contracten en verklaringen betreft: la Cour de Cassation heeft in 1999 beslist dat modelcontracten niet onder het verbod vallen. Iedereen mag dus een modelcontract gebruiken en voor een ander invullen.

Maar hoe zit het met de makelaar, de bedrijfsadviseur, de accountant en met bijvoorbeeld architecten, bouwkundigen en vele andere beroepen? Zij moeten allemaal niet alleen de betreffende wetten en jurisprudentie op hun vakgebied kennen, maar ook hun klanten adviseren wat zij moeten doen om het beste resultaat te verkrijgen. Uiteraard heeft de wetgever ook aan hen gedacht door een aparte regeling te treffen in artikel 59 van de wet. Mensen die een gereglementeerd beroep (profession réglementée) of een door de overheid toegelaten beroep (profession agréée) uitoefenen, mogen uitsluitend op hun eigen beroepsterrein juridische adviezen geven en contracten opstellen. Wel zijn zij evenals advocaten verplicht om een beroepsverzekering af te sluiten, zodat klanten die, afgaand op een verkeerd advies, de eventuele schade kunnen verhalen.

Voor mensen die een niet-gereglementeerd of een niet door de overheid toegelaten beroep uitoefenen geldt artikel 60: zij mogen op hun beroepsterrein algemeen juridische informatie verstrekken én zij mogen ten behoeve van hun klanten gebruik maken van modelcontracten.

De maximale straffen die op overtreding van de wet staan liegen er niet om: een boete van € 4500 (in geval van recidive € 9000) en/of een gevangenisstraf van 6 maanden.