Het einde van de guillotine

Veel franse media besteedden gisteren aandacht aan het feit dat slechts 40 jaar geleden in een gevangenis in Marseille de bijl van de guillotine voor de laatste keer viel. Op 10 september 1977 werd in de vroege morgen het hoofd van een jonge Tunesiër van 27 jaar afgehakt, als straf voor het martelen en wurgen van zijn ex-geliefde. De toenmalige president Valery Giscard d'Estaing had het ingediende gratieverzoek geweigerd.

Hamida Djandoubi op weg naar de guillotine

Dertig getuigen woonden de executie bij, waaronder een imam, rechters, advocaten en cipiers. Rechter Monique Mabelly schreef er een kort verslag over, dat jarenlang geheim werd gehouden, totdat de voormalige minister van Justitie Robert Badinter het in 2013 overhandigde aan Le Monde. Het sobere verslag vertelt hoe de veroordeelde uit zijn cel wordt gehaald. Hij mag een sigaret roken, en nog een tweede. De derde wordt hem geweigerd. De beul vindt dat het nu maar snel achter de rug moet zijn, hij is humaan genoeg geweest. Hij geeft de man nog een glas rum:

"Le condamné commence à boire lentement. Maintenant il a compris que sa vie s’arrêterait quand il aurait fini de boire." Dan volgt de executie. Kennelijk heeft Monique Mabelly die niet willen aanzien: "J'entends un bruit sourd. Je me retourne - du sang, beaucoup de sang, du sang très rouge -, le corps a basculé dans le panier. En une seconde, une vie a été tranchée. L’homme qui parlait, moins d’une minute plus tôt, n’est plus qu’un pyjama bleu dans un panier. Un gardien prend un tuyau d’arrosage."

Hoe wreed de guillotine in deze tijd ook lijkt, zij werd in 1791 tijdens de Franse Revolutie uitgevonden en gepresenteerd als een buitengewoon humaan middel om de doodstraf te voltrekken. De uitvinder, arts en kamerlid Joseph Ignace Guillotin, schreef er zelf over: "Le supplice que j’ai inventé est si doux, qu’on croirait n’avoir senti sur le cou qu’une légère fraîcheur."

Onder het Ancien Régime van de franse koningen werd de doodstraf vele malen wreder voltrokken. Op 115 misdrijven stond toen de doodstraf. Misdrijven tegen de godsdienst werden bestraft met de brandstapel. Ophanging was voor de gewone man, terwijl het hoofd afhakken met een zwaard was voorbehouden aan edellieden. Majesteitsschennis werd bestraft met vierendelen, waarbij de ledematen van de "misdadiger" werden vastgebonden aan vier paarden, die ieder in een andere richting werden gedreven. Ook radbraken, spietsen en andere vindingrijke methodes om mensen zo pijnlijk mogelijk aan hun einde te helpen werden regelmatig en plein publique toegepast. Destijds waren in Frankrijk 160 beulen werkzaam en honderden galgen stonden verspreid over het land. Daarbij valt te bedenken dat in die tijd ook in andere west-europese landen de doodstraf in zwang was (onder andere in Nederland) en ook daar zeer wreed werd voltrokken, onder grote publieke belangstelling.

Vierendelen

Tijdens de Franse Revolutie werd de doodstraf gehandhaafd voor "slechts" 32 misdrijven. De pas uitgevonden guillotine bewees goede diensten. De eerste executie met de guillotine, die was geconstrueerd door een pianobouwer, vond plaats in Parijs op 25 april 1792. In 1793 en 1794, de periode van Le Grand Terreur, verloren 17000 mensen hun hoofd en hun leven, onder wie Lodewijk XVI en Robespierre. Daarna werd de doodstraf nog zo'n 50 keer per jaar voltrokken. Nog tot 1939 waren deze executies openbaar.

De executie van Lodewijk XVI (1793)

Gedurende de gehele periode van haar bestaan heeft de guillotine veel discussie losgemaakt en een enorme weerstand opgeroepen bij mensen die tegen de doodstraf waren. Met name Victor Hugo en Albert Camus waren fel gekant tegen de "exécution capitale". Hun acties leidden ertoe dat de regering in 1908 een wetsvoorstel indiende tot afschaffing van de doodstraf. Dit voorstel leed echter schipbreuk in het parlement.

Na de laatste executie in 1977 werd de doodstraf nog 13 keer uitgesproken, maar nooit meer voltrokken. De veroordeelden kregen gratie en hun straf werd omgezet in levenslang. Met het aantreden van een linkse regering plus parlement in mei 1981 was het voor de nieuwe minister van Justitie Robert Badinter (oud-advocaat en fel tegenstander van de doodstraf) een fluitje van een cent om een wet tot afschaffing van de doodstraf door het parlement te loodsen. Na bijna twee eeuwen discussie over de guillotine werd op 9 oktober 1981 de doodstraf in Frankrijk afgeschaft. Ook in andere EU-landen bestaat de doodstraf niet meer.

In het parlement verdedigde Robert Badinter het wetsvoorstel onder andere met de woorden: "Parce qu’aucun homme n’est totalement responsable, parce qu’aucune justice ne peut être absolument infaillible, la peine de mort est moralement inacceptable."

Bron: Midi Libre (editie abonnees) en Le Monde (2013)

   Massa-executies tijdens Le Grand Terreur